Morgunblaðið - 28.05.1998, Blaðsíða 48

FIMMTUDAGUR 28. MAÍ 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
4L
ÓSÓTTIR LOTTÓ VINNIN GAR
I LIFEYRISSJOÐI
STARFSMANNA RÍKISINS
SENNILEGT er að hundruð líf-
eyrisþega hjá Lífeyrissjóði starfs-
manna ríkisins (LSR) eigi þar van-
goldinn lífeyri sem samtals nemi
tugum eða jafnvel hundraðum millj-
T6na króna.
Sú lagaregla LSR að eftirlaun
skuli miðast við þau laun sem á
hverjum tíma fylgja stöðu þeirri
sem lífeyiisþeginn gegndi síðast er
fyi-irhafnarsöm í framkvæmd því
laun þeirra sem enn eru í starfi eru
sífellt að breytast.
Lífeyrisþegunum er óhægt um
vik að fylgjast með þessum breyt-
ingum því sjaldnast kemst það í
hámæli hvernig laun einstakra ríkis-
starfsmanna breytast. Samband líf-
eyrisþegans við sinn gamla starfs-
stað fyrnist og hann hefur varla að-
gang að launalistum stofnunarinnar.
Þá er á það að líta að meira en
fiórðungur lífeyrisþeganna eru
'Sakalífeyrisþegar og þeim er eðli-
lega oft umhendis að fylgjast með
launabreytingum sem verða og ráða
eiga um makalífeyri hans þar sem
þeir eru ókunnugri en hinn látni
maki á starfsstað hans. Lífeyrisþeg-
um verður það líka þyngra fyrir að
fylgjast með í þessu hagsmunamáli
sínu þegar ellin sækir á.
En er það lífeyrisþeganna sjálfra
að ganga úr skugga um hvort þeim
sé rétt greiddur lífeyririnn? Er það
ekki iífeyrissjóðsstjómarinnar að
_ sjá til þess að sjóðfélagarnir fái
þann lífeyri sem hverjum og einum
ber?
Heildarsamtök opinbeira starfs-
manna, BSRB, BHM og KÍ, skipa
hálfa lífeyrissjóðsstjórnina. Þar er
skipað til sætis forystumönnum
þessara samtaka. Er þessum stjórn-
armönnum ekki ætlað að tryggja að
sérhver lífeyrisþegi fái sinn lög-
mælta lífeyri? Hinn helmingur
stjórnarinnar eru valinkunnir
embættismenn skipaðir af fjármál-
aráðherra. Má ekki ætla að þeir séu
í þessum stjómarstörfum sínum trú-
ir þeirri frumskyldu embættis-
manna að gæta þess að sérhver
borgari nái rétti sínum?
Er mál líeyrisþeg-
anna þá ekki í góðum
höndum? Þurfa þeir þá
nokkuð, hver og einn, að
hafa áhyggjur af því
hvort þeir fái réttan líf-
eyri?
Því miður eru málin
ekki þannig vaxin því
stjómendur lífeyris-
sjóðsins hafa alla tíð
unnið slælega að því að
fylgjast með hvort og
hvenær lífeyrir ein-
stakra lífeyrisþega eigi
að breytast. Öðru hvoru
eru því að koma upp til-
vik, að frumkvæði lífeyr-
isþega, þar sem ljóst
verður að vangreiddur hefur verið
lífeyririnn í mörg ár. Vangreiðslur
þessar eru hjá einstökum lífeyris-
þegum tugþúsundir, hundruð
þúsunda og jafnvel milljónir króna.
Fyrir 12 árum tókst að þröngva
stjórn LSR til að setja af stað end-
urskoðun lífeyrisgreiðslnanna. Ekki
var hún þó nægilega vel unnin. Kom
þar til að ekki var sett nægjanlegt
starfslið til verksins og ekki nógu
skipulega og ítarlega unnið. Haft er
eftir Lífeyrissjóðsmönnum að end-
urskoðun þessi hafi leitt til leiðrétt-
inga sem námu 100 milljónum
króna. Það mun samsvara 200-250
milljónum króna nú.
Ekki börðu starfsmannasamtökin
bumbur eða blésu í lúðra til að fagna
þessum feng og ekkert mun hafa
verið frá þessu sagt í félagsblöðum
þeirra. Enda varla von því leiðrétt-
ingin var æpandi sönnun um van-
rækslu fulltrúa starfsmannasamtak-
anna sem í stjórn lífeyrissjóðsins
sátu.
Síðan þessi „endurskoðun" fór
fram er liðinn drjúgur tími, áratug-
ur eða svo. A þeim tíma hafa orðið
miklar hræringar og breytingar á
launaflokkaröðuninni sem í mörgum
tilvikum ættu að hafa skilað sér
einnig í ellilífeyri núverandi eftir-
launaþega svo telja má
víst að töluvert hafi
fjölgað þeim tilvikum
þar sem hallast á fyrir
lífeyrisþegum. Er því
brýn þörf á gagngerri
endurskoðun nú langt
aftur í tímann.
Það ber og til að við
upptöku „nýja launa-
kerfisins“ nú á síðustu
mánuðum verður eftir-
mannsreglan enn erfið-
ari í framkvæmd þegar
launaflokkar verða ekki
lengur tengdir starfs-
heitum heldur ráðast
eftir einstaklingum.
Þar verður ærið og fyr-
irhafnarmikið verk að
vinna sem stöðugt þarf að sinna.
Verður af þeim sökum enn meir
knýjandi þörf á að koma réttindum
líeyrisþeganna á öruggan og réttan
grunn nú. í glímunni við þann nýja
vanda lífeyrismálanna má þó ekki
gleyma liðnum tíma og slá bara
striki yfir hann. Það væri að týna og
tröllum gefa tugi ef ekki hundruð
milljóna króna sem eliilífeyrisþegar
eiga vangreiddar nú þegar.
Hvað er þá til bragðs að taka?
Að endurskoða forsendur og af-
greiðslu lífeyrisgreiðslna allra eftir-
Líklegt er að mati
Steingríms Pálssonar,
að einstakir lífeyrisþeg-
ar eigi vangreiddar
tugþúsundir, hundruð
þúsunda eða jafnvel
milljónir króna hjá
Tsk
launaþeganna mörg ár aftur í tí-
mann er gríðar viðamikið verkefni
og má ekki taka langan tíma þvl
óðfluga styttist sá tími sem lífeyris-
þegamir sjálfir hafa tækifæri til að
nýta lífeyrisleiðréttinguna en kæmi
ella aðeins erfingjunum til góða.
Ekki má ætla tO þess lengri tíma
en svo að endurskoðuninni sé lokið
fyrir lok ársins 2000.
Hér dugir ekki að ráða til verka
einn, tvo eða þrjá menn. Varla dugir
minna en 10 manns til þess að rekja
nauðsynlegar upplýsingar úr göml-
um gögnum. Þetta verk verður ekki
unnið með tölvutækninni einni sam-
an heldur þarf gamaldags nosturs
handavinnu líka til.
Þama þarf fleira fólk að koma að.
í fyrsta lagi fulltrúar viðkomandi
stéttarfélaga og Starfsmannaskrif-
stofu fjármálaráðuneytisins. I öðru
lagi trúnaðarmenn á viðkomandi
stofnun og stjórnendur stofnunar-
innar. Eflaust þyrfti einnig að
kveðja til einstaka eldri starfsmenn
stofnunarinnar og jafnvel þá sem
hættir eru störfum.
Taka þarf til skoðunar sjóðsaðild-
artíma hvers einasta lífeyrisþega og
ganga úr skugga um að hann sé rétt
skráður og hundraðshlutfall réttind-
anna rétt útreiknað. Þá þarf að skrá
yfírlit um launaferil sjóðfélagans
þennan tíma og síðan allan ellilífeyr-
isferil hans. Bera þarf síðan saman
þennan ellilífeyrisferil við launaferil
þess eða þeirra sem gegndu sama
starfi og hann gegndi eða þá finna
eðlilega hliðstæðu ef starfið er ekki
lengur til. Taka síðan ákvörðun um
leiðréttingu þar sem úrskeiðis hefur
farið.
Líta ber svo á að hópi lífeyrisþega
tilheyri, í þessu tilliti, einnig þeir
sem eiga gjaldfallinn lífeyrisrétt í
sjóðnum þó þeir hafi aldrei fengið
Vorum að fá í sölu 121 fm 4ra til 5 herbergja endaíbúð á 2. hæð.
M.a. góð stofa og borðstofa, suðursvalir og gott útsýni yfir Foss-
vogsdalinn. Gott eldhús með ágætum innréttingum og borðkrók,
þvottahús og búr inn af eldhúsi. Á sér gangi eru 3 herbergi og
bað. Svalir frá hjónaherbergi.
Góð eign á vinsælum stað sem getur verið laus fljótlega.
Verð: 10,7 millj.
VANTAR - VANTAR - VANTAR - VANTAR
1. 3ja herbergja íbúð í Smáranum, Kópavogi.
2. Hentuga íbúð fyrir eldri borgara í Bústaðahverfi eða
nágrenni.
3. Sérbýli í Kópavogi, raðhús eða einbýli.
LUNDUR
FASTEIGNASALA
SuðurlandsLraut 10 - 2.bæð*108 Reyfcjavífc
Sími: 533 1616 Fax: 533 1617
6jjj*
Æ3
Steingrímur
Pálsson
neitt þaðan gi’eitt. Þeim þarf að
gera viðvart um þessi réttindi sín.
Öll þessi skráning þarf að vera
skipuleg og niðurstöður allar
rökstuddar. Varðveita þarf gögnin
því að minnsta kosti árlega þarf að
fara yfir mál hvers einstaks í fram-
tíðinni og taka afstöðu til hvort líf-
eyrisgreiðslan sé í góðu gildi sam-
kvæmt réttindareglum sjóðsins.
Verk þetta er mikið og mun verða
kostnaðarsamt. Þarf engan að
undra þó það kosti 100 milljónir.
Kemur sér vel að nógir peningar
eru í sjóðnum, 30.000 milljónir
króna, svo ekki þarf það að vera
upp á annarra fjárveitinganáð kom-
ið hvort ráðist sé í verkið.
En hver á að standa fyrir þessu?
Er heppilegast að núverandi stjórn-
armenn standi að endurskoðun
verka sinna eða öllu heldur van-
rækslu sinni? Varla.
Stjórnarmennirnir geta í sann-
leika sagt að þeir hafi í ákvörðunum
sínum eða aðgerðarleysi hagað sér
eins og venjan hafi verið á þeim bæ
þegar þeir komu til starfa og séu
því samkvæmt þeirri formúlu
ábyrgðarlausir af öllu því sem mis-
farist hefur.
En þeir geta ekki með nokkrum
sanni sagt að þeir hafi ekki vitað að
áfátt væri um að réttur væri greidd-
ur lífeyririnn því svo mörg mál þess
efnis, og af svo ólíkum toga, hafa
komið á borð þeirra að þeim getur
ekki hafa dulist að víða væri pottur-
inn brotinn og því rækilegrar end-
urskoðunar þörf.
Þetta mun koma skýrt í ljós þeg-
ar LSR birtir skýrslu um leiðrétt-
ingar sem afgreiddar hafa verið, til
dæmis frá og með árinu 1983, þar
sem fram kæmu leiðréttingarupp-
hæðimar, að sjálfsögðu fram-
reiknaðar til dagsins í dag, og
einnig hve margar mánaðargreiðsl-
ur þurfti að leiðrétta. Yfirlit þetta
ætti einnig að taka til þeirra sem
áttu eða eiga gjaldfallinn lífeyrisrétt
í sjóðnum en hafa þó aldrei fengið
neitt þaðan greitt. Skýrslan þarf að
taka til allra deilda sjóðsins, það er
alþingismanna-, ráðherra- og al-
mennu deildarinnar.
Á ársfundi LSR í júní 1997
svaraði stjórnin, aðspurð, að ekki
lægi þá fyrir yfirlit yfir þessar
leiðréttingargreiðslur. Síðan er liðið
hartnær ár svo að á næsta ársfundi
hlýtur að verða lögð fram skýrsla
um þetta atriði. Enda varðar það
sjóðfélagana miklu.
Þó alls engin ástæða sé til að ætla
að stjórnendur LSR hafi látið
stjórnast af óeðlilegum sjónarmið-
um við hina slælegu framkvæmd
sjóðsins þá hafa ellilífeyrisþegamir
engu að síður réttmæta ástæðu til
að efast um að stjórnendur LSR
hafi nægan skilning eða verk-
kunnáttu til að bera svo staðið verði
rétt að endurskoðuninni ellegar
nógu eindreginn vilja til að leiðrétta
vanrækslu sína.
Þetta er sú staða sem í tísku er að
kalla trúnaðarbrest. Þekkt er sú
siðferðisregla sem segir hvemig
stjómunarmönnum beri að bregð-
ast við slíku.
Auk beinna leiðréttinga á lífeyris-
greiðslunum í krónum talið koma til
tvö atriði sem mikilvæg geta orðið
við þá afgreiðslu. Það er beiting
fyrningarreglu og vaxtagreiðslur af
vanefndunum.
Fyrir nokkrum árum mun stjóm
LSR hafa samþykkt að taka upp
lögheimilaðan 4ra ára fymingar-
frest á lífeyriskröfum og leiðrétt-
ingum. Það er ámælisvert að slík
regla sé skyndilega tekin upp, og
það í pukri, án þess að það sé
auglýst rækilega og með löngum
fresti og þá eftir gagngerða endur-
skoðun. Sjóðurinn hefur áður ekki
sett það fyrir sig að leiðrétta van-
greiðslur jafnvel 20 ár aftur í tí-
mann.
Á ársfundi LSR í júní 1997 lýsti
stjórnarmaður LSR, formaður BS-
RB, því yfir að fymingarreglunni
væri yfírleitt ekki beitt, nema þá
gagnvart sérstökum hópum. Jafn-
ræðisréttlætið væri sem sagt
skammtað úr hnefum forystumanna
starfsmannasamtakanna.
Þegar ellilífeyrisþegi hefur gert
reka að því að fá leiðréttingu sinna
mála hefur lífeyrissjóðurinn greitt
það sem vangi’eitt hafði verið að
krónutali en ekki bætt þar við nein-
um vöxtum. Jafnvel þótt leiðrétting-
in taki til margra ára. Allan þann
tíma hefur þó sjóðurinn legið rang-
lega á því fé og haft af því vaxta-
tekjur en lífeyrisþeginn orðið af því
að geta keypt fyrir það til dæmis
spariskírteini og ávaxtað sér til
hagsbóta, skattfrjálst fram undir
þetta og með lágum skatti nú
síðasta árið.
Þó mun það eitthvað tíðkast að
greiða leiðréttinguna á launataxta
greiðsludagsins og þannig skila
verðtryggingunni en þó engum vöxt-
um.
Það era ekki aðeins forystumenn
heildarsamtakanna, er í stjórn LSR
sitja, sem brugðist hafa ellilífeyris-
þegunum. Það hafa líka hin ein-
stöku stéttarfélög gert. Eftir að líf-
eyrisþegarnir hafa greitt gjöld til
félaga sinna á langri starfsævi væri
varla nema eðlilegt að félögin stæðu
vörð um lífeyrisréttindi þeirra og
væru þeim innanhandar við að ná
því sem þeim ber einmitt þegar
þeim er orðið það umhendis að huga
að því sjálfir, bæði vegna fjarlægðar
og ellimarka. Það var eftirtektar-
vert að á ársfundi LSR í júní 1997
sást varla neinn, ef þá nokkur, af
forystumönnum stéttai-félaganna
nema þeir sem í stjórn lífeyrissjóðs-
ins sátu.
Eins og mál era nú vaxin er sér-
hverjum lífeyrisþega ráðlegt að
ganga úr skugga um hvort hann
hefur fengið og fái réttar lífeyris-
greiðslur. En hvernig getur hann
kannað það?
Það er torsótt leið fyrir ókunnuga
því til þess þarf lífeyrisþeginn að
afla mikilla gagna. Bæði að tína til
þær greiðslur sem hann hefur feng-
ið mörg undanfarin ár og að fá yfir-
lit yfir launagreiðslur í stofnuninni
sem hann starfaði hjá bæði á þeim
tíma þegar hann var enn í starfi og
eins alla tíð síðan hann lét af störf-
um. Þá þarf einnig að kanna þá
kjarasamninga sem gilt hafa. Gögn
þessi þarf hann að rýna og með
samanburði þeirra rökstyðja kröfur
sínar gagnvart LSR ef honum sýn-
ist tilefni til. Þessi leið er varla fær
nema þeim sem hefur greiðan að-
gang að málsgögnum.
I stað þess að reyna að brjótast
þessa torfæra sjálfur er eðlilegt og
sjálfsagt að lífeyrisþeginn leiti til
síns stéttarfélags og biðji það að
taka athugun þess upp á sína arma.
Hætta er þó á að ýmis félög treysti
sér ekki, né hafi bolmagn, til að
taka að sér svo fyrirhafnarmikinn
nýjan erindrekstur sem vinna þyrfti
á skömmum tíma. Þó verður aldrei
leyst úr þessum málum án þess að
stéttarfélögin komi þar að. Einstök
félög era þó sennilega fullfær um að
sinna verkefninu, sérstaklega
starfsstaðafélögin.
Farsælastar yrðu þó þær mála-
lyktir að stjórnendur LSR lýstu því
yfir að tafarlaust verði sett í gang
gagnger og ítarleg heildarendur-
skoðun sem lokið yrði fyrir til-
greindan tíma og að sérhverjum líf-
eyrisþega verði send athugun á máli
hans strax og því væri lokið.
Til þrautar yrði að fara þá leið að
sérhver lífeyrisþegi óskaði skriflega
eftir rökstuddri greinargerð LSR
um lífeyrismál sín nú og undanfar-
andi ár. Þá myndi verða óviðráðan-
leg örtröð hjá sjóðnum. Það ber að
varast.
Það eiga margir miða í þessu
LSR-lottói og þar era margir vinn-
ingar vegna þess að þar sitja við
stjórnvölinn menn sem ekki er sýnt
um góða og trausta samfélagsþjón-
ustu.
Ekki fá þó allir vinning en ætla
má að þeir muni skipta hundraðum
sem fá tugi þúsunda og að tugir líf-
eyrisþega fái hundrað þúsunda
króna og að einhverjir, tugur eða
fleiri, fái milljón eða jafnvel snöggt
um meira.
En til þess að dregið verði í þessu
lottói þarf nýtt afl að koma til.
Höfundur er fyrrverandi starfsmað-
ur fjármálaráðuncytisins.