Morgunblaðið - 12.12.1998, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1998 33
ERLENT
Áhöfn Endeavour
inn í geimstöðina
Reuters
BANDARISKU geimfararnir Jerry Ross (neðst á myndinni) og Robert
Cabana (t.v.) og rússneski geimfariim Sergej Kríkalev að störfum í
fjölþjóðlegu geimstöðinni í fyrradag.
BANDARÍSKIR og rússneskir
geimfarar fóru inn í nýju fjölþjóð-
legu geimstöðina í fyrradag og urðu
fyrstu mennirnir til að stíga í hana á
braut um jörðu.
Geimferjan Endeavour var um
386 km yfír Indlandshafi þegar
Bandaríkjamaðurinn Robert Ca-
bana, yfirmaður ferjunnar, og rúss-
neski geimfarinn Sergej Kríkalev
gengu út úr þrýstijöfnunarklefa
ferjunnar og inn í bandarísku geim-
stöðvareininguna Unity. Skömmu
síðar fóru hinir geimfararnir fjórir í
Endeavour inn í stöðina.
„Þetta er öldungis frábær stað-
ur,“ sagði Cabana þegar hann gekk
inn í Unity í fyrsta sinn. Klukku-
stund síðar fóru geimfararnir með
Ki'íkalev í broddi fylkingar inn í
hina aðaleininguna, Zörju, sem er
rússnesk.
Kríkalev fékk þá tækifæri til að
skoða framtíðarheimili sitt því hann
verður á meðal þriggja manna sem
verða sendir með geimfarinu Sojuz
til geimstöðvarinnar árið 2000 til að
dvelja þar.
Geimfararnir þurftu að opna sex
hlera í einingunum til að komast að
ysta enda geimstöðvarinnar. Þeir
héldu á rafköplum og settu upp ýmis
tæki í fyrstu ferðinni í geimstöðina
og í gær luku þeir við að fjarlægja
um 700 bolta sem skrúfaðir voru á
tækjabúnað stöðvainnnar til að hann
skemmdist ekki í geimskotinu.
Tengigöng fyrir
stærri einingar
Zörju var skotið á loft frá Ka-
sakstan 20. nóvember og Unity,
sem var flutt með Endeavour, var
tengd við hana á sunnudag.
Bandaríska einingin er 5,4 m að
þvermáli og kostaði 300 milljónir
dala, andvirði 21 milljarðs króna.
Unity verður notuð sem tengigöng
fyrir miklu stærri einingar sem
verða fluttar í geimstöðina síðar.
M.a. er ráðgert að tengja við hana
16 tonna rannsóknarstofu, sem
bandarískir vísindamenn eru að
leggja lokahönd á, auk þrýstijöfn-
unarklefa og fleiri eininga.
Zarja, sem kostaði andvirði 17
milljarða króna, á að sjá geimstöð-
inni fyrir rafmagni og knýja hana
áfram í fyrstu. Þegar svefnsalur
stöðvarinnar, sem nefndur er Þjón-
ustueiningin, hefur verið tengdur
við stöðina verður Zarja notuð sem
geymsla fyiir eldsneyti og aðrar
birgðir. Stefnt er að því að Þjón-
ustueiningin verði tengd í júlí.
Geimferðir undirbúnar
Gangi allt samkvæmt áætlun
verða um 100 einingar og hlutar
tengdir við geimstöðina á næstu sex
árum. Fullreist verður geimstöðin á
stærð við sjö hæða byggingu og
áætlað er að hún kosti 63 milljarða
dala, 4.400 milljarða króna. Gert er
ráð fyrir að 40 geimferðir verði
farnar til að setja geimstöðina sam-
an. 16 þjóðir, undir forystu Banda-
ríkjamanna og Rússa, taka þátt í
verkefninu, sem er eitt mesta verk-
fræðiafrek sögunnar.
Gert er ráð fyrir að sjö menn
verði að jafnaði í geimstöðinni í
einu. Verkefni þeirra verður að
stunda rannsóknir á ýmsum sviðum
og undirbúa ferðir til tunglsins og
Mars á næstu öld.
Fjarskiptasambandi
komið á
Eftir að geimfararnir sex höfðu
tengt Unity og Zörju saman fóru
tveir Bandaríkjamannanna í fyrstu
geimgönguna á mánudagskvöld til
að tengja 40 kapla milli eininganna.
Kaplamir eiga að flytja rafmagn,
upplýsingar og tölvuboð á milli ein-
inganna.
Bandarísku geimfararnir fóru
síðan í sjö klukkustunda geimgöngu
á miðvikudag til að setja upp loftnet
stöðvarinnar. Geimfararnir héldu
áfram störfum sínum inni í geim-
stöðinni í gær og tengdu meðal ann-
ars loftnetin við fjarskiptakerfi
geimstöðvarinnar, sem gerir stjórn-
stöð Geimrannsóknastofnunar
Bandaríkjanna, NASA, kleift að
FJOLÞJOÐLEGA GEIMSTOÐIN
AHOFN geimferjunnar Endeavour fór í fyrsta sinn inn í fjölþjóðlegu
geimstöðina í fyrradag eftir að hafa tengt aðaleiningar hennar,
Unity og Zörju, saman á sunnudag.
Tveir Bandaríkjamenn fóru í geimgöngur á mánudag og miðvikudag til að
tengja rafkapla milli eininganna og setja upp loftnet geimstöðvarinnar.
= UNITY-EININGIN
+ Geimferjur verða tengdar við
Unity þegar þær flytja fleiri
s. einingar í geimstöðina
ZARYA-EININGIN
Sér geimstöðinni fyrir
rafmagni og knýr hana
áfram í fyrstu en verður
síðar notuð sem geymsla
Geimfararnir fara í þriðju
geimgönguna í dag til
að Ijúka við tengingu
eininganna
ZARYA
Heimild: NASA
stjóma og fylgjast með kerfum
geimstöðvarinnar án þess að þurfa
að bíða eftir því að hún fari yfir fjar-
skiptastöð í Rússlandi. Með fjar-
skiptakerfinu var einnig komið á
sjónvarpssambandi við geimstöðina.
Misstu jámstykki
Starf geimfaranna hefur gengið
vel til þessa en yfirmenn stjórn-
stöðvarinnar sögðust hafa áhyggjur
af þremur járnstykkjum, sem geim-
fararnir misstu í geimgöngunum á
mánudag og miðvikudag. Járn-
stykkin stefndu hvorki geimförun-
um né geimstöðinni í hættu en
bandaríski flugherinn þarf að fylgj-
ast með þeim þar til þau berast í
gufuhvolf jarðar og brenna upp.
Þriðja geimgangan er ráðgerð í
dag og geimfararnir eiga þá að
ljúka við að tengja einingarnar.
Endeavour á síðan að snúa aftur til
jarðar á mánudag.
Rússar hafa átt geimstöðvar frá
árinu 1971 og rússneska geimstöðin
Míi', sem er orðinn tólf ára, er enn í
notkun. Bandaríkjamenn hafa ekki
átt geimstöð frá því þeir lögðu niður
Skylab árið 1973.
Reuters
HEIMILISLAUSIR íbúar Varsjár sötra heita súpu í kuldanum.
Pólverjar varaðir
við drykkju í frosti
Varsjá. The Daily Telegraph.
Palestínumenn drepnir
Jerúsalem. Reuters, The Daily Telegraph.
PÓLSK stjórnvöld hófu á miðviku-
dag herferð til að eyða þeirri goð-
sögn að áfengi haldi á manni hita.
Miklar frosthörkur hafa verið síð-
ustu vikur í Póllandi og hefur um
eitt hundrað manns orðið úti af
þeim sökum, í flestum tilfellum
drukknir karlmenn sem sofnuðu
áfengisdauða úti í kuldanum.
Sagði Jaroslaw Sellin, talsmaður
pólsku ríkisstjórnarinnar, að kom-
ið yrði á fót sérstakri símaþjón-
ustu þar sem fólki yrði ráðlagt
hvar það gæti fundið húsaskjól í
verstu vetrarhörkunum í stað þess
að grípa til þess vafasama ráðs að
halda á sér hita með áfengis-
drykkju.
Það var fyrst í þessari viku sem
athvörf fyrir heimilislausa hættu að
framfylgja þeirri reglu sinni að
hleypa ekki að þeim sem eru undir
áhrifum áfengis. Vildi Sellin kenna
lélegum viðbrögðum stjórnvalda
um það hversu margir hafa látið líf-
ið í kuldanum undanfarnar vikur,
en nú þegar hafa fleiri látist en all-
an síðasta vetur þegar 54 dóu.
ÍSRAELSKIR hermenn skutu tvo
unga Palestínumenn til bana þegar
óeirðir blossuðu aftur upp á Vest-
urbakkanum í gær, daginn fyrir
heimsókn Bills Clintons Banda-
ríkjaforseta til Israels og pajest-
ínsku sjálfstjórnarsvæðanna. ísra-
elar óttast að ferð Clintons til sjálf-
stjórnarsvæðanna verði túlkuð sem
táknrænn stuðningur við stofnun
sjálfstæðs Palestínuríkis en Madel-
eine Albright, utanríkisráðhen-a
Bandaríkjanna, áréttaði í gær að
forsetinn hefði ekki tekið afstöðu til
þess hvort Palestínumenn gætu
lýst yfir sjálfstæði.
Sjónarvottar sögðu að ísraelskir
hermenn hefðu skotið tvo átján ára
Palestínumenn til bana nálægt
bænum Qalqilya í norðurhluta
Vesturbakkans. Læknar sögðu að
50 palestínsk ungmenni hefðu
særst í átökunum, þar af tvö alvar-
lega.
Her Israels kvaðst ekki vita til
þess að mannfall hefði orðið í átök-
unum, en sagði að um hundrað Pa-
lestínumenn hefðu kastað grjóti og
bensínsprengjum að hennönnun-
um. „Hermennirnir svömðu með
aðgerðum til að dreifa mótmælend-
unum.“
Alls hafa fjórir Palestínumenn
fallið í óeirðunum á Vesturbakkan-
um síðustu_ daga vegna deilunnar
um hvort Israelar eigi að sleppa
palestínskum föngum, sem þeir
Israelar óttast
túlkun Clinton-
heimsóknar
hafa fangelsað^ vegna baráttunnar
gegn hernámi Israela.
Deilan hefur varpað skugga á
þriggja daga Miðausturlandaferð
Clintons sem hefst í kvöld. Ráðgex-t
er að Clinton verði fluttur með
þyrlu til flugvallar Palestínumanna
á Gaza-svæðinu og fari í skoðunar-
ferð um flugvöllinn með Yasser
Arafat, leiðtoga Palestínumanna.
Sjálfstæðisdeilan verði
leyst með samningum
Israelar óttast að Palestínumenn
túlki þessa ferð sem táknrænan
stuðning við sjálfstæðiskröfu þeiira
en Madeleine Albright sagði í gær
að sá ótti væi'i ástæðulaus. Ferðin
til Gaza væri liður í síðasta friðar-
samkomulagi ísraela og Palestínu-
manna sem Clinton hafði milli-
göngu um.
„Eins og við höfum margoft sagt
er deilan um Palestínuríki ekki mál
sem verður leyst með einhliða sjálf-
stæðisyfirlýsingu eða hinum ýmsu
táknum," sagði Albright.
Yasser Arafat hefur komið
stuðningsmönnum sínum á óvart
með því að láta þau orð falla að ekki
sé víst að hann lifi í ár til viðbótar.
Arafat sagði þetta á fundi með
bandarískum vísindamönnum þeg-
ar hann svaraði spui-ningu um
hvei-nig hann teldi að palestínsku
sjálfstjói'narsvæðin yrðu eftir 20 ár.
„Eg veit ekki hvort ég lifi í eitt eða
tvö ár,“ svaraði þá Arafat, sem er
69 ára. Hann hefur virst þreytuleg-
ur og átt erfitt með að flytja í-æður
þegar hann hefur komið fram opin-
bei'lega að undanfórnu. Viðvarandi
skjálfti í neðri vör hefur leitt til
vangaveltna um að hann sé með
Pai'kinsonsveiki á byrjunarstigi.
Skemmdir á taugakerfi
í kjölfar flugslyss?
Arafat var áður þekktur fyrir að
vera mjög kraftmikill og þuxfa lít-
inn svefn. Kraftur hans hefur hins
vegar minnkað verulega frá því
flugvél hans brotlenti á eyðimöi'k í
Líbýu árið 1993. Ai'afat komst lífs
af þar sem hann sat aftast í vélinni,
en þeir sem sátu fremst biðu allir
bana. Hann slasaðist þó af völdum
mikils hnykks og hugsanlegt er að
taugakerfi hans hafi skemmst í
slysinu.
Ai-afat hefur hótað að lýsa yfir
stofnun sjálfstæðs Palestínuríkis 4.
maí, þegar lokaviðræðunum við
Israela á að Ijúka, og það þykir
benda til þess að hann telji sig ekki
geta beðið lengi eftir því að sjá
þann draum rætast áður en hann
fellur frá.