Morgunblaðið - 12.12.1998, Blaðsíða 58

-£8 LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Æ, æ, en
sá pirringur
Oþolandi ástand í mál-
efnum grunnskólans
SÍÐASTLIÐINN
miðvikudag birtist hér í
Morgunblaðinu örstutt-
ur ritdómur um litla
barnabók, Dómsdags-
flöskuna, sem fyrirtæki
mitt, Hávellir ehf., gef-
ur út.
Ritdómarinn æjar
beinlínis undan því að
• * það sem hann kallar
„léleg efnistök" (og á
þar líklega við sögu-
þráðinn) skyldu ekki
vera betri en þau sem
eru viðhöfð í lágkúru
spennumynda sjón-
varpsiðnaðarins. Um-
gjörð ritdómsins er svo
þannig að hann verkar
reglulega fráhrindandi, svo ekki sé
meira sagt, lesendur fá það nánast á
tilfinninguna að gagnrýnandinn hafi
hreinlega hrint bókinni frá sér
meira og minna ólesinni.
Hins vegar má ráða af öðru í hin-
Krökkum finnst bókin
spennandi, segir Björn
E. Árnason. Hún
höfðar afar sterkt til
þroskastigs þeirra.
um snubbótta ritdómi að það sem
honum hefur þó sjálfsagt sámað
mest í raun og veru er að ekki skuli
hafa orðið til „betri“ bók úr svo góð-
um efnivið: Vel gerðum myndum og
^ virðingarverðum ásetningi. Dóm-
hörku hans verður að skoða í þessu
ljósi.
En það má leiða honum fyrir
sjónir að þessi dómharka á ekki að
öllu leyti rétt á sér. Bókin er nefni-
lega „betri“ en hann áttaði sig á -
hann hefði átt að fylgjast með stálp-
uðu barni lesa hana.
Þá hefði hann vafalaust séð
hvernig allt var í pottinn búið: Bók-
in er vísindagátuævintýri (science
puzzle adventure), eins og skrifað
stendur á forsíðu hennar. Hún er
með vísindalegum gátum og þraut-
um sem þarf að leysa
°g bvggjast lausnirnar
oftar en ekki á því sem
glöggur lesandi kann
að hafa fundið framar í
bókinni, í lesmálinu
eða á myndunum. Af
þessu leiðir að sögu-
þráðurinn hlýtur held-
ur að lúta kröfum vís-
indafróðleiksins en öf-
ugt, en þó eins framar-
lega og þanþol beggja
leyfir. Það vakti hrein-
lega ekki fyrir hönnuð-
unum að láta sögu af
hefðbundnu tagi bera
vísindahluta bókarinn-
ar ofurliði. En það er
ekki þar með sagt að
þeir hafi kastað til höndunum við
gerð söguþráðarins. Það að líkja
söguþræðinum við lágkúru spennu-
mynda sjónvarpsiðnaðarins er óvart
viss meðmæli með honum, þó orða-
lagið sé ekki aðlaðandi, því iðjuhöld-
ar vitundariðnaðarins þekkja gjörla
sinn starfa og vita nákvæmlega
hvað það er sem höfðar til hins grá-
móskulega fjölda. Og krökkum
finnst bókin spennandi. Hún höfðar
afar sterkt til þeirra þroskastigs.
Það eru þeir sem eiga síðasta orðið,
þeir hirða ekki hætishót um hvort
einhverjum ritdómara (eða útgef-
anda) þyki eitt eða annað.
Það hefur margsýnt sig að 9-12
ára krakkar eru afar sólgnir í þessa
bók og það er erfitt að rífa þá frá
henni ólesinni. Þeir sýna hana
meira að segja vinum sínum eða
vinkonum. Um þetta vitna og fjöl-
mörg ummæli hérlendra foreldra.
A Bretlandseyjum hefur vísinda-
lega sinnað fólk tekið bókunum
fagnandi og notið þess að sjá börnin
sökkva sér niður í þær af áfergju.
Þarlendir ritdómarar vilja sjá meira
af þessu tagi. Þeim yrði líkast til
skemmt ef þeir fengju að heyra að
það sé til góðviljaður maður hér
uppi á íslandi sem er (eða var) pirr-
aður út í þær.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Hávalla ehf.
VILHJÁLMUR Þ. Vilhjálmsson
formaður Sambands íslenskra
sveitarfélaga fer mikinn í grein sem
hann ritar í Morgunblaðið 9. des-
ember. Virðist hann einkum vera að
losa sig við pirring sinn
út í formann KI, Eirík
Jónsson, sem leyfði sér
að tjá sig um stöðu
mála í grunnskólanum.
Ekki ætla ég að svara
fyrir Eirík í þessu máli
þó svo ég gæti það.
Flest ummæli ViÞ
hjálms um formann KI
dæma sig sjálf. Hinum
mun Eiríkur svara.
Þrátt fyrir ógeðfellt
orðalag á grein sinni
kemur Vilhjálmur inn á
nokkur ákaflega mikil-
væg atriði er snúa að
kjama málsins. Má þar
nefna kjör kennara og
samninga við þá. Sam-
skipti við stéttarfélögin, kjarasamn-
ingsgerðina 1997 og tilraun sem gerð
var (og mistókst) til þess að brjóta
upp vinnutíma kennara. Einnig kem-
ur hann inná fyrirhugaðan tilrauna-
samning um breytingu á skilgrein-
ingu vinnutíma og uppsagnir þeirra.
Honum er einnig tíðrætt um sam-
skipti, heilindi og traust á milli aðila.
Vilhjálmur fer því miður ranglega
með nokkur atriði í greininni og önn-
ur eru sett þannig fram að þeim
verður að svara.
Kjör grunnskólakennara
Kjör launamanna á Islandi eru
ekki með þeim hætti að foiystumenn
atvinnurekenda séu sæmdir af því að
hrósa sér af góðum gjörningi í þeim
efnum. Kjör fiestra launamanna hér
á landi eru þannig að skömm er að.
Vinnutími er allt of langur og dag-
vinnulaun eru fyi’ir neðan allar hell-
ur. Vilhjálmur bætir ekki úr með því
að fullyrða að kennarar hafi gert
samning sem fæli í sér meiri hækkun
en aðrh- fengu. Þetta eru prósent
sem leggjast á ótrúlega fáar ki-ónur.
Þetta veit Vilhjálmur og ætti því að
skammast sín fyrir að nefna það að
þeim hafi tekist að gera kjarasamn-
inga um minni hækkanir hjá öðrum.
Launakjör grunnskólakennara eru
ákaflega bágborin og þar kemur
einkum tvennt til: Dagvinnulaun eru
allt of lág og tekjumöguleikar eru
litlir umfram stöðugildi. Það stafar
fyrst og fremst af því að nemendur
fá of fáar kennslu-
stundir, kennsluskylda
er of mikil, bekýar-
deildir eru of fjölmenn-
ar og einsetningin
skerðir tekjumögu-
leika.
Kjarasamning-
arnir 1997
Kj arasamningar nir
sem voru undirritaðir
1997 voru um margt
merkilegir. Þetta voru
fyrstu kjarasamningar
kennarafélaganna við
nýjan viðsemjanda.
Þetta voru fyrstu við-
ræðurnar sem settu þá
skyldu á herðar samn-
ingsaðila að gera formlega viðræðu-
áætlun undir stjórn sáttasemjara.
Þetta voru samningaviðræður þar
sem báðir samningsaðilar báru þá
von í brjósti að ná fram breytingum
sem gætu bætt skólastarf. Þetta
voru samningar við hóp launamanna
sem sveitarfélögin höfðu barist fyrir
að fá samningsumboð við. Þetta
voru samningar sem ollu mörgum
vonbrigðum því þetta voru viðræður
þar sem lagt var af stað með þá ætl-
an að stokka upp vinnutíma kenn-
ara. Sú tilraun mistókst algjörlega.
Breytingar á vinnutíma
og tilraunin sem mistókst
I samningaviðræðunum vai- skip-
aður sérstakur hópur aðila sem falið
var það verkefni að undirbúa fyrir
samninganefndir aðila tillögur um
nýtt vinnutímakerfi. I þessum hópi
voru, af hálfu kennarafélaganna,
m.a. undirritaður og formaður KI.
Undirbúningsvinna vegna þessa
gekk nokkuð vel í byrjun. Það varð
þó fljótlega ljóst að samningsaðilar
höfðu ekki sömu markmið að leiðar-
ljósi. Stéttarfélögin lýstu því yfir í
upphafi þessara viðræðna að þau
gengju til þessa verks með jákvæðu
viðhorfi. Aldrei kæmi þó til greina að
Björn E.
Árnason
Már
Vilhjálmsson
Lítið gert úr félags-
lega þættinum
SÍÐUSTU mánuði
hefur verið mikið rætt
um tvö málefni sem
eru mér hugleikin.
Þau eru meðferðarúr-
ræði fyrir unglinga og
hinn miðlægi gagna-
grunnur. Þessi mál
eiga sér snertipunkt í
starfi mínu þar sem
erfðafræðin leitast
meðal annars við að
finna genitískar orsak-
ir, eða forsendur alkó-
hólisma.
Ég hef fylgst með
umfjöllun fjölmiðla um
erfðafræðina og eftir
því sem ég kemst næst
kemur hún ekki til með
að geta útskýrt „fíknina" ein og sér.
Mér skilst að hægt sé að sýna fram
. á einhverjar genitískar forsendur,
; eða einkenni, sem líklegri eru til að
. finnast meðal alkóhólista og fíkni-
efnaneytenda en annarra. Sömu
! einkenni eru víst til staðar hjá þeim
, sem velja sér tómstundir sem fela í
sér talsverða hættu, sem dæmi
' fjallaklifur, fallhlífarstökk, flug, köf-
un, o.s.frv. Hvaða þáttur er það þá
sem ákvarðar hvort viðkomandi
verður háður fíkniefnum eða hörfar
*á vit annarra „ævintýra". Svarið
hlýtur að vera félags-
legt umhverfi. Ekki
vil ég með þessum
skrifum gera lítið úr
störfum erfðafræð-
innar. Síður en svo,
ég sé augljóslega
gagnsemi hennar. Það
sem mér gengur til er
að vekja athygli á því
hversu lítið er gert úr
félagslega þættinum.
Fyrir einu eða
tveimur árum var
fræðsluþáttur á dag-
skrá ríkissjónvarpsins.
Þar fjallaði breskur
vísindamaður um áhrif
félagslega þáttarins á
þróun sjúkdóma.
Tengslin voru svo augljós að ég
hugsaði með mér „hvers vegna
„kaupa“ yfirvöld ekki upplýsingar
af þessu tagi?“ Tengslin milli t.d.
efnahagslegrar afkomu fjölskyldu
og andlegra og líkamlegra sjúk-
dóma voru svo sterk að sem ráða-
maður hefði ég hugsað sem svo „ef
ég set eina krónu til viðbótar í að
hjálpa þeim sem minnst mega sín í
þjóðfélaginu gæti ég ef til vill spar-
að tvær krónur í kerfinu? Ef svo,
hvað spara ég þá þá ef ég set tvær
krónur?“
Hvaða þáttur er það,
spyr Guðmundur Týr
Þórarinsson, þá sem
ákvarðar hvort við-
komandi verður háður
fíkniefnum eða hörfar
á vit annarra
„ævintýra“?
En hvers vegna „seljast" upplýs-
ingar af þessu tagi svona illa? Er
okkur svona tamt að flokka alla
sjúkdóma út frá erfðarfræðilegum
forsendum, samanber „alkóhólismi
er sjúkdómur?“ Eru það viðskipta-
legar forsendur sem ráða hér? Sú
ofuráhersla sem lögð hefur verið á
tengsl erfðafræðinnar og hinna
ýmsu sjúkdóma þarf að þróa frekar
á þá vegu að tillit sé tekið til félags-
legra þátta (hér á ég ekki við að all-
ir sjúkdómar séu tengdir félagslega
þættinum, eflaust eru þeir margir
sem eiga sér eingöngu veik tengsl,
jafnvel engin).
Samkvæmt erlendum rannsókn-
um eni yfir 60% þeirra sem tilheyra
lágstétt (verkamenn, láglaunafólk)
Guðmundur Týr
Þórarinsson
komnir af lágstéttarfólki. Yfir 70%
af hástéttarfólki (ríka fólkið) eru
komin af hástéttarfólki. Þannig að
synir verkamannsins eru líklegri til
þess að verða verkamenn heldur en
bankastjórar og synir olíubaróns
eru líklegri til þess að lána peninga
heldur en að fá þá lánaða. Éru það
genitískir þættir eða félagslega
umhverfið sem ráða þessari þróun?
Ég er ekki í nokkrum vafa um það
hvernig ég myndi svara þessari
spurningu þó að ég treysti mér
ekki til að meta vægi hvors þáttar
fyrir sig.
Kaldur sannleikur vímuefnanotk-
unar er sá að langflestir neyta ein-
hvers konar vímugjafa á unglings-
árunum óháð stöðu foreldra. Astæð-
ur íyrir þessari neyslu eru af ýms-
um toga, svo sem fikt, forvitni, fé-
lagslegur þrýstingm- o.s.frv. Flestir
bera engan skaða af þessari reynslu
og lifa, því er við kjósum að kalla,
eðlilegu lífi. Aðrir ánetjast vímu-
gjafa og verða sjálfum sér, fjöl-
skyldum og þjóðfélaginu til skaða.
Hér dugar ekki að að segja bara
„aha! Sjúklingur! Olæknandi geni-
tískur sjúkdómur".
I starfi mínu með ungum vímu-
efnaneytendum hef ég fundið fyrir
því að erfitt er, af mörgum ástæð-
um, að nota sjúkdómshugtakið
„alkóhólismi“ með þeim og til að
skýra vanda þeirra. Vanda þeirra
upplifi ég miklu frekar félagslegan.
Ég tel það skyldu okkar að koma
að vanda þeirra út frá þeim for-
sendum.
Höfundur er forstöðumaður Götu-
smiðjunnar - Virkisins, meðfcrðar-
heimilis fyrir ungt fólk.
Kjör launamanna á ís-
landi eru ekki með
þeim hætti, segir Már
Vilhjálmsson, að for-
ystumenn atvinnurek-
enda séu sæmdir af því
að hrósa sér af góðum
gjörningi í þeim efnum.
gera breytingar á vinnutíma kenn-
ara nema kennarar sæju sér ávinn-
ing af breytingunum. Þegar leið á
viðræðurnar urðu þær erfiðari og
ljóst varð að bil á milli aðila fór
breikkandi. Sveitarfélögin vildu
spara. Arangur af fundum varð sí-
fellt minni og tími til að Ijúka samn-
ingum var í raun búinn. Kennarafé-
lögin ákváðu þá, að vandlega athug-
uðu máli, að salta viðræður um
breyttan vinnutíma og einbeita sér
að því að ljúka kjarasamningum þar
sem eingöngu væri horft á launa-
kjör. Þetta var erfið ákvörðun fyrir
stéttarfélögin því full þörf var og er
á að breyta skilgreiningu vinnutíma.
Það hjálpaði okkur við þessa ákvarð-
anatöku að fulltrúar sveitarfélag-
anna, voru á lokastigum viðræðna,
ekki færir um að sundurliða á ein-
faldan hátt vinnutíma kennara eins
og þeir hugsuðu hann. Hugmyndir
sveitarfélaganna um nákvæma út-
færslu á þessum vinnutíma litu auð-
vitað aldrei Ijós.
Samskipti á milli samnings-
aðila og fyrirhuguð tilraun
um brejdtan vinnutíma
Ég er sammála Vilhjálmi um það
að gagnkvæmt traust sé forsenda ár-
angurs í samningum. Þetta á einnig
við um heilindi og heiðai’leg vinnu-
brögð. Aðilum ber að virða leikregl-
ur í þessum málum eins og öðrum.
Það gerir forysta beggja kennarafé-
laganna og hefur alltaf gert. Það eru
ekki óheilindi að berjast fyrir bætt-
um kjörum.
Vilhjálmur vii'ðist svekktur yfir því
að hafa litla stjóm á eigin mönnum,
sem hafa margir samið við kennai-a
um breytingu á vinnutíma og bætt
kjör umfram lágmarkskjarasamning.
Þetta sýnir bara hvað sumir sveitar-
stjórnarmenn eru skynsamir.
Vilhjálmur ræðir um mikilvægi
þess að aðilar virði kjarasamn-
inga. Kennarafélögin virða kjara-
samninga. Það skýtur því skökku
við að í umræddri grein tali Vil-
hjálmur um það sem möguleika að
sveitarfélögin taki samningana
heim í hérað og semji við kennara
á hverjum stað fyrir sig. Vissu-
lega geta sveitarfélögin tekið þá
ákvörðun að semja hvert fyrir sig
heima í héraði. Þau eru samnings-
aðilar. Þau yrðu samt sem áður að
semja við stéttarfélögin, sem
samkvæmt lögum fara með samn-
ingsumboð fyrir kennara. Þú
veist þetta, Vilhjálmur, er það
ekki? Eða ert þú að hóta því að
sveitarfélögin fari ekki að leik-
reglum?
Að lokuni þetta
Launakjör grunnskólakennara eru
sveitarfélögunum til skammar. Þau
eru langtum verri heldur en kjör
sambærilegra hópa hér á landi og
staðan hefur ekki batnað á þeim tíma
sem sveitarfélögin hafa haft samn-
ingsumboðið. Það væri farsælast fyr-
ir alla aðila ef sveitarfélögin settu sér
nú nokkura ára framkvæmdaáætlun
sem fæli í sér hvernig þau ætla að
tryggja starfsmönnum sínum mann-
sæmandi laun. Kennarafélögin ætla
sér að sækja bætt kjör kennurum til
handa. Komi það Vilhjálmi á óvart þá
er það miður.
Höfundur er formaður liagsmuna-
nefndar Hins íslenska kennarafó-
lags.