Morgunblaðið - 22.12.1998, Blaðsíða 12

12 ÞRIÐJUDAGUR 22. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Þá segir í lögum um skráningu
og meðferð persónuupplýsinga, að
óheimilt sé að skrá upplýsingar er
varða einkamálefni einstaklings,
svo sem upplýsingar er snerta
stjórnmálaskoðanir og trúarbrögð.
Það að skrá slíkar upplýsingar
eins og þarna var gert, um þátt-
töku manna í tilteknum fundi um
tiltekið málefni, er beint brot á
þessum lögum. Væri þetta mál
rannsakað gætu því verið kveðnir
upp margir og þungir dómar,“
segir Ragnar.
„Fjarstæðukennt
ákvæði“
Hann kveðst jafnframt þeirrar
skoðunar, að í 87. grein laga um
meðferð opinberra mála, sé sér-
kennilegt ákvæði og heldur ógeð-
fellt. „Þar er lögreglu eða mönnum
á hennar vegum heimilað að taka
upp tal manna og taka myndir af
athöfnum manna á almannafæri
eða stöðum sem almenningur á að-
gang að. Heimild þessi er engum
skilyi-ðum bundin, hvorki um
dómsúrskurð né að upplýsingar
verði taldar mikilvægar eða rann-
sókn beinist að mjög alvarlegu
broti.
í erindi sem ég flutti um frum-
varp til laga um meðferð opin-
berra mála í Lögfræðingafélagi Is-
lands haustið 1990, benti ég á að
þetta þýddi í raun að lögreglan
hefði frítt spil. Þarna væri mikil-
vægum hagsmunum fórnað fyrir
lítilvæga og reyndar væri verið að
heimila það sem oft hefur þurft
annars staðar styrjöld eða bylt-
ingu til að losna við. Síðan þessi
lög tóku gildi hefur margt breyst,
þar á meðal höfum við undirgeng-
ist ýmsar þjóðréttarlegar skuld-
bindingar sem taka verður fullt til-
lit til, svo sem að lögfesta Mann-
réttindasáttmálann. Einnig er bú-
ið að breyta stjórnarskránni og
setja inn í lögreglulögin ofangreint
ákvæði um að heiðra skuli þjóð-
réttarlegar skuldbindingar. Eg
gagnrýndi þetta 87. ákvæði sem
fjarstæðukennt árið 1990 og það
sem hefur gerst síðan dregur ekki
úr því að það sé varhugavert,"
segir Ragnar.
Ströng skilyrði um
eftirlitsmyndavélar
Þorgeir Örlygsson, prófessor í
lögum og formaður Tölvunefndar,
segir erfiðleikum háð að tjá skoð-
anir á málum sem kynnu að rata
inn á borð Tölvunefndar. „Þetta er
gert á almannafæri og hugsanlega
sem liður í löggæsluaðgerðum,"
segir hann. „Nefndin hefur hins
vegar veitt heimildir til notkunar
eftirlitsmyndavéla undir ákveðn-
um kringumstæðum og með mjög
ströngum skilyrðum að farið sé
með það efni á sama hátt og önnur
lögreglugögn."
Lögreglan tók myndir af mótmælendum við bandaríska sendiráðið
Réttur lögreglunnar til
myndatöku dreginn í efa
OEINKENNISKLÆDDIR lög-
reglumenn tóku Ijósmyndir og
festu á myndband mótmælastöðu
fólks fyrir utan bandaríska sendi-
ráðið síðdegis sl. föstudag. Verið
var að mótmæla árásum Banda-
ríkjamanna og Breta á skotmörk í
írak. Geir Jón Þórisson aðstoðar-
yfirlögregluþjónn kveðst telja lög-
regluna hafa verið í fullum rétti
við töku þessa myndefnis. Ragnar
Aðalsteinsson hæstaréttarlög-
maður kveðst álíta að myndatak-
an gæti varðað við lög.
Geir Jón Þórisson aðstoðaryfir-
lögregluþjónn hjá almennu deild
lögreglunnar í Reykjavík segir að
við bandaríska sendiráðið hafi
bæði verið einkennisklæddir og
óeinkennisklæddir lögreglumenn
frá embættinu. Geir Jón segir að
starfsmenn tæknideildar, sem
sinni ljósmyndunum og rannsókn-
um, starfi óeinkennisklæddir.
Fyrir lögreglu að eiga
„Við tökum alltaf myndir af
fólki, yfirlitsmyndir, til að kanna
svæðið. Það má hver og einn taka
myndir og við megum taka yfir-
litsmyndir af fólki og öðru. Þetta
er fyrir okkur til að eiga,“ segir
Geir Jón. „Við viljum eiga myndir
af ýmsum atburðum sem eiga sér
stað. Þessir aðilar sem voru þarna
á staðnum tóku myndir af okkur
og við fundum ekkert að því. A op-
inberum vettvangi mega allir taka
myndir sem það vilja, en það er
auðvitað annað mál ef á að nota
það í einhverjum tilgangi gegn
fólki. Lögreglan má taka myndir
og við tökum myndir alla daga.
Við eigum þessar myndir í
myndasafni, þar sem allskyns
myndir eru geymdar. Við könnum
ekki nöfn fólks á þessum mynd-
um, þó mörg séu kunnugleg and-
litin. Við tökum myndir af helstu
atburðum sem lögreglan þarf að
sinna og eigum í safni.“
Aðspurður um tilganginn með
þessari myndatöku segir Geir Jón
að hann sé að vita hvað var að
gerast á einhverjum tilteknum
degi, t.d. í þessu tilviki hversu
stór hópurinn var sem stóð að
mótmælunum.
„Það hafa ekki verið mótmæli í
mörg ár, að minnsta kosti ekki í
pólitískum tilgangi að því ég man.
Þetta er ekkert óeðlilegt og við
Ljósmynd/Vilmundur Kristjánsson
ÓEINKENNISKLÆDDIR lögreglumenn tóku myndir af mótmæla-
stöðu fólks fyrir utan bandaríska sendiráðið seinasta föstudag.
reynum að taka myndir af helstu
atburðum sem við tökum þátt í.
Lögreglan hefur heimild til að skrá
niður þau tílfelli, tilvik og atburði
sem hún þarf að sinna. Hún hefur
fullan rétt til þess og þarf að gera
það til að geta þá brugðist við ef
búast má við einhverju í svipuðum
dúr einhvern tímann seinna. Hún
þarf að vera það vel upplýst um
hluti sem eiga sér stað á hverjum
tíma að hún kunni að bregðast við.
Við viljum eiga þessar upplýsingar
í myndrænu formi, eins og við eig-
um margt í skýrsluformi,“ segir
hann. „Stundum birtast þessar
myndir í Lögreglublaðinu og heim-
ildarritum sem við gefum út hérna
hjá okkur.“
Brot á friðhelgi
og tjáningarfrelsi
Ragnar Aðalsteinsson segir að
það sé alrangt hjá lögi-eglu að hún
megi taka myndir af hverju sem
henni sýnist: „Ef ekki var verið að
rannsaka brot sem búið var að
fremja, samkvæmt lögum um með-
ferð opinberra mála, gæti verið um
brot á ákvæðum stjórnarskrárinn-
ar að ræða.“
Hann nefnir til dæmis brot á
friðhelgi einkalífs, því verið er að
fylgjast með því hvar viðkomandi
er staddur og hvað hann er að
gera. „Þá gæti verið um brot á
skoðanafrelsi að ræða, því maður
er frjáls skoðana sinna og það má
ekki vera háð því að þær séu
skráðar. Þá gæti verið um brot á
tjáningarfrelsinu að ræða, enda má
ekki setja því skorður nema af
mjög sérstökum ástæðum, svo sem
með lögum í þágu allsherjarreglu
eða öryggis ríkisins, til verndar
heilsu eða siðgæði manna eða
vegna réttinda eða mannorðs ann-
arra og þær verða að samrýmast
lýðræðishefðum. Þessar aðgerðir
lögreglu, sem spurt er um, virðast
hins vegar takmarka það frelsi.
Þá má sömuleiðis benda á að 1
lögreglulögum er kveðið á um að
lögregla skuli í störfum sínum hafa
í heiðri þær þjóðréttarlegu skuld-
bindingar sem ísland hefur undir-
gengist. I því sambandi má benda
á að íslendingar eru búnir að lög-
festa Mannréttindasáttmála Evr-
ópu, þar sem segir m.a. í 8. grein
að hver maður eigi rétt til friðhelgi
einkalífs síns, og í 9. grein að allir
skuli frjálsir hugsana sinna, sann-
færingar og trúar. Frelsi til að láta
í ljós trú sína eða sannfæringu
skuli einungis háð þeim takmörk-
unum sem mælt er um í lögum og
eru nauðsynlegar í lýðfrjálsu þjóð-
félagi vegna almannaöryggis, til að
vernda allsherjarreglu, heilbrigði
eða siðgæði eða til að vernda rétt-
indi og frelsi annarra.
Hæstirettur segir málsmeðferð við ráðningu forstjóra Kirkjugarða Reykjavikur ólögmæta
Jafnréttislög brotin
við veitingu stöðunnar
HÆSTIRÉTTUR felldi þann dóm
á föstudag að málsmeðferð Kirkju-
garða Reykjavíkurprófastsdæma,
við veitingu á stöðu forstjóra stofn-
unarinnar frá og með 1. janúar 1995
hefði brotið gegn lögum nr. 28/1991
um jafna stöðu og jafnan rétt
kvenna og karla. Tveir dómaranna
skiluðu sératkvæði og töldu að
sýkna bæri stjóm Kirkjugarða
Reykjavíkurprófastsdæmis.
Kærunefnd jafnréttismála höfð-
aði málið fyrir hönd Ólínu Torfa-
dóttur hjúkrunarforstjóra við
Fjórðungssjúkarhúsið á Akureyri,
sem var meðal 33ja umsækjenda
um stöðu forstjóra Kirkjugarðanna.
Kæranefndin gerði það eftir að hún
hafði komist að þeirri niðurstöðu að
brotið hefði verið gegn jafnrétt-
islögum við ráðninguna.
Stjórn Kirkjugarða ákvað 29.
nóvember 1994 að veita Þórsteini
Ragnarssyni, þáverandi forstöðu-
manni Óháða safnaðarins í Reykja-
vík og deildarstjóra hjá Rafmagns-
veitu Reykjavíkur stöðuna. Við val
úr hópi umsækjenda voru fyrst
valdir 13 menn sem helst töldust
koma til greina, og var Ólína meðal
þeirra. Að loknum viðtölum við
þessa umsækjendur var ákveðið að
leggja fyrir stjórnina nöfn fimm
umsækjenda, sem valið var úr og
voru þeir allir karlar.
Ótvírætt að Ólína
var jafnhæf Þórsteini
í dómsniðurstöðu meirihluta
dómenda Hæstaréttar, þeirra Guð-
rúnar Erlendsdóttur, Hjartar
Torfasonar og Hrafns Bragasonar,
segir að ótvírætt sé samkvæmt
gögnum málsins, að Ólína hafi að
minnsta kosti verið jafnhæf Þór-
steini og þeim fjórum mönnum öðr-
um, sem um var kosið á stjórnar-
fundi Kirkjugarða Reykjavíkurpró-
fastsdæmis. A það verði ekki fallist,
að efni hafi verið til að skilja hana
frá kosningu á þeirri forsendu, að
hún hefði takmarkaða reynslu af
starfi safnaða eða sóknarnefnda,
bæði vegna þess, að á þetta hafi
ekki verið lögð áhersla, þegar stað-
an var auglýst, og svo hins, að hún
hafi sjálf verið tengd kirkjulegu
starfi um árabil, sem eiginkona
þjónandi prests.
„Var henni ekki veittur kostur til
þess til jafns við þá karla, sem vald-
ir voru, að leggja umsókn sjna í
dóm stjórnarinnar sjálfrar. í því
voru fólgin alvarleg mistök, sem
meta verður á þann veg, að henni
hafi verið mismunað við ráðninguna
í starfið í skilningi 2. tl. 1. mgr. 6.
gr. laga nr. 28/1991. Hefur stefndi
ekki sýnt fram á, svo viðhlítandi
verði talið, að aðrar ástæður en
kynferði hafi legið til þessarar mis-
mununar. Af því leiðir, að viður-
kenna verður, að málsmeðferð
stjórnar stefnda við ráðningu í starf
forstjóra stofnunarinnar hafi brotið
í bága við rétt Ólínu Torfadóttur.
Hafi hin endanlega ákvörðun um
veitingu stöðunnar verið háð þess-
um annmarka og ólögmæt að því
leyti,“ segir m.a. í dómi Hæstarétt-
ar.
Tekið er fram í dómnum að
ákvörðun stjórnarinnar um að láta
val forstjóra ráðast af kosningu hafi
ekki farið í bága við umrædd lög og
ekki sé unnt að fullyrða, hver úrslit
kjörsins hefðu átt að verða að full-
nægðum kröfum laga um jafnrétti
umsækjenda. Ekki sé því unnt að
ákvarða Ólínu skaðabætur á þeim
grundvelli, að hún hafi orðið af
stöðunni vegna brots á lögum um
jafnrétti karla og kvenna.
Sératkvæði skiluðu Haraldur
Henrysson og Pétur Kr. Hafstein á
þeirri forsendu að starfið hafi verið
auglýst með þeim hætti að stjórn
stefnda hafí haft nokkurt svigrúm
við mat á umsækjendum. ekki hafi
verið áskilin sérstök menntun, en
tekið fram að víðtæk stjórnunar-
reynsla væri skilyrði og leitað væri
að einstaklingi, sem hefði menntun
og þekkingu til að takast á við
starfið.
Telja verði að það hafi verið rétt
mat að Þórsteinn hafi staðið Ólínu
framar hvað snerti menntun og
reynslu á sviði rekstrar- og stjórn-
unarsviðs annars vegar og kirkju-
og safnaðarstarfs hinsvegar. Því sé
rétt að staðfesta dóm héraðsdóms
og fella málskostnað fyrir hæsta-
rétti niður.
Málið sótti Örn Höskuldsson hrl.
Verjandi Kirkjugarða Reykjavíkur-
prófastsdæma var Árni Vilhjálms-
son hrl.