Morgunblaðið - 22.12.1998, Qupperneq 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 22. DESEMBER 1998
MORGUNBLADIÐ
LISTIR
UM VÍÐAN VÖLL
Það verkar ankannalega á mig
að kenna störf lækna við „skóla-
bókalækningar" og mér finnst það
lýsa lítilli tiltrú á læknislistinni
sem maður trúir að sé enn við lýði,
og hafi ekki verið drekkt í flóði
tækninnar. Mannúð og skilningur
á högum sjúklings er vonandi leið-
arljós flestra lækna enn þann dag í
dag. Heimilislæknir þarf vissulega
að huga að aðstæðum sjúklings
síns, fjölskyldulífi, atvinnu og and-
legri líðan, til viðbótar því að skoða
hann líkamlega þegar upp koma
sjúkdómseinkenni. Stundum virð-
ist mér við lestur sjálfshjálparbóka
að aðrir meðhöndlarar átti sig alls
ekki á þessu. Þess gætir reyndar
ekki í þessari bók fyrir utan það að
tönnlast er á orðinu skólabóka-
lækningar. Að öðru leyti sé ég ekki
betur en að komið sé fram við
kollegana af stéttvísi.
Þriðji kafli Lækningabókar
heimilanna er langveigamestur,
ríflega helmingur bókarinnar. Þar
er farið yfir víðan völl, og tilteknir
fjölmargir kvillar, orsökum og ein-
kennum sjúkdóma lýst í stuttu
máli og síðan boðið upp á ráð af
ýmsu tagi. Sýnt er fram á hvað
gera megi til forvarna og sjálfs-
hjálpar, kynntar aðferðir, svo sem
nálastungur,smáskammtalækn-
ingar, nudd, ilmmeðferð, grasa-
lækningar og náttúrulækningar
og síðan sagt frá meðferð eftir
læknabókum eins og hún er nefnd.
Það kemur áreiðanlega mörgum
læknum á óvart hve sjúklingar
hafa oft prófað annars konar með-
ferð áður en til læknis er leitað, en
sjúklingurinn segir lækni sínum ef
til vill ekki frá slíku fyrr en sam-
band þeirra er orðið nægilega
traust.
Ef litið er á kvillana, þá geri ég
ekki ráð fýrir því að benda foreldr-
um ungra bama á að gefa þeim
seyði af akurmána við niðui'gangi
eða að nudda ristilpunktinn svo-
nefnda á ilinni hjá sjúklingum mín-
um við hægðatregðu, en þessar að-
ferðir eru og verða til. Það er
óvenjulegt að setja upplýsingar af
þessu tagi hlið við hlið í sömu bók-
ina en að langflestu leyti kemst
höfimdur vel frá verkinu.
Á bls. 12 er vitnað í John Stein-
beck þar sem segir: „Pippin var
heilbrigður, að hann bezt vissi - en
þá á ég við að heilsa hans var það
góð að hann vissi ekki af henni.“
Er það ekki svona sem fólki á að
líða?
Katrín Fjeldsted
Forboðin
snerting
BÆKUR
Skál dsaíía
GUÐ HINS SMÁA
Eftir Arundhati Roy. Ólöf Eldjárn
þýddi. Forlagið 1998. 336 bls.
SKÁLDSAGA Arundhati Roy er
óvenjuleg fyrsta skáldsaga höfundar.
Guð hins smáa er mikil umfangs og
iðar af fjörugum orða-
leik. Bókin er ekki síst
sérstök fyrir að hafa
hlotið Booker-verðlaun-
in, eftirsóttustu bresku
bókmenntaverðlaunin,
árið 1997. Hún var að
vísu umdeild, strax við
tilnefningu en Hka við að
vera valin besta skáld-
saga ársins. Sumir hafa
talið hana óverðuga en
margir og sjálfsagt
fleiri, þar á meðal nafn-
togaðir bókmennta-
menn, hafa lofað hana í
hástert.
Sagan er í grunninn
örlagasaga eineggja
tvíbura, stúlkunnar Rahelar og
drengsins Esthaphen. Sögusviðið er
þorpið Ayemenem í Kerala-héraði,
syðst á Indlandi og á bak við per-
sónusögu tvíburanna og fjölskyldu
þein'a glyttir í pólitískar væringar,
mannskemmandi erfðastéttakerfi
og þungstíga sögu Indlands. Þar
sem fjölskyldan er auðug og höll
undir Breta verður hún utangátta í
sjálfstæðis- og jafnréttishreyfingu
landa sinna sem hneigjast í auknum
mæli að kommúnisma.
Tvíburarnir búa með móður sinni,
Ammu, í húsi blindrar ömmu sinnar,
Mammachi. Þangað hefur Ammu
flúið í skömin frá ofbeldishneigðum
eiginmanni. I húsinu eru einnig
Chacko, hámenntaðm’, kvensamur
og róttækur marxisti sem rekur súr-
sunarverksmiðju fjölskyldunnar;
frænka þeirra og óvinur Baby
Kochamma. Viðloðandi húsið er
einnig hinn ósnertanlegi Velutha en
samband hans við tvíburana og fjöl-
skylduna drekur dilk á eftir sér.
Andrúmsloftið í fjölskylduhúsinu
í Ayemenem er lævi blandið en
vendipunktur í lífi tvibui'anna verð-
ur þegar fyrrverandi eiginkona
Chackos kemur í heimsókn með
unga dóttur þeirra, Sophie Mol. í
kjölfaríð á heimsókn þeirra fylgja
voveiflegir atburðir sem snerta all-
ar upptaldar sögupersónur. Frá-
sögnin snýst um téða atburði sem
eiga sér stað dag einn í desembei’-
mánuði 1969. Það sem gerist veldur
straumhvörfum í lífi tvíbui'anna en
er einnig táknrænt fyrir breyttan
tíðaranda og þjóðfélagslegt umrót.
Skáldsaga Ámndhati Roy kallai' á
samanbm'ð við skáldsögur Salmans
Rushdies og sérstaklega skáldsöguna
Miðnæturböm (Midnight's Childrerí)
en hún var einnig fyrsta
skáldsaga höfundar og
fékk Booker-verðlaunin
árið 1984. í Miðnætw-
bömum sem, að nýrri
bókum höfundar ólösi>
uðum, er kannsld besta
bók Rushdies, eru
einmitt örlög bama látin
endurspegla þjóðfélags-
legan glundroða og í
raun örlög heillar þjóð-
ar. Bókunum svipar
einnig til hvað andrúms-
loft varðar en upp í það
er fyllt með endalausum
lýsingum og ótal „útúr-
dúrum“; smáum atburð-
um sem allir eða flestir
skipta máli þegar upp er staðið. Báð-
ar skáldsögumar gefa smjörþefínn af
íingulreið og óendanlegum fjölbi-eyti-
leika indvei'sks samfélags sem er
vestrænum lesendum svo framandi.
Guð hins smáa og Miðnæturbörn
eru þannig álíka á að líta: glæsilega
orðskreyttar indverskar hnallþórur.
Munurinn er hins vegar sá að þegar
skorið er í verða fyrir mun fleiri lög,
botnar, rúsínur, hnetur og gullkorn,
í síðarnefndu bókarkökunni. Ekki
þar fyrir að bók Roy sé ekki bi-agð-
góð en á stundum verða lýsingarn-
ar, líkingarnar, myndmálið og enda-
lausir orðaleikimir strekktir og
þreytandi. Eins og þeir séu bai'a
skreyting sjálfs sín vegna, eins og
höfundur hafi ekki staðist að grípa
til sniðugheita (sem hafa lítið með
frásögnina að gera að öðru leyti).
Ekkert af þessum umkvörtunum
skrifast á þýðinguna; hún er með
svo miklum ágætum að óþarft er að
minnast á hana, nema til að hi'ósa
þýðanda fyrir aðdáunarverðar
lausnir á flóknum oi'ðaleikjum og
stælum. Að öðru leyti er Guð hins
smáa vel samin bók sem dregur
marga flókna þræði saman í enda-
lokum sem koma eflaust mörgum
lesandanum á óvart.
Geir Svansson
Þjöðlegur fróð-
leikur að vestan
í formálsorðum seg-
ir útgefandinn, að „til-
gangurinn með útgáf-
unni er að halda ýmsu
til haga á einum stað úr
sögu kynslóðanna á
Vestfjörðum í gegnum
aldirnar, á svæðinu frá
Bjargtöngum að Djúpi,
auk almennrar kynn-
ingar á mannlífí hér
vestra."
Ég hygg, að útgef-
anda hafi vel tekist til í
þessari bók að ná til-
gangi sínum, því að hér
er mörg góð matarhol-
an.
Hér er að finna 35
efnisatriði. Sumt era alllangir
sagnaþættir, endurminningar og
frásagnir, annað mun styttra, svo
og myndasyrpur án margra orða.
Án þess að ég viti það gjörla, hygg
ég, að útgefanda hafi tekist að virkja
til ritstarfa marga prýðilega í-itfæra
fróðleiksmenn, sem ekki er vist að
Hallgrímur
Sveinsson
annars hefðu stungið
niður penna.
Ekki vU ég fara í
manngreinarálit. Því
hér er margt góðra
hluta. Bei'nskuminning-
ar af Rauðasandi eftir
Ara ívarsson voni góð-
m- lestur. Þá á Hafliði
Magnússon fjóra þætti,
stórfróðlega og einstak-
lega skemmtilega ski'if-
aða. Sá er ekki loppinn
með pennarm. Einn af
þáttum Hafliða er um
hinn sérstæða lista-
mann Samúel Jónsson í
Bi’autarholti í Selárdal.
Um hann skrifar einnig
fróðlega yfirlitsgrein Ólafur Gíslason.
Halldór G. Jónsson á hér athyglis-
verða grein, þar sem litið er 300 ár
aftur í tímann, hugað að fólksfjölda í
sveit hans þá og fleiru. Minnispunkt-
ar úr mannlífi í Hokinsdal í Amar-
fii'ði er prýðisgrein eftir Þorleif Kr.
Guðlaugsson. Gunnai' S. Hvammdal
skiifar um frumhei'jann í jámsmíði
og vélsmíði á Þingeyri (Bjama Guð-
brand Jónsson), Nathanael Móses-
son um hákarlaskip í Dýrafírði
1865-1892. Hér er og æviágrip Sig-
hvats Grímssonai' Borgfirðings, litað
af honum sjálfum, svo og kaflar úr
dagbók hans. Þá á Höi'ður Kristins-
son fjói’ar prýðisgóðai' gi'einar. Og
síst skyldi gleyma útgefandanum,
Hallgrími Sveinssyni, sem lagt hefur
mikið til af ljómandi góðu efni.
Mjög margt mynda er í ritinu, fá-
séðra og sögulega merkra. Þar
munar mikið um myndir Valdemai'S
B. Ottóssonar, sem greinilega hefur
verið óþreytandi með myndavélina.
Trúað gæti ég, að oft eigi eftir að
sækja í myndasjóð hans.
Gaman hafði ég af því, þegar sér-
stæðu málfari brá fyrir (vest-
firsku?). Einn höfundur skrifar
t.a.m. „oftari“ (fyrir oftast), annar
notar orðið „kvartur" í karlkyni, þar
sem aðrir nota „kvörtun" og Sig-
hvatur Grímsson segir „kjóla“
(gola?) og ýmis önnur fáheyrð veð-
urorð er að lesa í dagbók hans.
í heild sinni hafði ég mikla
ánægju af þessari fróðlegu og vel
útgefnu bók og óska þess eins, að
útgefanda megi auðnast að halda
áfram merku menningarstarfi sínu.
Sigurjón Bjömsson
BÆKUR
lliíi Isubók
LÆKNINGABÓK HEIMILANNA
eftir Patriek Pietroni prófessor.
Islenzk þýðing dr. Þorsteinn
Njálsson. Setberg 1998
ÞAÐ var með nokkra hiki sem
ég hóf lestur Lækningabókar
heimilanna. Hún er reyndar glæsi-
leg á það líta, fallega prentuð og
við nánari skoðun kom í ljós að efn-
islega er margt afar fróðlegt í
henni. Hikið stafaði hins vegar af
því óbragði sem ég fyrirfram hafði
fengið í munninn, verandi þess full-
viss að á yztu nöf væri farið með
lesandann á landamærin milli
læknisfræði og skottulækninga.
Kannski er eigin fordómum um að
kenna, eða þeirri reynzlu manns að
áðurnefnd landamæri séu oftar en
ekki lítt virt í bókum af þessu tagi.
Sé lagt fyrst tfl atlögu við hið ís-
lenzka heiti bókarinnar, Lækninga-
bók heimilanna, þá finnst mér það
mjög fjarri upprunalegu nafni, sem
er „The Famfly Guide to Alternati-
ve Health Care“. Á ensku er þannig
alls ekki vísað tfl læknisfræði (med-
icine, medical o.s.íiv.) heldur notað
„health cai-e“ sem hefur mun víðari
merkingu og getur táknað allt sem
lýtur að heilsunni. Þá er notað orðið
„alternative“, sem vísar á annars
konar meðferð en þá sem hefð-
bundin læknisfræði byggir helzt á.
Eg get alls ekki séð að réttlæta
megi það nafn sem bókinni á ís-
lenzku hefur verið valið og hlýt að
meta það svo að í þessum búningi
hafi bókin þótt betri söluvara. Það
finnst mér í reynd líka á misskiln-
ingi byggt því að bókin er ágætlega
fróðleg, skemmtileg aflestrar og á
miklu meira erindi ef hún er lesin
út frá því hugarfari sem fylgir
enska heitinu.
Annars konar meðferð hefur
öldum saman verið við lýði í heim-
Munið jólaföstuna
Grænmetis- og baunamatur
Heitt og hollt!
Skólavörðustíg 8,
sími 552 2607.
inum, gjarnan af því að fólk hefur
þurft að geta hjálpað sér sjálft. Má
rekja sumt til gamalla húsráða og
svokallaðra kerlingarbóka, en hið
síðarnefnda, sem er fremur niðr-
andi hefur samt oft að geyma
ágætar aðferðir til að ráða fram úr
heilsufarsvandamálum og slá á
einkenni ýmissa kvilla. Því fer
fjarri að læknisfræðin ætli sér það
hlutverk að koma í þar í staðinn og
í þjóðfélagi þar sem kynslóðir
njóta ekki lengur stuðnings hver
af annarri geta slík ráð á bók kom-
ið í stað eldri kynslóða sem hægt
var að leita til.
Patrick Pietroni er í upphafi bók-
arinnar sagður vera vel menntaður
heimilislæknir í London, og hafa
gegnt mörgum virðingarstöðum
innan brezka læknafélagsins og
brezka heimflislæknafélagsins.
Hann hefur verið foi-maður Heild-
rænu læknasamtakanna og kennt
við St. Mary’s læknaskólann í
London. Hann hefur lagt stund á
nálastungur og smáskammtalækn-
ingar um margra ára skeið, kennt
jóga og haldið fyiTi'lestra um sam-
hliðalækningar. Einnig stundar
hann sálgreiningu eftir aðferðum
Jungs, og hefur verið afkastamikill
á ritvellinum. Til eni nefndir þrír
ráðgjafar hans, en það eru Leo
Chaitow, sem sagður er menntaður
í náttúrulækningum, nálastungum,
osteopatíu og kírópraktík, dr. Da-
vid Peters, læknir og með réttindi í
osteopatíu, bæklunarlækningum,
fæðinga- og kvensjúkdómum,
nuddaðferðum, nálastungu og smá-
skammtalækningum, og sá þriðji er
Jan de Vries, hollenskur lyfjafræð-
ingur sem einnig hefur sérhæft sig
í greinum af þessu tagi. Allir þrír
eru gi'einilega vel metnir í heima-
landi sínu enda hefur ýmiss konar
meðferð önnur en læknisfræði átt
upp á pallborðið í Bretlandi eins og
svo víða.
Aftan á bókinni er mynd af þýð-
anda hennar (en engin af höfundi),
og man ég ekki eftfr því að þannig
hafi háttað til með aðrar bækur
sem ég hef lesið, hvað þá ritdæmt.
Einnig er mynd af þýðanda á
fyrstu opnunni og rakinn starfsfer-
ill hans, sem ég sé ekki hvaða er-
indi á.
Bókin er í fjórum hlutum. Sá
fyrsti fjallar um heilbrigðari lífs-
hætti, annar hluti heitir annars
konar lækningar, hinn þriðji er um
meðferð algengi’a sjúkdóma og sá
fjórði greinir frá almennum
skyndihjálparaðferðum.í bókarlok
eru orðskýiTngar og atriðaorðalisti.
Þ lóíatilboö
~^á aðvmlu ' *
í
DeLonghl
MINUTUGRILL
I
Nýju mínútugrillin frá
Dé Longhi eru tilvalin
þegar þig langar í
gómsœtan grillmat;
kjöt, fisk, grœnmeti eöa
nánast hvaö sem er.
4 gerbir á jólatilbobsverbi
frá kr. 6,400,- til 7,900,-
_ _ FYRSTA A FLOKKS
jFOmx
HATUNI6A REYKJAVIK SIMI 552 4420
BÆKUR
Siígulngur fróölcikur
FRÁ BJARGTÖNGUM
AÐ DJÚPII
Mannlíf og saga fyrir vestan. Hall-
grímur Sveinsson tók saman. Utg.:
Vestfirska forlagið, Hrafnseyri,
1998, 190 bls.
HALLGRÍMUR Sveinsson, fyrr-
um skólastjóri, hefur tekið sér fyiár
hendur merkilegt og gagnlegt verk-
efni. Hann hefur nú um sinn gefið út
og ritstýrt litlu, en næsta snotru
tímariti, Mannlífi og sögu í Þingeyr-
ar- og Auðkúluhreppum hinum
fomu. Af því riti eru komin út fimm
nefti (kannski sex, þegar þetta er
skrifað), sem flytja margvíslegar frá-
sagnir frá liðnum tímum og birta
fjöldann allan af sögulegum mynd-
um. Ýmsa aðra útgáfustarfsemi virð-
ist hann einnig hafa með höndum,
svo sem þá bók, sem hér er til umtals
og virðist vera fyrsta bindi af fleirum
fyrirhuguðum. Efnið er af sömu gerð
og í tímaritinu, þjóðlegur fróðleikur
margs könar. Sumt hefur áður birst í
tímariti hans og er vel farið, að það
kemur nú fyrir fleiri augu. Annað
hefur áðui' birst í vestfirskum blöð-
um og enn annað er nýtt.