Morgunblaðið - 28.05.1998, Page 28

28 FIMMTUDAGUR 28. MAÍ 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Röngunni
snúið út
AÐKOMAN að Nýlistasafninu þar sem Gjörningaklúbburinn „The Icelandic Love Cor-
poration" hefur stillt upp staðgenglum sfnum undir skærbleiku ástarlógói.
MYJVDLIST
Nýl istasal'ni ð
SAMSÝNING
FLÖGÐ OG FÖGUR SKINN
Opið mán. til fimmt. 14-18, og fost. til sunn.
14-23.30. Aðgangur ókeypis. Til 7. júní.
EITT af lykilorðunum í hræringum sam-
tímalistar undafarin áratug hefur verið
líkaminn. Ætla mætti að myndlistarmenn
hefi rétt nýverið uppgötvað líkamann, miðað
við alla þá athygli sem hugtakið hefur fengið
á ótal sýningum og í listatímaritum. Stað-
reyndin er náttúrlega sú að líkaminn hefur
verið viðfangsefni myndlistar allt frá örófi
alda, frá því að steindaldarmenn byrjuðu
fyrst að nota rauðleir og kalk til að skreyta
eigin kropp. Listamenn eru ekkert að „upp-
götva“ líkamann núna, en menn hafa verið að
reyna að merkja breyttar áherslur sem ein-
kenna sýn samtímans á líkamann og segja
okkur eitthvað um tíðarandann.
Erfitt er að alhæfa nokkuð um hvað hin
nýja sýn á líkamann felur í sér, en þegar litið
er til baka má sjá að hún á rætur að rekja til
ýmissa atburða níunda áratugarins. Sterkur
hópur listakvenna (en Barbara Kruger, sem á
verk á sýningunni, telst þar á meðal), sem
sótti innblástur til femínisma, hafði mjög af-
gerandi áhrif. Auk þess er litlum vafa undir-
orpið að eyðni, sem hjó skörð í raðir lista-
manna víða um heim, hafði áhrif í þá átt að
mörgum listamönnum fannst þeir knúnir til
að leggja til hliðar innhverfar pælingar um
innri rök miðilsins og beina sjónum út á við
að stóru spumingunum, lífinu og líkamanum,
því sem við þráum og óttumst. Ur þessum
jarðvegi hefur sprottið myndlist sem hefur
þróast í ýmsar áttir, þar sem fegurð
mannslíkamans hefur ekki aðeins verið dreg-
in fram, heldur einnig hið gróteska og ógeðs-
lega, og flóra ólíkra kynhneigða verið könnuð.
Nú er svo komið að varla er hægt að opna
listatímarit án þess að við blasi nekt og kynlíf
í einhverjum búningi, enda útgefendur lista-
tímarita lært þá lexíu að kynlíf (sem kallast
„erótík“ þegar list er annars vegar) selur. En
vitaskuld er allt borið á borð í þeim göfuga
tilgangi að losa þjakaða Vesturlandabúa við
forneskjulega fordóma og sálarkreppur, svo
kynlífsórar af öllum sortum fái að blómstra
sem aldrei fyrr.
Þema sýningarinnar, mannslíkaminn í öll-
um sínum birtingarformum, er gífurlega
víðáttumikið, eiginlega alltof viðamikið. Nán-
ast hvað sem er getur tilheyrt hugmyndinni
um líkamann á einn eða annan hátt. Franska
skáldið Paul Valéry taldi að það yrði að ræða
um líkamann í þrenns konar skilningi, þ.e.
líkamann eins og ég upplifi hann (líkami-
minn), líkamann eins og hann kemur öðrum
fyrir sjónir (ásýnd hans), og svo efnislíka-
mann, eins og hann blasir við skurðlæknin-
um. Nú á tímum er einnig talað um félags-
líkamann, þ.e. líkamann sem félagslegt fyrir-
brigði, sem viðfang félagslegrar mótunar og
valds. Þannig að það er ekki aðeins að lista-
menn fáist við viðfangsefnið á afskaplega
ólíkan hátt, heldur er viðfangsefnið sjálft
margklofið.
Sýningin endurspeglar ágætlega þessa sýn
á líkamann. Það er á engan hátt auðséð hvað
sameinar alla listamennina. Enda er
viðfangsefnið ekki eitt, þótt hægt sé að fella
það undir eitt hugtak, heldur að minnsta
kosti fernt. Til marks um þetta er manns-
myndin, form líkamans, sem er náttúrlega
klassískt viðfangsefni myndlistarmanna, al-
gerlega utan gátta héma. Engar penar nekt-
arstúdíur, takk fyrir.
Menningarsamsteypan art.is er skrifuð
fyrir sýningunni, en sá sem er potturinn og
pannan á bak við verkefnið er Hannes Sig-
urðsson. Ekki er það í fyrsta sinn sem Hann-
es skipuleggur sýningar þar sem athyglin
beinist að líkamanum. Svipað hefur verið
uppi á teningnum í mörgum ágætum ljós-
myndsýningum sem hann hefur skipulagt. A
Mokka hafa verið til sýnis verk eftir Sally
Mann, Joel Peter Witkin, Bob Flanagan,
Jenny Holzer, í Gerðubergi hnykluðu Stál-
konunur vöðvana, og á Sjónarhóli mátti
stúdera námyndir Andresar Serranos. Það er
þó helst síðasta sýning á Listahátíð „Eitt sinn
skal hver deyja“, sem maður ber þessa sýn-
ingu saman við. Dauðasýningin fannst mér
meira ögrandi, en hvað umfang varðar þá á
þessi hiklaust vinninginn.
Sýningar Hannesar, einkum þær stærri,
eru famar að fá á sig ákveðin sérkenni, þar
sem reynt er að skapa fjölmiðlaviðburð með
herferð þar sem nafn skipuleggjenda er áber-
andi. Þetta er ólíkt viðhorf en við eigum að
venjast, þar sem sýningarstjóri eða skipu-
leggjendur reyna að gera sig ósýnilega í bak-
grunni. Hér er Hannes og menningarsam-
steypan hans alstaðar nálæg og allt skipulag-
ið með auglýsingum og fjölmiðlabrellum
verður hluti af upplifuninni. Með þessari sýn-
ingu gengur hann skrefinu lengra, því þegar
komið er inn í Nýlistasafnið blasa við auglýs-
ingar frá styrktaraðilum, veggspjöld og
flettiskilti, básar þar sem fyrirtæki kynna
vöra sínar, tölvuleikjakassi og lottóvél. Eg er
nokkuð viss um að þetta er gert að undirlagi
Hannesar en ekki kröfu styrktaraðila. Hug-
myndin er kannski sú að færa listina nær
fólkinu með því að flytja lífið á götunni inn í
hofið, skapa afslappaðri stemmningu. Ég
kann betur við að hafa þetta tvennt aðskilið
og ég sé ekki að þetta geri myndlistina að-
gengilegri eða eigi yfirleitt heima í þessu
samhengi.
Erlendar stórstjömur vekja alltaf athygli
og sýningin skartar þremur, bandarísku lista-
konunni Barböru Krager og frönsku listakon-
unum Louise Bourgeois og Orlan. Bæði Kra-
ger og Bourgeois eru geysilega stór nöfn í
listaheiminum, á því leikur enginn vafi. Hins
vegar sýnist mér að nærvera þeirra á sýning-
unni gegni aðallega því hlutverki að gefa sýn-
ingunni aukna þyngd í samhengi listahátíðar,
þar sem ólíkir viðburðir á hátíðinni keppast
við að skarta alþjóðlegum stjömum. Menn-
ingarsamsteypan hefur ætlað sér að slá öllum
öðram við (auglýsir sig sem stærsta
viðburðinn) og hefur þvi þurft á þungavigt-
arfólki að halda. Verkin era hins vegar miðl-
ungsverk frá þessum myndlistarmönnum.
Myndaserían eftir Krager er grafíkmyndir
frá 1985, sem rétt ná að gefa nasasjón af
hennar stíl. Sömuleiðis era verkin eftir Bour-
geois, þrjár litlar steyptar myndir, sem gefn-
ar era út í upplögum, varla nema sýnishorn.
Þetta er þó ekki í fyrsta sinn sem verk henn-
ar era til sýnis hér á landi, því fyrir fjóram
eða svo var sýning með verkum hennar í sýn-
ingarsalnum Önnur hæð, og sýnist mér eitt
verkið á þessari sýningu vera mjög svipað og
verk sem þar var til sýnis. Bourgeois er
geysilega spennandi listakona, og öll hennar
saga ævintýraleg. Ég held það sé mjög gott
að hafa Bourgeois á sýningunni, þó ekki væri
nema til að leggja áherslu á tengslin við
fortíðina og þá hreyfingu sem öðrum fremur
hratt af stað endurskoðun og nýrri sýn á líka-
mann í vestrænni myndlist, en hér á ég við
súrrealismann, sem Bourgeois var viðriðin
sem ung kona og hefur æ síðan mótað hennar
myndlist.
Franska listakonan Orlan er fyrh-bæri út
af fyrir sig. Myndbandið með Orlan er mjög
stuðandi og varla fyrir viðkvæma að horfa á
hana lýsa, í beinni útsendingu af skurðar-
borðinu, og af þvílíku jafnaðargeði að það er
einna líkast að um væri að ræða mat-
reiðsluþátt, hvernig hópur skurðlækna
krakkar í andlitið á henni, með tilheyrandi
blóðslettum og soghljóðum. Og það verður
fróðlegt að heyra á fyrirlestri hennar í
Norræna húsinu hvað æfingar hennar í
lýtalækningum eigi skylt við myndlist. Mig
grunar samt að framlags hennar sé aðallega
minnst fyrir að hafa farið svo gjörsamlega yf-
ir strikið með sjálfslimlestingum sínum að
það verður nánast skoplegt.
Meginuppistaða sýningarinnar era verk
eftir íslenska listamenn. Margir eru þar sam-
ankomnir og ekki er allt jafn merkilegt og á
misjafnlega mikið erindi á þennan viðburð. Af
fjölbreytninni er ljóst að það er hægt að |
teygja og toga þema sýningarinnar á alla
enda og kanta. I gryfjunni voru myndbönd '
mest áberandi, m.a. eftir Þórodd Bjarnason
sem lýsir þeim hetjuskap að rísa úr rekkju og
horfast í augu við samfélagið. Egill Sæbjöms-
son stígur trylltan dans eins og strengja-
brúða, en á opnuninni spilaði hann undir á
trommur. I forsal vekja athygli málverk eftir
þá Jóhann L. Torfason, Gunnar Karlsson og
Þorra Hringsson. í verki Ólafar Nordal
gægðust brauðhleifar í líki fóta fram úr bréf- I
pokum, í verkinu „Brauðfætur“, en þess er )
skemmst að minnast að Ólöf var nýlega með .
ágæta sýningu í Ingólfsstræti 8, þar sem '
líkami steyptur í súkkulaði var á boðstólum. I
Bjarta sal er Finnur Arnar Amarsson með
seríu af Ijósmyndum, „Karlmenn", þar sem
allir áverkar, sem fræknir kappar úr hafn-
firska víkingaklúbbnum hafa fengið á lífs-
leiðinni, era vandlega skráðir. Finnur deilir
salnum með heiðursmönnum, þeim Þorvaldi
Þorsteinssyni, sem vinnur verk í samvinnu
við Lindu Pétursdóttur og Baðhús hennar,
Haraldi Jónssyni og Finnboga Péturssyni.
Finnbogi er með bólstraðan nuddbekk, með i
sjö hátöluram áfóstum, sem staðsettir era við
sjö orkustöðvar líkamans og senda út þá tíðni
sem tilheyrir hverri orkustöð (samkvæmt
austrænum fræðum).
Súm-salurinn hefur að geyma verk eftir
Bourgeois og Kruger, ásamt fjölda íslenskra
listamanna. Hallgrímur Helgason er með
meinfyndna, tvöfalda sjálfsmynd, sem hann
kallar, „Ég veit nákvæmlega hvernig þér líð- ^
ur. Sjálfsmynd í gervi tveggja ítalskra
kvenna á leið úr kirkju". Katrín Sigurðardótt- 1
ir hefur vandlega kortlagt nokkra fæðingar- |
bletti af eigin líkama með nýjustu landmæl-
inga- og kortatækni. Alls era þarna yfir
sextíu listamenn, margir ónefndir hér.
En þótt hér sé aðallega talað um sýninguna
í Nýlistasafninu þá er síður en svo allt talið,
því hún er aðeins einn hluti af öllu dæminu. I
tilefni sýningarinnar er gefín út mikil bók,
upp ám 430 blaðsíður, sem að hluta til er sýn-
ingarskrá, en meginhlutinn er greinasafn þar |
sem líkaminn er gaumgæfður út frá ólíkleg-
ustu sjónarhomum. Fimmtán listamenn hafa
komið fyrir verkum sínum í verslunarglugg-
um á Laugaveginum. Tískusýningar og
popptónleikar verða í Nýlistasafninu. I Regn-
boganum er verið að sýna kvikmynd eftir
Matthew Barney. Orlan flytur fyrirlestur,
eins og áður var minnst á. Þrjú málþing verða
haldin í samvinnu við Endurmenntunarstofn-
un Háskólans. Alls kyns íyrirtæki era með
kynningar og tilboð. Hafiði heyrt nóg, eða
hvað? Væntanlega verður ráðrúm til að fjalla i
um einhverja af þessum viðburðum annars (
staðar í blaðinu.
Flögð og fogur skinn er viðamikil og marg- 1
brotin framkvæmd og það er því ekld skrítið
að hún veki blendnar tilfinningar. A bak við
þetta allt saman stendur í raun einn maður,
sem heldur í alla spottana, með dyggri hjálp
aðstoðarsveitar, án þess að nokkur stofnun
eða sterkur bakhjarl standi á bak við hann,
og má það teljast ótrúlegt afrek. Að öðrum
ólöstuðum er þetta einstaklingsframtak
Hannesar Sigurðssonar. Það er ekki annað 1
hægt en að gapa af undran yfir því hverju |
hefur verið áorkað.
Tekist hefur að skapa mjög líflegan
viðburð, þar sem margir aðilar koma við
sögu, boðið er upp á umræður sem tengjast
viðfangsefnum listamanna, mynduð er brú
milli listamanna og fræðimanna. Sýningar-
stefna Hannesar er í takt við það sem er að
gerast víða erlendis, þar sem boðið er upp á
marga viðburði tengdum sýningunni. Ég er
ekki frá því að þetta gefi tóninn fyrir það sem
koma skal í safna- og sýningarstjórnun í 1
framtíðinni.
Aftur á móti era misjöfn gæði á verkum á j
sýningunni, og nokkrir ágætir listamenn era
með miðlungi góð verk, miðað við það sem
búast má við af þeim. Sýningin hefur engan
sterkan fókus (samanber t.d. dauða-sýningin
á síðustu listahátíð), sýningarstjóm hefði
mátt vera ákveðnari, útkoman verður óþarf-
lega Nýló-leg, þar sem skákað er í skjóli
fjöldans. Auk þess finnst mér auglýsinga-
mennskan óþarflega yfirdrifin og gerir ekk-
ert fyrir inntak sýningarinnar. Sýningin
stendur of stutt, eðlilegra hefði verið að hún 1
stæði í að minnsta kosti fjórar vikur, eins og
tíðkast með stæi-ri sýningar, sem mikið er
lagt í. En art.is hefur væntanlega ekki haft
húsnæðið til ráðstöfunar í lengri tíma.
Aðalatriðið í mínum huga er að reynt er að
færa myndlistina inn í hringiðu menningar-
lífsins, þannig að listamennirnir og verk
þeirra geti hugsanlega haft mótandi áhrif út
fyrir veggi myndlistarstofnana. Kannski má
fetta fingur út í einstök atriði, en þetta er al-
varleg tilraun til að gera að veruleika það
sem yfirskrift Listahátíðar gefur fyrirheit
um: „þar sem straumar mætast".
Gunnar J. Árnason