Morgunblaðið - 28.05.1998, Síða 34

34 FIMMTUDAGUR 28. MAÍ 1998
LISTIR
MORGUNB LAÐIÐ
Gylturaunir
Morgunblaðið/Gunnlaugur Árnason
NEMENDUR Tónlistarskóla Stykkishólms luku skólaárinu með
fernum vortónleikum í Stykkishólmskirkju. Á myndinni leika
flautunemendur Tónlistarskóla Stykkishólms.
Skólastj óraskipti
Stykkishólmi. Morgunblaðið.
BÆKUR
Skáldsaga
GYLTING
eftir Marie Darrieussecq í þýðingu
Adolfs Friðrikssonar. Mál og menn-
ing. 1998.
SUMAR skáldsögur eiga það skil-
ið að þeim sé veitt athygli vegna
þess að vel er að þeim staðið á allan
hátt. Ég tel svo vera með frönsku
skáldsöguna Truismes eftir Marie
Darrieussecq sem fengið hefur ís-
lenska heitið Gylting. I henni tekst
höfundi að sameina á meistaralegan
hátt formræna hugmynd og inntak
sem speglar með næmum og eftir-
minnilegum hætti ákveðnar tilhneig-
ingar í samfélagi samtímans.
Hugmyndin er einfóld. Höfundur
notar dæmisöguformið. Kona breyt-
ist í gyltu. Sennilega er fátt meira
niðurlægjandi fyrir konu en að vera
kennd við þessa dýrategund. Enda
fjallar sagan öðrum þræðinum um
niðurlægingu konu. Aðalpersónan er
ráðin í vinnu á nuddstofu fyi’ir hálf
lágmarkslaun. Nuddstofan höfðar
með þjónustu sinni fyrst og fremst
til karla með dularfullar kynferðis-
legar þarfír. Með því að gangast
undir þá mannlægingu sem starfinu
fylgir og taka misbeitingu karlanna
með brosi á vör verður líf konunnar
ekki einungis svínslegt heldur taka
brjóstin og aðrh’ líkamspartar henn-
ar að umbreytast uns hún verður að
gyitu.
Slíkar hamskiptasögur eru svo
sem engar nýjungar. Minna má á
gullinn asna Aupeliusar eða það sem
nærtækara er Hamskipti eftir
Kafka. En Gylting kallast einnig á
við ótal stefnur og höfunda á 20. öld-
inni og það er sá samruni ólikra bók-
menntalegra áhrifa sem eflir galdur
sögunnar.
Eitt af megineinkennum Ham-
skipta Kafka var hversu sögusviðið
var þröngt. Petta hefur gjarnan ein-
kennt skáldskap módernista. Tilvist-
arleg umræða þeirra var einangruð
vitandi vits. Maðurinn einn sér var
rannsóknarefnið. Örlög manns.
Samfélagið varð dálítið útundan í
þeirri skoðun þótt næm augu les-
enda og gagnrýnenda hafí lesið sam-
félagslegan boðskap út úr þeim.
Enda þótt módernisminn hafi á sín-
um tíma verið viðbrögð við ákveðnu
upplausnarástandi þjóðfélagsins
varð sú upplausn ekki beinlínis
viðfangsefni þeirra heldur maðurinn
við þau skilyrði.
Darrieussecq er barn annars tíma.
Hún er stödd í óreiðunni miðri. Þess
vegna nægir það henni ekki að skoða
og skilgreina tilveru einstaklingsins.
Pjóðfélagsmynd Kaíka var kyrr-
stætt firringarsamfélag
með járnhörðum lög-
málum. I Gyltingu horf-
um við á upplausn sam-
félagsins í gegnum
augu gyltunnar. A sam-
félagssýn sögunnar er
nokkur framtíðarbrag-
ur. Sagan á að gerast í
mjög náinni framtíð í
París og þar í grennd.
Á meðan konan breytist
í gyltu losna fasísk
lýðskrumsöfl úr læðingi
og villimennska sam-
félagsins helst í hendur
við dýrseðli hennar.
París verður eins og
rjúkandi rúst á tímabili,
lýðræðinu er sópað í
fægiskúffu tímans og
eftir það skynjum við á bak við sög-
uþráðinn stjórnarbyltingar, sýnd-
arréttarhöld, nýjar stjórnir, stríð,
skort og svartamarkaðsbrask. Jafn-
vel geðveikrahælum er eytt. Sagan
er ferli sem í senn nær til einstak-
lings og samfélags.
Það þarf svo sem ekki mikið
ímyndunarafi til að sjá að Darrieus-
secq beinir athyglinni sérstaklega að
tvenns konar samfélagsmeinum.
Annars vegar veikri stöðu kvenna í
karlaveldi og hins vegar ógn fasism-
ans. Það má líka líta ismeygilega
gagnrýni á innantómleika fjölmiðla-
heimsins og neysluþjóðfélagsins. En
það væri mikil einföldun að líta svo á
að bók Darrieussecq sé fyrst og
fremst vettvangur slíki’a samfélags-
umræðna. Hugmyndir hennar rista
mun dýpra en svo. í frásögnum
hennar af gyltunni er það mest
sláandi hve persónurnar láta kúgun
og réttindaskerðingu yfir sig ganga
athugasemdalaust og án mikillar
umhugsunar. Sársaukinn er bældur
í undirmeðvitundinni og þrælslund
og hræðslugæði verða að þjóðfélags-
legum gildum. Þannig verða menn
að dýrum. Takmörkun neyslu,
vitræn umi-æða, og lestur góðra
bóka hefur að vísu þau áhrif að gylt-
an snýr aftur tO mennskunnar um
stundarsakir. Jafnframt er sagan óð-
ur til þeirra þátta dýrsins í okkur
sem geta hafið okkur upp yfir þetta.
Lífsviljinn, hugrekkið og sú viðleitni
að halda höfðinu hátt þrátt fyrir erf-
ið skilyrði eru þau mannlegu gildi
sem helst má lesa úr athöfnum
gyltunnar þegar hún
hefur lagst lægst. Þá er
eins og hún vakni tfl
nýrrar vitundar. Sagan
snýst því öðrum
þræðinum um mann-
lega reisn.
Það er eitt sterkasta
einkenni þessarar
sögu hversu sögufram-
vindan er allt að því
vélræn í hraða sínum.
Hún er fyrst og fremst
bundin við gyltuna og
aðrar persónur fá lítið
rými. Stíllinn er
knappur og markviss.
Efnisgreinar eru
óvenjulangar én þó
aldrei þannig að les-
andi týni þræði. Þvert
á móti er sagan aðgengileg og
skemmtileg. Hún er hlaðin svartri
kímni sem oft er á mörkum
velsæmis. Ef til vill er það sú kímni
sem gefur skáldsögunni vængi. Þvi
að í henni er fólgið andóf gegn
ófrelsi, réttindaskerðingu og mann-
lægingu.
Þýðing Adolfs Friðrikssonar er
látlaus og vönduð. Hvergi er að sjá
hnökra á málfari og textinn er með
þeim hætti að sjaldnast víkur lesandi
huganum að því að um þýðingu er að
ræða. Hugsanlega mætti þýða nafn
á borð við Loup Y-Es-Tu sem hefur
fólgið í sér ákveðinn orðaleik innan
skáldsögunnar. En erfitt er að velja
sum nöfn til þýðingar en önnur ekki.
Einhvern veginn finnst mér líka að
finna hefði mátt ritverkinu betra
heiti.
Að mínu mati er Gylting með
merkari bókum sem komið hafa út
undanfarin ár. Hún er vel skrifað og
vandað bókmenntaverk sem grípur á
ýmsum málefnum. Þar að auki er
hún fjörleg og skemmtileg. Þetta er
bók sem ástæða er til að mæla með.
Skafti Þ. Halldórsson
Á FYRRI önn í vetur stunduðu
127 nemendur nám við tónlistar-
skólann í Stykkishólmi og 115 á
vorönn.
Nemendur skólans komu oft
fram opinberlega í Stykkishólmi
og annars staðar á skólaárinu. I
vetur var kennt á píanó, gítar,
harmoníku, blásturshljóðfæri og
eins er söngdeild starfandi við
skólann. I vetur var stofnaður
hljóðfærakaupasjóður við tónlist-
arskólann og var stofnframlag til
hans peningagjöf frá Jósef Blön-
• „... HVAR væri ég þá?“ er með
verkum Sveins Lúðvíks
Björnssonar, í flutningi Caput-
hópsins. A
plötunni eru
ellefu verk samin
á árunum
1980-1997 og eru
cinleiks- og
tvíleiksverk, og
svo einn kvintett.
í bæklingi sem
fylgir plötunni
skrifarAtli
Heimir
Sveinsson m.a.
eftirfarandi: „Sveinn Lúðvík
Björnsson er einfari í íslenskri
tónlist. Það ber mjög lítið á honum
og verk hans heyrast sjaldan. Það er
einkum Caput-hópurinn sem hefur
flutt verk hans á tónleikum, og
dal og fjölskyldu. Sömu kennarar
voru og á síðasta ári. Þær breyt-
ingar verða á næsta skólaári að
Daði Þór Einarsson skólasljóri
hefur fengið ársleyfí og mun
hann flyija til Jótlands og starfa
þar að tónlistarmálum. Ingibjörg
Þorsteinsdóttir, kennari við skól-
ann, mun leysa Daða af næsta
vetur. Daði Þór hefur starfað við
tónlistarskólann í 17 ár.
Nú þegar hafa 113 nemendur
sótt um skólavist á næsta
skólaári.
einstakh• flytjendur hafa fengið verk
hjá Sveini... Stúlinn er
tjáningarþrunginn, knappur,
markviss og beinskeittur... Verkin
eru mjög samanþjöppuð, að því leyti
minnir Sveinn áAnton Webern,
samt er hann gjörólíkur honum."
Hljóðritunin var gerð af
tæknideild Ríkisútvarpsins undir
stjórn Bjarna Rúnars Bjarnasonar.
Upptökumenn voru Hreinn
Valdimarsson og Hjörtur
Svavarsson. Hönnun umslags var í
höndum Jóns Óskars/Gagarín.
Útgefandi á íslandi er Smekkleysa
SM ehf. og erlendis í samvinnu við
Arsis í Hollandi. Japis dreifir
plötunni.
Útgáfan er styrkt af
Blindrafélaginu, samtökum blindra
og sjónskertra á íslandi ,og
Blindravinafélagi íslands.
Marie
Darrieussecq
Nýjar hljómplötur
Tískuverslun Kringlunni
Anna og útlitið
gefur lit- og fztastíls-
rdðleggingar út frd
vaxtarbyggingu,,
dhugamdlum og atvinnu
í dag d milli kl. 14—17.
\\\\ sdíc.
Tuttugu og ein leið
til að sofa vel
BÆKUR
Upplýsingarit
HEILSUFRÆÐI HEIMILANNA
Gísli Ragnarsson tók saman. Utgef-
andi IÐNÚ 1997.
HEILSUFRÆÐI heimilanna
heitir prýðileg bók sem nýlega hefur
verið gefin út. Undirtitill hennar er
„hollráð við algengum kvfllum“, og
má segja að þetta segi allt sem þarf.
Bókin er ótrúlega efnismikil og tek-
ur á tíðahvörfum og tanntöku,
blöðrubólgu og blóðnösum jafnt sem
vefjagigt og vanmetakennd. Sá sem
tekið hefur bókina saman hefur
viðað að sér efni víðs vegar að. Hann
styðst að stórum hluta við banda-
ríska handbók, sem heitir Home
Remedies Handbook og mun runnin
undan rifjum bandarísku neytenda-
samtakanna, en einnig er leitað
fanga í íslenzka tímaritinu Heil-
brigðismálum og öðrum heimildum
eins og sagt er frá í formála. Gísli
Ragnarsson segir þar einnig að í
bókinni séu engin leyndarmál eða
töfraráð, en rétt sé að ræða efni
hennar við heimflislækninn sinn, og
fara varlega í að sjúkdómsgreina
sjálfan sig eða aðra. Þetta er skyn-
samlegt og ætlað til að varna því að
fólk vanræki að leita læknis.
I bókinni koma fram skýringar,
húsráð og kerlingabækur í bland og
mikið af heilbrigðri skynsemi. I
nútímaþjóðfélagi þar sem ungt fólk
með börn býr gjarnan fjarri ættingj-
um nýtist reynzla kynslóðanna ekki
sem skyldi og húsráðin gleymast
eða komast ekki til skila. Með því er
ég ekki að segja að fólk eigi að
lækna sjúkdóma með húsráðum, en
þó kennir ýmissa grasa í þekkingar-
forða landans sem ekki má gera lítið
úr. Gott dæmi er kaflinn um svefn-
leysi, en þar er tíunduð 21 leið til að
sofa vel. I kaflanum um vörtur eru á
sama hátt raktar 11 aðferðir til að
eyða þeim en þar kemur reyndar
talsvert stílbrot þar sem sagt er á
blaðsíðu 330 að þeir sem fái vörtur
hafi um tvo kosti að velja. Annar sé
að fara til húðsjúkdómalæknis en
hinn að reyna að eyða þeim sjálfh’.
Nær hefði verið að hvetja fólk til að
takast á við vörtur sínar sjálft með
húsráðum en dugi það ekki þá leiti
það til heimilislæknis sem í flestum
tilfellum getur leyst vandann. Sé
hins vegar ástæða til sendir heimfl-
islæknirinn sjúklinginn áfram, en
ýmist til húðsjúkdómalæknis eða
skurðlæknis, og sé um kynsjúk-
dómavörtur að ræða getur þurft að
leita hjálpar hjá kvensjúk-
dómalækni, þvagfæraskurðlækni
eða húð- og kynsjúkdómalækni. Allt
er þetta matsatriði hverju sinni. I
kafla um fyrirtíðaeinkenni er vitnað
í íslenzka rannsókn sem nokkrir ís-
lenzkir hjúkrunarfræðinemar unnu
að fyrir nímum tíu árum, þar sem
67% kvenna í úrtaki sögðust finna
fyrir einkennum á síðari hluta tíða-
hrings sem gætu flokkast undir fyr-
irtíðaspennu. Hollráðin sem koma
fram í þessum kafla lúta helzt að
hvíld, slökun, líkamsrækt og matar-
æði.
Bók af þessu tagi getur kallazt
handhæg viðbót við bókasafn heimil-
anna, og einnig verður gott að eiga
vísan aðgang að henni á almennings-
bókasöfnum.
Katrín Fjeldsted.