Morgunblaðið - 12.05.1999, Qupperneq 37

36 MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ 1999 37*
Gripið til ráðstafana til bjargar Kaupfélagi Þingeyinga

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LAUNAKJOR
ÞINGMANNA OG
RÁÐHERRA
LAUNAKJÖR þingmanna og ráðherra hafa alltaf verið
umdeild. Á undanförnum áratugum hafa þau yfirleitt
verið lægri en eðlilegt gæti talizt miðað við þau laun, sem
greidd eru fyrir önnur ábyrgðarstörf. I umræðum manna á
meðal hefur það gjarnan verið viðurkennt. Hins vegar hef-
ur sjaldan verið hinn „rétti“ tími til að leiðrétta launakjör
þeirra, sem þessum störfum gegna. Stjórnmálamennirnir
sjálfir hafa verið tregir til að kalla yfir sig þá gagnrýni,
sem fylgir umræðum um kjör þeirra.
Störf af þessu tagi eru hvergi hálaunastörf á Vestur-
löndum svo vitað sé. Sums staðar hafa þau verið allt að því
láglaunastörf. Það átti t.d. við um laun þingmanna í brezka
þinginu, þótt einhver breyting hafi orðið á því hin síðari ár.
Það getur verið varasamt að ganga of langt í að halda kjör-
um þingmanna og ráðherra niðri. Afleiðingin getur orðið
sú, að hæfasta og bezt menntaða fólkið leggi alls ekki fyrir
sig stjórnmálastörf. Slík þróun gæti orðið hættuleg fyrir
lýðræðið.
Ef einhvern tíma er rétti tíminn til að leiðrétta launa-
kjör þingmanna og ráðherra er það í góðæri eins og nú.
Þegar mikill hluti þegnanna býr við góð kjör geta menn
betur sætt sig við að launakjör kjörinna fulltrúa þjóðarinn-
ar á Alþingi verði leiðrétt, þannig að þau a.m.k. fæli fólk
ekki frá þátttöku í stjórnmálum í stórum stíl.
Með úrskurði Kjaradóms nú hefur verið stigið stórt
skref til þess að gera launakjör þingmanna og ráðherra
viðunandi. Á næstu misserum þarf að leggja áherzlu á að
bæta starfsaðstöðu þingmanna á þann veg, að þeir geti
betur rækt hið mikilvæga löggjafarstarf sem þeir eru
kjörnir til að sinna.
ÓTRÚLEGT
KLÚÐUR
ÞAÐ dettur engum í hug að hægt sé að halda uppi um-
fangsmiklum loftárásum svo vikum og mánuðum skipt-
ir án þess að til þess komi, að sprengjur hæfi röng skot-
mörk. Jafnvel fullkomnustu vopn geiga og þeim er ávallt
stjórnað af mönnum. Frá því að loftárásir á Júgóslavíu
hófust í lok mars hafa verið farnar um tuttugu þúsund
árásarferðir gegn skotmörkum og í raun mesta mildi
hversu fá tilvikin eru, þar sem eitthvað hefur farið úrskeið-
is. __
Árásina á sendiráð Kína í Belgrad seint á föstudags-
kvöld er hins vegar ekki hægt að afgreiða sem afsakanleg
mistök í ljósi kringumstæðna. í ljósi þeirra upplýsinga er
veittar hafa verið um ástæður þess að farið var húsavillt er
ekki hægt að draga aðra ályktun en þá að um ótrúlegt
klúður hafi verið að ræða er rekja má til hroðvirknislegra
vinnubragða.
Svo virðist sem fulltrúar bandarísku leyniþjónustunnar
hafi miðað út skotmarkið með aðstoð korts af borginni frá
árinu 1992 sem hin nýlega sendiráðsbygging var ekki
merkt inn á. Staðsetning hennar hefur hins vegar ekki ver-
ið hernaðarleyndarmál og mun hana vera að finna á venju-
legum götukortum fyrir ferðamenn auk þess sem erlendir
stjórnarerindrekar í Belgrad ættu að vita hvar aðsetur
hinna kínversku starfsbræðra þeirra var að finna. Það er
ekki nema von að kínversk stjórnvöld eigi erfitt með að
trúa að mistök af þessu tagi geti átt sér stað.
Reiði Kínverja er skiljanleg en hins vegar er ekki hægt
að réttlæta að kínversk stjórnvöld láti viðgangast
skemmdarverk á sendiráðum vestrænna ríkja. Tíminn mun
leiða í ljós hversu afdrifarík þessi mistök munu reynast.
Það er hins vegar ljóst að þau munu torvelda lausn á
Kosovo-deilunni. Kínverjar hafa þegar lýst því yfir að þeir
muni ekki samþykkja drög að friðarsamkomulagi á vett-
vangi öryggisráðsins fyrr en loftárásum verður hætt.
Atvikið varpar ljósi á þann vanda sem NATO stendur
frammi fyrir. En árásin á kínverska sendiráðið í Belgrad
er óafsakanleg, hvernig sem á málið er litið.
mr 1

Morgunblaðið/Kristján
TRAUSTI Gunnarsson starfsmaður mjólkursamlagsins, MSKÞ, við pökkun á Húsavíkurjógúrt.

ÞÓRARINN Illugason og Bjarni Björgvinsson segja fátt annað komast að hjá bændum en stöðu KÞ.
HÁLFDAN Björnsson á Hjarðarbóli í Aðaldal og kýrin Abbadfs.
Þungt hljóð í bændum
sem segja slæma stöðu
koma á óvart
Helga Erlingsdóttir,
Landamótaseli í
Ljósavatnshreppi.
Þórsteinn Rúnar
Þórsteinsson, Valla-
koti í Reykjadal.
Skarphéðinn Sig-
urðsson, Ulfsbæ í
Bárðardal.
SLÆM STAÐA Kaupfélags
Þingeyinga, KÞ, kom
bændum í Suður-Þingeyj-
arsýslu verulega á óvart.
Flestir gerðu sér grein fyrir að
staðan var ekki góð, en þær ráð-
stafanir sem gripið var til á mánu-
dagsmorgun þegar Kaupfélag Ey-
firðinga og KÞ gengu til samstarfs
um stofnun tveggja einkahlutafé-
laga, Kjötiðjunnar ehf. og MSKÞ
ehf., sem tók við eignum og skuld-
bindingum KÞ á sviði slátrunar og
kjötvinnslu annars vegar og mjólk-
urvinnslu hins vegar, virðist hafa
komið bændum nánast í opna
skjöldu.
KÞ er elsta kaupfélag landsins,
stofnað 1882. Mikil umsvif í hérað-
inu og merk saga gerði félagið að
miklum máttarstólpa byggðarlags-
ins, sem margir héldu að ekkert
fengi haggað. Annað hefur nú
komið á daginn. Stofnun einka-
hlutafélaganna tveggja er liður í
að sameina þessar rekstrareining-
ar kaupfélaganna, kjöt- og mjólk-
urvinnslu og af hálfu KÞ er jafn-
framt verið að verja stöðu félags-
ins.
Stjórn KÞ hefur boðið til aðal-
fundar félagsins í næstu viku,
þriðjudaginn 18. maí, og þá verður
jafnframt félagsfundur í Mjólkur-
samlagi KÞ. Þar verða lagðar fram
tillögur að heildarendurskipulagn-
ingu á starfsemi félaganna og m.a.
gert ráð fyrir að fundirnir staðfesti
stofnun hlutafélaga um rekstur
kjötiðju og mjólkursamlags og sölu
á hlutum í þeim félögum til KEA
og Landsbanka íslands, sem geng-
ið hefur til liðs við KÞ til að verja
eignir þess og rekstur. Skrifstofur
félagsins verða lokaðar á meðan
unnið er að uppgjöri og endur-
skipulagningu, sem fram fer í sam-
vinnu við Landsbankann og KEA.
I frétt frá stjórn KÞ segir að
fjölmargar fyrirspurnir hafi borist
um stöðu innlánsdeilar, en stjórnin
meti það svo að inneignir félags-
manna séu að fullu tryggðar með
ábyrgð Landsbankans og trygg-
ingasjóðs innlánsdeilda.
legur halli á rekstrinum og milljóna-
tugir töpuðust," sagði Hálfdan.
„Þetta er sárt, en ætli mönnum
hafi ekki átt að vera ljóst að þetta
gæti ekki endað öðruvísi nema breytt
yrði um stefnu, það hefði þurft að
losa sig við allt sem ekki skilaði hagn-
aði og halda sig við það.“ Hálfdan
sagði þrýstinginn á kaupfélagið mik-
inn að leggja fram fé í áhætturekstur
í byggðarlaginu og látið hefði verið
undan án þess að hafa til þess bol-
magn. Margir væru ósáttir við að
haldið hefði verið áfram á þessari
braut þar til í slíkt óefni væri komið
sem raun ber vitni.
„Hljóðið í bændum er afar þungt,
mörgum þykir þeir hafa verið dregn-
ir á asnaeyrunum, þeir leyndir upp-
lýsingum á meðan hratt var stefnt til
helvítis," sögðu þeir félagar og mjólk-
urbílstjórar, Þórarinn Illugason og
Bjarni Björgvinsson en þeir hafa far-
ið vítt um sveitir Suður-Þingeyjar-
sýslu frá því fréttir af stöðu KÞ bár-
ust á mánudag.
„Það er urgur í mörgum og flestir
eru sammála um að of seint sé gripið
í taumana. Það var á allra vitorði að
illa hafi gengið undanfarin ár, en mér
finnst að fólk hafi ekki talið að staðan
væri alveg svona slæm,“ sagði Þórar-
inn. „Mönnum sárnar, þetta er mikið
tilfinningamál, margir héldu að félag-
ið myndi lifa bara af því það er svo
gamalt, en það er aldeilis ekki nóg,“
sagði Bjarni.
Dýrkeypt þátttaka í
uppbyggingu atvinnulífs
Tryggvi Oskarsson á Þverá í
Reykjahverfi er deildar-
stjóri Reykjadeildar KÞ.
Hann taldi að mikið
vantaði upp á að fólk
hefði verið nægilega
upplýst um stöðu kaup-
félagsins. „Það var auð-
vitað ljóst að staðan
væri slæm og í óefni
stefndi, en ég held þess-
ar fréttir hafi komið öll-
um á óvart,“ sagði
Tryggvi. Margir hafa
hringt í hann síðustu tvo
daga og kvað hann flesta
óttast að tapa peningum
. í kjölfar síðustu atburða,
Trygpi Oskarsson, >en £g ag sv0 verfa
Þvera í Reykja- eHki, annars veit ég lítið
hverli. meira en aðrir,“ sagði
hann.
Þátttöku kaupfélagsins í uppbygg-
ingu atvinnulífs í héraðinu sagði
Tryggvi hafa reynst dýrkeypta og
ljóst að miklir peningar hafi tapast á
slíku. „Vissulega er þetta sárt, kaup-
félagið á sér langa sögu og margir
tengjast því tilfinningalega, mönnum
gremst því hvemig komið er,“ sagði
Tryggvi.
„Eg held að kaupfélagið hefði
Draumur um að
verða stórveldi
Skrifstofur Kaupfélags Þingeyinga verða
lokaðar á meðan unnið er að uppgjöri
og endurskipulagningu, sem fram fer í
samvinnu við Landsbankann og KEA.
Margrét Þóra Þórsdóttir og Kristján
Kristjánsson ljósmyndari voru á ferð í
Suður-Þingeyjarsýslu 1 gær og heyrðu
hljóðið í heimamönnum.
veginn að ekki væri í þetta óefni
komið. Það hafa margir hér um slóð-
ir sterkar taugar til kaupfélagsins,
ég heyri á fólki að það tekur þetta
nærri sér. Margir eru sárir og finnst
sem þeir hafi ekki fengið að fylgjast
nægilega vel með gangi mála,“ sagði
Helga Eriingsdóttir í Landamóta-
seli, oddviti Ljósavatnshrepps.
„Þetta eru mikil tíðindi, en þau
komu mér í sjálfu sér ekki á óvart,
ég hef fylgst vel með kaupfélaginu í
áratugi og síðustu ár hefur mér
fundist stefna í þetta, en hraðinn
hefur verið að aukast," sagði Sigurð-
ur Jónsson á Ysta-Felli í Kinn. Hann
sagði hið gamla markmið kaupfélag-
anna, að sjá félögum sínum og við-
skiptamönnum fyrir hagstæðri versl-
un, hafa orðið að þoka fyrir draum-
um um að verða að stórveldi. Kaup-
félögin og þar með KÞ hafi farið að
skipta sér af alls konar atvinnu- SIGURÐUR Jónsson á Ysta-Felli í Kinn við súlu sem reist var við bæinn í
rekstri Til þeirra hafi verið gerð sú tilefni af 50 ára afmæli samvinnuhreyfingarinnar árið 1952.
krafa, enda hafi þau á
sínum tíma haft til þess
peninga.
„Ég hef gagnrýnt
þessa stefnu í mörg ár,
en ævinlega talað fyrir
daufum eyrum,“ sagði
Sigurður og benti á að
lýðræði hefði ekki verið
virkt í kaupfélögunum
undanfarin ár, allar
ákvarðanir kæmu að of-
an og fólkið hefði lítið að
segja.
ÁRNI HALLDÓRSSON í Garði í Mývatnssveit í fjárhúsi sínu.
Fólk er slegið yfir þessu
„Það er afskaplega dapurlegt að
svona er komið fyrir kaupfélaginu,
menn hér í sveitinni ræða þetta mikið
og mér finnst fólk vera slegið yfir
þessum fréttum. Ég get ekki annað
sagt en þessar fréttir hafi komið á
óvart, ég hafði pata af því að rekstur-
inn væri ekki í lagi, en hélt einhvern
„Ég held að þessar
ófarir séu tilkomnar
vegna drauma um að
verða mikið veldi, í stað
þess að þjóna fólkinu í héraðinu, fé-
lags- og viðskiptamönnum. Það eru
margir slegnir yfir þessum hremm-
ingum. Ég vissi að kaupfélagið væri
komið fram á brún hengiflugsins, en
hélt að þeir færu ekki fram af henni
strax, nú eru loftfimleikarnir eftir og
spurning hvort það kemur niður í
lappirnar," sagði Sigurður.
„Fyrst við getum ekki bjargað
okkur sjálf hér, þá er það sjálfsagt svo illa er komið fyrir kaupfélaginu
skásti kosturinn að KEA taki við þá að menn hafi neitað að horfast í
þessu. Ef menn eru að drukkna augu við að félag sem ekld skilar
hljóta þeir að þakka hverjum þeim rekstrarafgangi getur ekki sífellt
sem til bjargar kemur, ég held það tekið þátt í áhætturekstri, peningar
hafi verið skárri kostur en margur til þess væru ekki til. „Það hefur
annar að það er KEA sem þarna nokkuð lengi verið að síga á ógæfu-
kemur að,“ sagði Sigurður. hliðina, níundiáratugurinn var afar
Hálfdan Björnsson bóndi í Hjarð- slæmur, en þá tapaðist meirihluti
arbóli í Aðaldal sagði ástæðu þess að eigin fjár kaupfélagsins. Það var ár-
þurft að fara á hausinn miklu fyi-r,“
sagði Árni Halldórsson í Garði í Mý-
vatnssveit. „Hefði það gerst fyrir 10
til 15 árum hefðum við haldið af-
urðastöðvunum, nú missum við allt,“
sagði Árni. Hann sagði marga
bændur eiga verulegar fjárhæðir
hjá kaupfélaginu og hann hefði orðið
var við að menn óttuðust um pen-
inga sína. „Það eru margir hræddir
um að tapa peningunum, en ég veit
að einhverjir voru búnir að taka út
lausafé," sagði hann.
Sagði Árni það nokkra sneypu
fyrir Þingeyinga að Eyfirðingar hafi
nú tekið forræði verslunarmála,
kjöt- og mjólkurvinnslu úr þeirra
höndum. Sýslan væri nú orðin nokk-
urs konar bakland Eyfirðinga.
Allt betra en gjaldþrot
Þórsteinn Rúnar Þórsteinsson í
Vallakoti í Reykjadal kvaðst líta á
að um neyðarúrræði væri að ræða.
„Ég hélt reyndar satt að segja að
staðan væri ekki svona slæm, ég var
á deildarfundi nýlega og þar kom
fram að staðan væri erfið, en alls
ekki að þetta væri svona svart,“
sagði Þórsteinn Rúnar. „Það er auð-
vitað óskaplega sárt að sjá kaupfé-.
lagið sitt fara svona, en ég held að
bændur tapi ekki peningum." Hann
sagði þingeyska bændur hafa átt
frumkvæði að því að ræða við Ey-
firðinga um samvinnu á sviði mjólk-
urvinnslu, „en þá grunaði okkur
ekki að þetta yrði framhaldið, samn-
ingsstaðan hefur því heldur betur
breyst og er okkur ekki í hag.“
Þórsteinn Rúnar kvaðst þó vera
bjartsýnn, enda þýddi ekki annað,
hann væri nýbyrjaður í búskap og
væri að byggja upp. „Það er allt
betra í þessari stöðu en gjaldþrot,
mér finnst ekkert svo ægilegt þó
KEA taki við þessu, en eldra fólkið
er kannski viðkvæmara fyrir því,
það trúir ekki að KÞ, þetta stór-'
veldi í héraðinu, geti lent í þessari
stöðu.“
„Þetta kom mér á óvart,“ sagði
Skarphéðinn Sigurðsson í Ulfsbæ í
Bárðardal. „Ég hef oft velt því fyrir
mér að staðan væri erfið, en ég held
hún hafi verið alvarlegri en menn
hafa látið í veðri vaka,“ sagði hann
og bætti við að flestir sem hann
hefði rætt við hefðu einnig orðið
hissa þegar fréttirnar bárust.
„Búum við ekki við það að sá
stærri étur þann minni,“ sagði
Skarphéðinn aðspurður um hvernig
honum litist á að Kaupfélag Eyfirð-
inga yki umsvif sín í byggðarlaginu.
„Eigum við ekki bara að vera stolt
af því að vera komin á disk hjá Ey-
firðingum." Skarphéðinn sagði að
nú yrði að takast á við framtíðina,
áfallið væri mikið, „en ekki væri
lengur hægt að gráta þau spil sem
búið væri að spila úr.“