Morgunblaðið - 12.12.1998, Blaðsíða 59

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1998 59~
AÐSENDAR GREINAR
Stóriðja og
þjóðarhagur
FYRIR skömmu
fjallaði ég hér á síðum
Morgunblaðsins um
áhrif stóriðjuáforma á
þjóðarhag. Iðnaðarráð-
herra brást við skrifum
mínum með þeim hætti
að ég þarf að skýra
betur nokkur atriði
málsins.
Viðbrögð
ráðherra
Umfjöllun mín var á
grundvelli erinda
þeirra Páls Harðarson-
ar hagfræðings og iðn-
aðarráðherra sem flutt
voru á ráðstefnu ný-
lega. I þessum ei'indum voru m.a.
kynnt dæmi um áhrif stóriðjufram-
kvæmda á þjóðarhag.
Niðurstaða greinar minnar var sú
að ég teldi mikilvægt að skoða betur
þær aðferðir og viðmiðanir sem not-
aðar eru til að meta þjóðhagsleg
áhrif stóriðjuvera. Það mátti lesa
það af orðum mínum að ég tel að
hugsanlega geri iðnaðarráðhen’a of
mikið úr þjóðhagslegum ávinningi
af stóriðju.
Ég kann að meta skjót og skýr
viðbrögð iðnaðarráðherra við grein
minni, en efnislegar ábendingar
hans hafa ekki breytt niðurstöðu
minni um nauðsyn þess að tekið
verði saman greinargott yfirlit um
þær aðferðir sem nota má til að
meta þjóðhagslega arðsemi stór-
iðjuvera.
Varanlegur
ávinningur
Ég er sammála iðnaðarráðhen'a
um að það er varanlegur þjóðhags-
legur ávinningur sem skiptir máli.
Ég nefndi orðið „varanlega" fjórum
sinnum í grein minni og hafi iðnað-
arráðherra talið að ég væri að fjalla
um annað en varanlegan ávinning,
þá var það misskilið. Skammtíma
snörp uppsveifla í efnhagslífinu
vegna byggingaframkvæmda getur
gert meiri skaða en gagn, eins og
reynslan sýnir. Stórar tímabundnar
framkvæmdir draga til sín aflvaka
úr öðrum atvinnugi’einum og geta
með þeim hætti haft neikvæð lang-
tímaáhrif á þjóðarbúskapinn, þótt
einhverjir einstaklingar og fyrir-
tæki fái tímabundið meira í budd-
una sína.
I gi'ein minni vísaði ég í tiltekin
dæmi um áhrif stóriðju á tekjur á
hvern íbúa hér á landi miðað við ár-
ið 2006, sem ég reiknaði á grund-
velli upplýsinga sem fram komu í
máli Páls Harðarsonar hagfræð-
ings, sem unnið hefur greinargerð
um þessi mál fyrir Landsvirkjun, og
iðnaðai-ráðhen-a. Ég taldi að þó að
forsendur væru ekki þær sömu í
þeim dæmum sem ég sýndi, þá
gæfu niðurstöður þeirra tilefni til að
staldra við og spyrja hvað sé rétt
aðferð og viðmiðun í slíku mati. Iðn-
aðairáðherra bendir á í grein sinni
að forsendur í mínum samanburði
séu ólíkar og gefur til kynna að þess
vegna sé alvarleg villa í málflutningi
mínum.
Það er rétt hjá iðnaðarráðherra
að forsendur í dæmum mínum voru
ólíkar, enda var það skýrt í grein
minni. Hvort samanburðardæmin
sem ég kynnti gera orð iðnaðarráð-
herra tortryggileg, eins og hann
virðist telja, vil ég ekki leggja mat
á. Hitt er víst að gagnlegt væri að
gera útreikninga með þeim hætti að
bera megi saman niðutstöður á
grundvelli sömu forsendna. Vonandi
kemur iðnaðarráðherra því til leið-
ar.
títtekt Þjóðhagsstofnunar
í grein sinni vísar iðnaðaiTáð-
herra í úttekt Þjóðhagsstofnunar á
því hvaða áhrif það hefði á þjóðar-
hag ef álver Norðuráls yi'ði stækk-
að og ef álver í Reyðarfirði yrði
Ti-yggvi
Felixson
byggt í tveimur áföng-
um. Samtals er sú fjár-
festing sem þessu fýlg-
h' talin verða um 180
milljarðar króna og um
ávinning segir að var-
anleg landsframleiðsla
yrði 4-5% hærri en ella
og þjóðarframleiðsla
liðlega 3%.
I erindi Páls var m.a.
kynnt dæmi um stækk-
un Norðuráls og Járn-
blendis, byggingu 360
þúsund tonna álvers á
Reyðarfirði og 50 þús-
und tonna magnesíum-
verksmiðju. Páll segir
að þetta sé um 250
milljarða ki'óna stofnkostnaður og
að lauslega áætlað myndi þessi fjár-
festing auka varanlega landsfram-
leiðslu um 4-5% og þjóðarfram-
leiðslu um rúmlega 2%.
Niðurstaða greinar
minnar var sú, segir
Tryggvi Felixson, að
ég teldi mikilvægt að
skoða betur þær að-
ferðir og viðmiðanir
sem notaðar eru til að
meta þjóðhagsleg áhrif
stóriðjuvera.
Berum þetta saman: Þjóðhags-
stofnun reiknar að 180 milljarða
fjárfesting auki landsframleiðslu
um 4-5% og þjóðarframleiðslu um
3%. Páll segir að 250 milljarða
króna fjárfesting auki landsfram-
leiðslu um 4-5% og að varanleg
aukning þjóðarframleiðslu verði
rúmlega 2%.
í ljósi þessa samanburðar get ég
ekki tekið undir orð iðnaðarráð-
heiTa í umræddri Morgunblaðs-
gi-ein þess efnis að ekki sé mikill
munur á niðurstöðum. Munurinn er
að mínu mati mjög mikill, og sér-
staklega ef litið er á tölur um þjóð-
arframleiðslu.
Séð í þessu ljósi er eðlilegt að
spyrja hvaða aðferð sé líklegust til
að draga upp raunsæja mynd af
þjóðhagslegum áhrifum stóriðju og
hvort sé skynsamlegra að miða
fremur við þjóðarframleiðslu en
landsframleiðslu þegar meta á var-
anleg áhrif stóriðju á efnislega af-
komu íslendinga. Rétt er að geta
þess að mismunur landsframleiðslu
og þjóðarframleiðslu felst í þessu
samhengi í þeim hagnaði sem er-
lendir eigendur stóriðju koma
væntanlega til með að taka út úr
rekstrinum.
Fleiri aflvakar en stóriðja
Iðnaðarráðherra víkur að því í
grein sinni að uppbygging stóriðju á
undanförnum árum hafi átt mikinn
þátt í að bæta efnahag landsmanna.
Ég dreg það ekki í efa að áhrifin eru
jákvæð. Hins vegar má ekki líta
framhjá því að sem betur fer eru
fjölmargir aflvakar í íslensku at-
vinnulífi og meiri stöðugleiki í efna-
hagslífinu hefur stuðlað að því að
betur en oft áður hefur tekist að
vekja þessa aflvaka. Þannig kemur
fram í þjóðhagsáætlun sem forsæt-
isráðherra lagði fram í byrjun októ-
ber sl., að áætlað er að landsfram-
leiðsla vaxi um tæplega 17% á árun-
um 1995 til 1998.
I þjóðhagsáætlun er þessum hag-
vexti skipt niður á greinar atvinnu-
lífsins. Gagnstætt því sem oft hefur
verið á fyiTÍ hagvaxtarskeiðum á
sjávarútvegur ekki teljandi þátt í
hagvextinum að þessu sinni. Það er
vöxtur í samgöngum og þjónustu
sem hefur átt mestan hlut í hag-
vextinum, eða liðlega 5%. Bygg-
ingastarfsemi annars vegar og
verslun, veitinga- og hótelrekstur
hins vegar eru rótin að um 3% hag-
vexti hvor um sig og hlutur iðnaðar
er um 2%.
Þessar upplýsingar undirstrika
mikilvægi þess að stjómvöld geri
öllum atvinnuvegum jafnhátt undir
höfði. Ofuráhersla á eina atvinnu-
grein umfram aðrar þarf að byggj-
ast á fullvissu um að sú útvalda sé
líklegri til að bæta afkomu og efnis-
leg lífsskilyrði landsmanna meira en
aðrar atvinnugreinar. Hún þarf líka
að byggjast á vitneskju um að vænt-
anlegur ávinningur sé meiri en
skaðinn vegna glataðra náttúru-
verðmæta og losunar mengandi
efna. Frekari rannsóknir kunna að
stuðla að þeirri farsælu lausn á
þessu deilumáli sem iðnaðamáð-
herra lýsir eftir í Morgunblaðsgrein
sinni 25. nóvember sl.
Höfundur er hagfræðingur.
Ornefni
undir Jökli
GREIN Sæbjörns Valdimars-
sonar í Morgunblaðinu 1. desem-
ber sl. varð til þess að ég taldi mig
knúna til að koma nokkrum upp-
lýsingum á framfæri, þar sem hann
vegur að Hellnabúum
og telur þá vera með
blekkingar.
Sameiginlegt átak
allra Hellnabúa
Greinilegt er að
mörg ár eru síðan Sæ-
bjöm bjó á Hellnum
og hefúr hann lítt
fylgst með mannlífi
þar þau ár sem hann
hefur verið fjarver-
andi. Hann gerh' að
aðalumtalsefni sínu
heiti Maríuhndarinn-
ar, sem er að hluta í
landi Skjaldartraðar
en að hluta í óskiptu
landi fjöguma bæja, Skjaldartrað-
ar, Brekkubæjar, Laugai'brekku
og Gíslabæjar.
Árið 1990 kom ég fyrst að Helln-
um til að leggja lið mannræktar-
mótum sem þar voru haldin. Hluti
af hátíðarhöldunum fór fram við
Lífslind Hellnamanna, sem þá þeg-
ar var í daglegu tali manna á milli
kölluð Lindin eða Maríulindin. íbú-
ar Hellna og eigendur Skjaldar-
traðar, LÍÚ, höfðu árið áður sam-
einast um að setja þar upp Maríu-
líkneski. Var það gert í framhaldi
af upplýsingum sem Finnbogi G.
Lárusson, bóndi og sóknamefndar-
formaður á Laugai'brekku átti í
fóram sínum. Finnbogi er aldurs-
forseti á Hellnum og manna fróð-
astur um örnefni, enda hefur Or-
nefnastofnun leitað til hans marg-
sinnis um skráningu örnefna bæði
á sjó og landi.
Ékki var lindin merkt hin fyrstu
ár, en fyrir tveimur áram var hún
merkt sem Lífshnd Hellnamanna.
Nafnið virtist villa um fyi-ir ferða-
mönnum, sem héldu áfram að leita
eftir Maríulindinni. Ýmsir skyggn-
ir menn höfðu líka upplifað nær-
veru guðsmóðurinnar á staðnum
og var það enn til að tengja nafnið
lindinni. Því var það að þegar
Guðrún G.
Bergmann
*
Onýtur gagnagrunnur
MIÐLÆGUR
gagnagrunnur Is-
lenskrar erfðagrein-
ingar er ónýtur og
andvana fæddur. Nú
þegar liggur fyrir að
a.m.k. 150 læknar
munu ekki leggja gögn
sín til grannsins. Hvað
með aðra lækna? Hvað
með svonefnda sam-
starfslækna ÍE? Já,
hvað með þá? Ákvæði
framvarpsins, sem
heimila þeim vísinda-
mönnum einum að
nýta sér upplýsingar
úr granninum sem th
hans leggja gögn,
munu að öllum líkindum útiloka þá
flesta frá því að mega nýta grann-
inn! Hvers vegna? Jú. Flestir ef
ekki allir munu þeir sitja á sínum
einkagögnum eins og ormar á
gulli. Hvað er eðlilegra? Þetta er
hins vegar eins og svo margt ann-
að í þessu dæmalausa máli lyginni
líkast. Von er að spurt sé hvaða
gögn samstarfslæknarnir 70-80
séu eiginlega með í samstai-fi við
ÍE? Era það einkagögn af stofum
þeirra eða eru það gögn í vörzlu
sjúkrastofnana, sem þeir staifa
hjá, en í eigu almennings. Það
verður áhugavert að heyra það
Jóhann
Tómasson
upplýst af drenglyndi
og heiðarleika. Fyrir-
spurn sem þetta vai'ð-
ar var borin fram af
Ólafi Hannibalssyni
og er enn ósvarað á
Alþingi.
Ábyrgð sanistarfs-
lækna Islenskrar
erfðagreiningar
I bréfí, sem Islensk
erfðagreining hefur
sent öllum læknum, er
því haldið fram að
miðlægur gagna-
gi*unnur á heilbrigðis-
sviði sé kjörtæki til að
viðhalda gæðum heil-
brigðisþjónustunnar og auka hana
á sama tíma og dregið er úr kostn-
aði. Þar er því haldið fram að mið-
lægur gagnagrunnur sé kjörið
tækifæri til að varpa Ijósi á kostn-
aðarmyndun og kostnaðarstjórn í
heilbrigðisþjónustu og sé þannig
stórkostlegt tæki til að stjóma
heilbrigðisþjónustu. Fullyrt er að
miðlægur gagnagrunnur á heil-
brigðissviði gæti með þessu sparað
gífurlegt fé í heilbrigðiskerfi fs-
lendinga. Þetta er svo makalaust
bull að enginn hefur nennt að
svara þessu. Sannast sagna finnst
mér að samstarfslæknar íslenskr-
Flestir ef ekki allir vís-
indamenn, segir
Jóhann Tómasson,
munu sitja á sínum
einkagögnum eins og
ormar á gulli.
ar erfðagreiningar hefðu átt að
leiða forystumönnum hennar þetta
fyrir sjónir. Ábyrgð þeirra er ekki
lítil. Það er okkur augljóst sem
lengi höfum unnið klíniska vinnu
að þeir, sem samið hafa gagna-
grunnsfrumvarpið, era viðvaning-
ar í klíniskri læknisfræði. Strax af
þeim ástæðum var hugmyndin um
miðlægan gagnagrann andvana
fædd. Þrátt fyrir ótal ítarlega rök-
studd andmæli af öllum gerðum,
læknisfræðilegum, siðfræðilegum
og lagalegum er málið rekið áfram
eins og ómerkilegt amerískt trá-
boð. Það er sorglegt en til marks
um hvernig að þessu máli hefur
verið unnið að sjálf Vigdís Finn-
bogadóttir, fyri-verandi forseti fs-
lands, hefur láta gabba sig og ber
fulla ábyrgð á öllu saman.
Höfundur cr læknir við Heilsu-
gæslustöðinu í Mjódd.
Hellnabúar sameinuðust um að
reisa skilti við Útnesveg 574, tóku
þeir á sameiginlegum fundi
ákvörðun um að skrá nafnið Maríu-
lindin á skiltið og er lindin merkt
með tákni Vegagerð-
arinnar fyrir áhuga-
verða ferðamanna-
staði, ekki sem nátt-
úravætti. Við lindina
sjálfa eru enn upplýs-
ingai’ um hana undir
heitinu Lífslind
Hellnamanna.
Endurreisn vígðra
linda
Víða erlendis þar
sem lindir vora vígðar
til forna, líkt og Guð-
mundur góði gerði við
lindina á Hellnum,
hafa þessi mannvirki
verið endurreist til
fyrri vegsemda með endurbótum á
umhverfi lindanna, bættum merk-
ingum og frekari upplýsingum og _
er mér í minni endurappbyggð lind
á Fjóni í Danmörku sem ég heim-
Þegar Hellnabúar sam-
einuðust um að reisa
skilti við Utnesveg 574,
segir Guðrún Berg-
mann, tóku þeir á sam-
eiginlegum fundi
-------------------------------^
ákvörðun um að skrá
nafnið Maríulindin
á skiltið.
sótti á síðasta ári og nefnist
Regisse Kilde.
Fyrir Hellnabúum hefur einung-
is vakað að vekja lindina á Helln-
um, sem í daglegu tali er kölluð
Maríulind, til vegsemda með því að
fegra og bæta umhverfi hennar.
Margir sem hingað hafa komið
hafa hlotið bata meina sinna við að
drekka vatn úr lindinni eða bera
það á sár sín.
Eitt sinn reyndu Hellnabúar að
bora eftir vatni við lindina sökum '
skorts á ferskvatni í plássinu en
borinn brotnaði og ofan í holuna
var rekinn sver staur, sem Sæ-
björn vitnar til að standi þar. Ofan
á honum eru einmitt upplýsingar
um vígslu Guðmundar góða á lind-
inni og birtingu Maríu meyjar við
það tækifæri árið 1230.
Örnefnabreytingar
Ekki virðast örnefni með öllu
heilög hér á Hellnum og þeim hef-
ur verið skipt út í aldanna rás. Eitt
sinn hét plássið hér Hellisvellir en
það nafn vék fyrir Hellnum. í grein
Sæbjörns kemur m.a. fram að
Lindarbrekka hét áður Yxnakelda
(Öxnakelda) og vék þar eitt ömefni
fyrir öðra.
Við nafngift lindarinnar er ekki
um neinar blekkingar að ræða.
Nafnið hefur einungis fylgt þeirri
hefð að breytast í daglegu tali
manna á milli. Eitt er víst og fer
ekki á milli mála að Guðmundur
góði vígði vatnið í lindinni og telj-
um við sem hér búum að heimildir
Finnboga G. Lárussonar séu góðar
og gildar, enda hefur hann sýnt og
sannað í gegnum tíðina að hann er
heiðvirður maður og slíkt og hið
sama á við um Kristin Kristjánsson “
í Bárðarbúð. Allir þeir sem hingað
hafa sótt upplýsingar um ömefni
eða aðrar sögulegar staðreyndir
hafa leitað til þessara manna, sem
njóta vegs og virðingar allra á
Hellnum.
Höfundur er rithöfundur og f
lciðbeinandi.