Morgunblaðið - 24.03.1999, Blaðsíða 44

44 MIÐVIKUDAGUR 24. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
_____________UMRÆÐAN
Mannauður er
mikilvægasta auðlindin
STJÓRNENDUR
fyrirtækja og stofn-
ana eru almennt fam-
ir að gera sér betur
grein fyrir því að
mannauðurinn er mik-
ilvægasta auðlindin og
eitt helsta samkeppn-
isvopnið í hinu sí-
breytilega umhverfi
sem við búum í. Nauð-
synlegt er að huga vel
að starfsmannamálum
því mannauðurinn
ávaxtast ekki í dag-
legri vinnu starfs-
manna nema honum
sé sinnt.
Ein mikilvægasta
spurningin sem stjórnendur standa
frammi fyrir er hvernig nýta megi
mannauð fyrirtækisins enn betur.
Með öðram orðum hvaða þættir
það era sem stuðla að jákvæðum
hugsunarhætti starfsfólks og bæta
um leið afkastagetu þess. Anægðir
starfsmenn era fúsir til þess að
leggja hart að sér í þágu fyrirtæk-
isins og skapa gott andrúmsloft í
kringum sig.
Eigi fyrirtæki að geta lifað á
tímum upplýsinga og hraða þurfa
þau að nýta sér þá orku sem starfs-
menn þeirra búa yfir og til að
virkja hana þarf að gefa starfs-
mönnum aukin völd og aukið frelsi,
frelsi til athafna. Með því að veita
starfsmönnum umboð til að taka
sjálfstæðar ákvarðanir í starfi, sem
geta leitt til hagræðingar hjá fyrir-
tækinu eða bættrar þjónustu, næst
betri stjóraun. Ef vel tekst til
stendur fyrirtækið sterkara eftir
og er með ánægðari starfsmenn.
Mælingar á starfsánægju
Pað hefur færst í vöxt á síðustu
árum að fyrirtæki hér á landi láti
Jóhanna Kristin
Gustavsdóttir
Starfsánægja
Fyrirtæki þurfa að
huga vel að fjölskyldu-
stefnu sinni, segja þær
Ingunn Björk Vil-
hjálmsdóttir og Jó-
hanna Kristín Gustavs-
dóttir, til að verða sam-
keppnishæf á 21. öld.
framkvæma svokallaða vinnu-
staðagreiningu sem felst meðal
annars í því að kanna starfsá-
nægju innan fyrirtækja. Stjórn-
endur þurfa að gera sér grein fyr-
ir því að ekki er hægt að yfirfæra
allar stjórnunarkenningar á öll
fyrirtæki heldur þarf að aðlaga
þær hverju fyrirtæki fyrir sig. Því
er nauðsynlegt að fyrirtæki geri
reglulegar kannanir/mælingar á
Ingunn Björk
Vilhjálnisdóttir
viðhorfum starfsmanna sinna til
fyrirtækisins til þess að athuga
hvort eitthvað sé að og hvað megi
gera betur. Mælingar á starfsá-
nægju geta gefið stjórnendum
upplýsingar um vandamál sem
eru til staðar. Þær eru gott tæki
til þess að meta gagnsemi breyt-
inga og gefa möguleika á bættum
samskiptum/boðmiðlun við starfs-
menn og geta vísað til orsaka fjar-
vista og mannaskipta.
Hvað hefur áhrif
á starfsánægju?
Starfsánægja er ekki einfalt
hugtak því það era margir þættir
sem hafa áhrif á hana. þessum
þáttum má skipta í hlutlæga og
huglæga þætti.
Hlutlægir þættir era t.d. aldur,
kyn, menntun, stéttastaða og hjú-
skaparstaða svo eitthvað sé nefnt.
Þessar breytur geta þó aðeins haft
óbein áhrif á starfsánægju, t.d. í
gegnum áhrif sín á starfstengdar
breytur, eins og samskipti á vinnu-
stað, vinnuaðstöðu og starfsum-
hveifi. Huglægir þættir era vinnu-
aðstaða, samstarfsmenn, starfsvið-
horf, fyrirtækjatryggð, frammi-
staða, afköst, andlega krefjandi
störf, lífsánægja, mikilvægi starfs,
réttlát umbun.
Starfsmenn kjósa störf sem gefa
þeim tækifæri til að nota þekkingu
sína og getu. Jafnframt vilja þeir
störf sem bjóða upp á íjölbreyti-
leika, frelsi og að þeir séu látnir
vita um frammistöðu sína.
Lykillinn að því að tengja laun
og starfsánægju felst ekki í launa-
upphæðinni heldur er þetta spurn-
ingin um það að einstaklingurinn
skynji réttlæti. A sama hátt sækj-
ast starfsmenn eftir sanngjörnu
stöðuhækkunarkerfi. Stöðuhækk-
un skapai- tækifæri fyrir persónu-
legan þroska, meiri ábyrgð og
aukna félagslega virðingu. Fyrir
flesta starfsmenn uppfyllir vinnan
einnig félagslegar þarfir. Þess
vegna skiptir máli að hafa vin-
gjarnlega og uppörvandi sam-
starfsmenn því þá eykst starfsá-
nægjan. Hegðun yfirmanns getur
haft mikilvæg áhrif á ánægju.
Rannsóknir hafa sýnt fram á að
starfsánægja eykst þegar yfirmað-
ur er skilningsríkur og vinalegur,
umbunar fyrir góða frammistöðu,
hlustar á skoðanir starfsmanna og
synir persónulegan áhuga á þeim.
Rannsóknir hafa staðfest það að
milliliðalaus samskipti starfsmanna
við yfirmenn hafi jákvæð áhrif á
starfsánægju og starfsafköst.
Starfsmenn eru líklegri til að
verða ánægðari í starfi, hollari
fyrirtæki sínu og sýna betri
frammistöðu í starfi ef fyrirtækið
hefur skilning á að jafnvægi sé
milli vinnu og einkalífs. Jafnframt
krefjast þeir aukins sjálfstæðis í
starfi, tilgangs með starfi sínu og
að fyrirtækið bjóði upp á endur-
menntun, starfsþróun, stuðning
frá yfirmönnum og sveigjanlegan
vinnutíma. Þegar starfsmenn
finna fyrir því að þeir séu að
brenna út sökum álags og hafa
ekki lengur orku fyrir fjölskyld-
una fer álagið að hafa áhrif inn í
fyrirtækið sem birtist í lakari
frammistöðu starfsmanna. Sam-
kvæmt nýjustu rannóknum telja
um 80% starfsmanna 100 bestu
fyrirtækja Bandaríkjanna jafn-
vægi milli vinnu og einkalífs mikil-
vægasta þáttinn varðandi vinnu
sína. Fyrirtæki þurfa því að huga
vel að fjölskyldustefnu sinni til að
verða samkeppnishæf á 21. öld-
inni. Starfsmenn era farnir að
vera kröfuharðari um að jafnvægi
sé á milli vinnu og fjölskyldulífs.
Stjórnendur hafa mikil áhrif á
starfsmenn sína, bæði með hugs-
unarhætti og atferli. Það skiptir
miklu máli að hafa stjórnendur
ánægða því þeir geta haft jákvæð
áhrif á starfsmenn. Atferli stjórn-
enda er því mikilvægur þáttur
varðandi starfsánægju.
Hvernig má efla starfsánægju?
Ef fyrirtæki ætlar að ná því
besta út úr starfsmönnum sínum
og auka starfsánægjuna þá krefst
það aukinnar liðsvinnu og sam-
vinnu og auk þess þurfa starfs-
menn að fá að taka meiri þátt í
ákvörðunum og valddreifingu inn-
an fyrirtækisins. Með þessu batnar
frammistaða fyrirtækisins.
Stjórnendur sem hafa mannafor-
ráð bera ábyrgð á að hvetja og
halda uppi góðum starfsanda. Því
er nauðsynlegt að mæla og meta
hvaða þættir hafa hvetjandi áhrif á
starfsmenn. Stjórnendur geta farið
margar leiðir við að auka s.tarfsá-
nægju. Upplýsingaflæði þarf að
vera virkt á milli stjórnenda og
starfsmanna og samskipti virk og
opinská. Starfsmannasamtöl,
reglulegir starfsmannafundir og
starfslýsingar era leiðir sem geta
bætt samskiptin. Rannsóknir hafa
jafnframt sýnt að starfsmenn vilja
aukna ábyrgð og taka meiri þátt í
ákvörðunum innan fyrirtækisins.
Fræðsla og starfsþróun þarf að
vera virk innan fyrirtækisins, auk
reglulegra mælinga á starfsá-
nægju. Þessar leiðir geta gefíð
stjórnendum yfirsýn yfir stöðu
mála og era góð aðferð til að bæta
vandann sem er til staðar.
Ef fyiirtæki leggur áherslu á
gott andrámsloft á vinnustað,
starfsánægju og valddreifingu þá
hefur það gott veganesti inn í 21.
öldina.
I komandi framtíð munu starfs-
menn gera meiri kröfur en áður
var til stjórnenda og til samstarfs-
manna. Það verður eitt af megin-
hlutverkum stjórnenda í næstu
framtíð að beita rétt þessum að-
ferðum og kenningum sem við höf-
um fjallað um til hagsbóta fyrir
bæði starfsmenn og fyrirtæki.
Engin ein auðveld lausn er á þessu
máli önnur en sú að bjóða upp á
öfluga fræðslu og endurmenntun
starfsmanna.
Höfundar hafa lokið BA i félags-
og atvinnufélagsfræði frá Haskóla
íslands.
Pólyól, alkóhól og glykól
NÝLEGA hefur verið rætt um
alkóhól- og pólyólframleiðslu til
uppbyggingar atvinnulífs hérlend-
is. Alkóhólverksmiðja var til um-
ræðu fyrir um ári, en að undan-
fómu er mest rætt um pólyólverk-
smiðju. Við nánari umfjöllum hefur
komið í ljós að pólyólin sem um
ræðir eru ekki þau efni sem al-
gengast er að tala um sem pólyól.
Pólyólverksmiðjan á að framleiða
glýkól og glýseról, sem venjulega
era þekkt sem slík. Pólyól era yfir-
leitt mun stærri efnasambönd með
fleiri kolefnisatóm og fleiri
hydroxíðhópa (OH) eða tengingar.
Eiginleg pólyól era annars vegar
sykurefni, kölluð sínum nöfnum, og
hins vegar hráefni til plastiðnaðar,
einkum pólyúretan framleiðslu.
Pólyúretan er vel þekkt sem ein-
angran og svampur. Pólyól gefur
því til kynna hráefni í plastiðnað,
en hér á að vinna frostlög og skyld
efni. Vegna mismunandi nafngifta
er ástæða til fjalla aðeins um lífræn
hydroxíðsambönd sem era meðal
"slim-line"
dömubuxur frá
gardeur
Oðumo
tískuverslun
v/Nesveg, Seltj., s. 5611680
algengustu lífrænna
efnasambanda í öllum
iðnaði. 011 geta þau
kallast alkóhól. Þau
helstu era einfóld alkó-
hól, glykól, glýseról, og
svo polýól.
Hvað eiga efnin
sameiginlegt?
Öll þessi efnasam-
bönd eru lífræn og
innihalda kolefni (C)
og vetni (H). Þau era
öll brennanleg en mis-
eldfim. Öll hafa kolefni
tengt við hydroxíðhóp
(OH), sem er súrefni
(O) tengt við vetni (H).
Alkóhól er notað sem yfirheiti yfir
öll efnin, en í daglegri umræðu eru
alkóhól efni, sem innihalda einn
OH-hóp, glykól era með tvo,
glýseról er með þrjá, eru sem sé
tríól. Einsykrar innihalda fimm til
sjö OH-hópa. Pólyól era efnasam-
bönd sem innihalda fleiri OH-hópa.
A íslensku er í stað póly sem forlið-
ar notað forliðirnir marg- og fjöl-.
Innan hvers flokks hafa efnin mis-
munandi heiti og eiginleika eftir
því hve mörg kolefnisatóm þau
hafa og hvernig þau era uppbyggð.
Pólyól eru skilgreind sem efni
með mikinn fjölda OH-hópa eða
era búin til úr miklum fjölda OH-
hópa með súrefnistengingu (-0-)
milli eininga og tvö eða fleiri OH
sem endahóp. Þetta er heppilegri
orðanotkun, þó að orðsifjafræði-
lega megi segja að innihaldi efni
fleiri en einn hydroxíðhóp sé það
pólyól. Sykrur má einnig kalla
pólyól, en betra er að tala um sykr-
ur. Ekkert þessara efna er plast-
efni í sjálfu sér, en mörg gætu nýst
sem hráefni í ýmis
plastefni. En lítum að-
eins nánar á helstu
efnin. Hver eru efnin?
ALKÓHÓL. Ein-
földustu dæmin era
metanól, etanól og
propranól. Metanól er
þekkt sem tréspíri,
mikið notað í iðnaði og
sem leysiefni og er
mjög eitrað. Það er
eldfimt og drauma-
eldsneyti margra,
enda má framleiða það
úr endumýjanlegu
hráefni og nota á efn-
arafala. Etanól er
þekkt sem spíri, vín-
andi eða bara alkóhól. Það er eina
alkóhólið sem hæft er til drykkjar.
Það er mikið notað sem leysiefni,
Efnaiðnaður
Ef vel tekst til, segir
Þór Tómasson, eru all-
ar líkur á að hægt verði
að byggja upp lífrænan
efnaiðnað sem mun
skjóta frekari stoðum
undir efnahagslífíð.
hráefni í ýmsan iðnað og er víða
notað sem eldsneyti. Það má m.a.
vinna úr komi, kartöflum og lúpínu.
Própanól er velþekkt lífrænt leysi-
efni, notað í ráðuúða og mikið notað
í iðnaði eins og þyngri alkóhólin.
GLYKÓL. Etýlen glýkól er í
frostlegi og er mjög eitrað við inn-
töku. Það er mikið notað hráefni í
ýmsan efnaiðnað. Propylen glykól
er þekkt sem frostvari, leysiefni og
þeytuefni. Hættulítið og mikið not-
að í iðnaði eins og önnur þyngri
glýkól.
GLYSEROL er líka þekkt sem
glýserín. Hættulítið og er mikið
notað í efna- og matvælaiðnaði.
Glýseról má líka nota í lífrænt elds-
neyti, en þá er búið til lífræn dísel-
olía úr því og jurtaolíu.
SYKRUR. Þetta er hópur efna,
sem við flest höfum á borðum í ein-
hverju formi daglega. Einsykrur
era efni sem innihalda fimm eða
sex kolefnisatóm (C) og OH-hóp
sem hangir við hvert. Einsykrar
geta tengst saman í tvísykrar með
súrefnistengingu og þá losnar vatn
frá (H og OH, þ.e. H20). Ýmis kon-
ar fjölsykrur geta myndast, þegar
einsykrur bindast saman í langar
keðjur. Margar sykrar eru undir-
stöðuefni í ýmsum matvælum
(sýróp, sterkja), en aðrar era óæt-
ar. Akveðin form sykra flokkast
eðlilega sem lítil pólyól, þar á með-
al sorbitól og xylitól.
PÓLYÓL era oft þykkfljótandi
vökvar sem mest eru notaðir til
framleiðslu á plastefnum, nánar til-
tekið pólyúretani. Þannig pólyól
innihalda fjölda kolvetnishópa, oft
tengdir saman með súrefnisatómi
og hafa tvo eða fleiri OH-hópa.
Sem dæmi má nefna póly-propý-
len-glýkól. Pólyól má líka framleiða
úr sykri eða fjölómettuðum olíum,
t.d. lýsi. Fjöldi kolvetnishópa, súr-
efnistenginga og hydroxíð-hópa er
breytilegur eftir hráefni og til
hvaða nota pólyólið er ætlað, hvort
á að verða úr því mjúkur svampur
eða hart frauð. Flest efnin sem
Þór
Tómasson
nefnd era hér að framan geta verið
hráefni í einhvers konar pólyól.
Framleiðsla hérlendis
Nú er einkum til umræðu
svokölluð pólyólverksmiðja, sem
réttara er að kalla glýkólverk-
smiðju, þar sem hún á að framleiða
frostvara og skyld efni. I fyrra var
rætt um alkóhólverksmiðju sem
átti að framleiða ýmiss konar iðn-
aðaralkóhól. Fyrir allmörgum ár-
um vora til skoðunar venjuleg syk-
urverksmiðja, pólyólverksmiðja,
sem framleiða átti pólyól í
pólyúretan, og framleiðsla á sér-
stökum sykrum. Þá era uppi hug-
myndir um að framleiða metanól
úr vetni og kolmónoxíði eða koldí-
oxíði, t.d. úr útblæstri stóriðjuvera
eða jarðhitaorkuvera. Loks hafa
verið kynntar hugmyndir um að
framleiða etanól úr lífmassa svo
sem lúpínu. Flestar þessar hug-
myndir byggjast á notkun mikillar
varmaorku við vinnsluna.
Kosturinn við alla þessa fram-
leiðslu er að efnin sem á að fram-
leiða era flest vistvæn að því leyti
að þau eru lífræn og brotna auð-
veldlega niður í náttúrunni. Það
verður að vona að framleiðsluferlin
verði jafn vistvæn og ekki fylgi
með hjálpar- og/eða aukaefni sem
hættuleg era umhverfinu. Nauð-
synlegt er að nýtnin í framleiðsl-
unni verði góð og að úrgangur frá
verksmiðjunum verði lítill og valdi
ekki mengun. Verði úrgangurinn
mikill og e.t.v. með hættulegum
aukaefnum úr hráefninu er verr af
stað farið en heima setið.
Ef vel tekst til era allar líkur á
að hægt verði að byggja upp líf-
rænan efnaiðnað sem mun skjóta
frekari stoðum undir efnahagslífið
og skapa verðmæt störf án þess að
valda álagi á umhverfið.
Höfundur er efnaverkfræðingur
hjá Hollustuvernd rfkisins.