Morgunblaðið - 19.05.1999, Blaðsíða 29

MORGUNB LAÐIÐ
SJONMENNTAVETTVANGUR
MIÐVIKUDAGUR 19. MAÍ 1999 29
Tvær lista-
verkabækur
LIST OG
HÖIVIVUIV
Listasafn íslands
ANDLIT AÐ AUSTAN
JÓHANNES KJARVAL
Listasafn Islands, rit nr. 27 og 26.
Ritstjóri Ólafur Kvaran. Prentsmiðj-
an Oddi 1999. Tilboðsverð 4.500 kr.
Á BORÐI mínu liggja tvær nýút-
komnar listaverkabækur frá Lista-
safni Islands, og tengjast báðar
sýningum sem nú standa yfir. Eru
þannig mikilsverðar heimildarskrár
um framkvæmdirnar í ljósi þess að í
hlut eiga tveir brautryðjendur á
vettvangi íslenzkrar myndlistar.
I bókinni um teikningar Kjarvals
úr heimasveitinni á Borgarfirði
eystra, er þannig skrá yfir öll 53
rissin sem á sýningunni eru og lista-
maðurinn gerði af alþýðufólki árið
1926, auk æviatriða, er þannig full-
gild sýningarskrá/bók eins og gerist
um mikilsháttar sýningar í opinber-
um söfnum erlendis. I báðum tilvik-
um er um að ræða afmarkaðan þátt
í listsköpun málaranna og stigið
mikilvægt skref til kynningar ís-
lenzkrar myndlistar á skipulegan og
markaðan hátt. Um leið er hún í
stóru broti listaverkabóka, þar sem
áhersla er lögð á vandaða hönnun
og óaðfinnanlegan frágang, sem hér
hefur tekist betur öðrum þesslags
ritum sem um hendur mínar hafa
farið frá listasafninu. Hrein og bein
og án nokkurs fáfengilegs íburðar.
Teikningar Kjarvals af sveitung-
um sínum eru með sanni ljúffengt
konfekt í íslenzkri listasögu og sá
kafli á ferli hans sem flestir geta
verið sammála um að sé einstæður.
Listamaðurinn er hér í upphafi fer-
ils síns og á enn mörg lönd ónumin,
einungis átta ár voru frá því að
hann lauk námi við konunglega fag-
urlistaskólann við Kóngsins Nýja-
torg. Þeir, sem þar hafa verið innan
dyra og tekið til hendinni, meðtaka
sennilega öðrum betur þessar
myndir, því án þess að vera á
nokkurn hátt akademískar, í al-
mennum skilningi hugtaksins,
skynja slíkir tengslin við skólann og
vinnubrögðin sem þar voru viðhöfð.
Einkum í kvöldtímunum þá fyrir-
sæturnar skiptu oftar um stellingar
og nemendur leyfðu sér sumir
hverjir vinnubrögð sem hefðu þótt
jaðra við guðlast í dagtímum, gerð-
ist í og með vegna þess að innlit
lærimeistaranna voru yfirleitt fátíð.
En þrátt fyrir allt frelsi eru þessi
riss til vitnis um þá miklu skynrænu
þjálfun sem nemendur fengu í dag-
tímunum, er legið var yfir sömu
teikningunni í fullri líkamsstærð
dögum og vikum saman, og var hér
um arf frá gullaldarmálurunum að
ræða, og svo dýpra sé kafað í fræðin
klassíska tímabilsins í Frans og J.
L. David, lærimeistara C.W.
Eckersbergs. Þeim sömu gullaldar-
málurum, og nú þykja á alþjóða-
vettvangi toppurinn á danskri
myndlist og hanga uppi við hlið
meistaranna í mikilvægustu söfnum
heims, þar á meðal nokkrar í Lou-
vre.
Það var enn ekki farið að grisjast
um skilninginn á þeim ákveðna lær-
dómi, er Kjarval var þar við nám, og
teikningar eru líka merkilegar fyrir
þá sök að þær tengja íslenzka
myndlist við mikilvæga þróun í list
Evrópu. Og án þessa gilda bak-
grunns væri norræn list ekki'viðlíka
sterk og jarðbundin, og á honum
hvfla öll seinni tíma hvörf í sam-
tímalist, þótt ytri byrði umturnist,
því ekkert verður til af engu.
Það sem var að gerast hjá Kjar-
val, var að hann teiknaði eins og
andinn blés honum í brjóst en í hinu
frjálslegasta striki merkir maður þó
stranga skólun og áralanga þjálfun
skynfæranna íyrir framan málara-
trönumar, hvort heldur rissblýið
eða kolið væri mundað eða pent-
skúfnum strokið yfir dúka.
Listamaðurinn reynir fyrir sér í
margvíslegri tækni, nostrar við
sumar myndir en aðrar eru einung-
is nokkur strik með penslinum
ásamt því að skugga og blæbrigða-
ríkdómurinn er sitt á hvað eftir því
hvað honum dettur í hug og innsæið
segir að þurfi með, til að draga fram
persónueinkenni viðkomandi, eitt-
hvað og drjúgum meira en ytri
ásjónu. Menn taki svo sérstaklega
vel eftir að ekki er um neinar
einslitar staðlaðar hraðteikningar
né vanavinnubrögð að ræða, heldur
djúpar lifanir sem er aðal hins
sanna fjöllistamanns sem gagntek-
inn er af viðfangsefni sínu hverju
sinni. Allt þetta kemur greinilega
fram í bókinni og hefur ljósmyndun
og litgreining tekist vel, þótt lifunin
íyrir framan fmmteikningarnar sé
ólíkt meiri, það er helst að einstakir
litir vilji dofna í prentun líkt og
verkast lætur og þá einkum sá
hárauði. Að vissu marki má nefna
þetta sjónræna sagnfræði setta
fram af ljóðrænu innsæi.
Ólafur Kvaran safnstjóri ritar að-
fararorð og gerir grein fyrir tilorðn-
ingu myndanna, þeim viðtökum sem
þær fengu er þær vora fyrst sýndar
í Reykjavík 1927. Það athyglisverð-
asta má telja, að nýstofnað mennta-
málaráð keypti þær allar 50 að tölu,
tvær voru keyptar 1927, og ein var
gefin safninu síðar. Var um merki-
lega framsýni að ræða, af hvaða hug
sem kaupin nú annars voru gerð,
sem á sér vart hliðstæðu, alls ekki
eftir að listamenn og listfróðir urðu
einráðir á vettvanginum. Guðberg-
ur Bergsson skrifar ritgerð í formi
hugleiðinga er skara bakgrann og
tilorðningu myndrissanna og gerir
það af djúpu og skörpu hugsæi hins
þjálfaða rithöfundar og mikla
áhugamanns um sjónmenntir. Þá er
enskur texti við hlið hins íslenzka ...
HREYFIAFL LITANNA
ÞORVALDUR SKÚLASON
Um bókina Hreyfiafl litanna, sem
er um síðustu áratugina í list Þor-
valdar Skúlasonar, hef ég áður fjall-
að í niðurlagi listrýni minnar um
sýninguna í heild, er birtist á upp-
stigningardag 13. maí. Tíndi þar
upp helstu meginþætti og smáatriði
og skal það ekki endurtekið hér.
Fannst þó ekki rétt að tæpa á því
sem kom mér undarlegast fyrir
sjónir sem hefði lengt greinina enn
frekar, skaraði síður sjálfa sýning-
una og persónulegar hugleiðingar
sem framkvæmdin fæddi ósjálfrátt
af sér. Um er að ræða, að mér þótti
formáli Auðar Ólafsdóttur nokkuð
þurr og fræðilegur og listsögufræð-
ingurinn viðra sig full mikið upp við
skrif forvera síns Björns Th.
Bjömssonar í ágætri bók hans um
listamanninn. Vera öllu síður sjálf-
sprottnar rannsóknir um breytt við-
horf og gildismat seinni kynslóða,
þarmeð hennar eigin, til málaralist-
ar og arfsins frá Þorvaldi og Sa-
bráðargjafa
Fallcgir
borðdúkar
gjafakössum
Uppsetningabúðin
JÓHANNES S. Kjarval, Stefán Sigurjónsson, túsk og vatnslitur 1927.
ÞORVALDUR Skúlason, Bylgjur 1976-79, olía á léreft.
vavari Guðnasyni, sem ákafast hef-
ur verið haldið fram. Hafa svip af
skýrslu og skólaritgerð með langri
romsu af tilvitnunum og athuga-
semdum í lokin, sem segir betur en
flest annað að íslenzkir listsögu-
fræðingar koma heim með erlendar
prófgráður, mikið til óvitandi um
hérlenda sjónmenntasögu. Hve góð
og gild sem ritsmíðin kann að vera í
sjálfu sér sem fræðileg úttekt eykur
hún ekki á ferskleika sýningarinnar
né bætir í það heila miklu við krufn-
ingu á list Þorvaldar. Og með hlið-
sjón af því, að Auður er nýráðin for-
stöðumaður listasafns Háskólans, í
embætti sem að ég best veit var
ekki auglýst til umsóknar, hefði
maður búist við ferskum vindum og
metnaðarfullum nýviðhorfum frá
eigin brjósti sem réttlætti þau sér-
stæðu vinnubrögð, þó svo að verð-
leikar hennar séu engan veginn
dregnir í efa. Einhvern veginn
fannst mér þetta tímabil í list Þor-
valdar verðskulda ferskari og ris-
meiri umfjöllun, meira eigið hugsæi
og frumlegri efnistök, þvi hér kem-
ur bókstaflega ekkert á óvart, siglt
er lygnan sjó um leið og gengið er
framhjá ýmsu sem ritað hefur verið
um listamanninn á tímabilinu
þannig að efast má um hlutlæga yf-
irsýn.
Bókin um Þorvald verður fyrir
vikið fræðilegri en bókin um teikn-
ingar Kjarvals, einnig meður því að
Ólafur Kvaran fer í fræðimanns-
skóna í aðfararorðum sínum. Báðar
era þó bækumar fullgildar hvor á
sinn hátt, í senn eigulegar sem upp-
lýsandi úttekt á list þessara merku
framkvöðla íslenzkrar myndlistar...
Bragi Ásgeirsson
Hvað heitir þú? - hverra manna ertu?
Er ættarmót f
UPPSIGLINGU?
Á stóru ættarmóti er tilvalið að næla nöfn
þátttakenda í barm þeirra. ( Múlalundi færð þú
barmmerki fyrir þetta eða önnurtilefni. Einnig
fást þar plastmöppurnar þægilegu fyrir
Ijósmyndirnar.
Hafðu samband við söiumenn okkar
í síma 562 8501 eða 562 8502.
Múlalundur
Vinnustofa SlBS
Símar: 562 8501 og 562 8502