Morgunblaðið - 19.05.1999, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MIÐVIKUDAGUR 19. MAÍ 1999 41
Núllið og
Díonysíus?
FREYR Hermanns-
son stærðfræðinemi
skrifar (Mbl. þr. 27.
apr. bls. 58) greinina
„0. janúar 2000“.
Freyr leggur áherslu
á „staðreyndir", og
meðal annars þess
vegna rétt að taka
greinina alvarlega. í
orðabók Árna Böðv-
arssonar er „stað-
reynd“ skilgi'eind sem
raunveruleiki, eitthvað
sem raunverulega hef-
ur gerst.
Eg vil því gera
nokkrar athugasemd-
ir:
1) Fyrirsögnin gefur til kynna,
að mót árþúsunda séu þennan dag,
en skv. greininni eru þau talin vera
1. jan. 2001. Fyrirsögnin er því í
mótsögn við innihald greinarinnar,
sem er óvenjulegt.
2) Eg tel það venju í íslensku
máli, að tala um „aldamótaárið" í
eintölu. Þar er átt við 1. ár nýrrar
aldar. Hliðstæða er afmælisdagur.
Ég hef aldrei heyrt talað um tvo
afmælisdaga.
3) „Tala“ er tákn fyrir fjölda, og
talan núll „0“ er tákn fyrir fjöld-
ann „enginn". Þetta er rétt hjá
Frey. Það er því strangt tekið ekki
rétt að tala um „tákn fyrir núll“.
4) Ég kannast ekki við að talan
núll hafi verið þekkt eða notuð í
Evrópu fyrr en um og eftir 1100.
Að núll hafi borist til Ewópu
með innrás araba til Suður-Evr-
ópu.
Að núll hafi borist til Evrópu
með krossferðum Evrópumanna
til Mið-Austurlanda, þar sem þeir
kynntust stærðfræði araba.
Þessi atriði eru borin fram sem
staðreyndir, en hér skortir heim-
ildir. Þegar talað er um „Evrópu" í
þessu sambandi, er átt við evr-
ópska menningu, en ekki menning-
arheim araba í Evrópu.
Að Sumerar hafi notað táknið
„0“ (núU). Þeir notuðu táknið [„]
(tvö lítil strik, tvær kommur eða
gæsalappir) fyrir hugtakið „eng-
inn“. ritháttinn „anno urbis
conditae". Mér hefur skilist, að
tímasetning hafi verið rituð: „ab
urbe condita" (frá borginni stofn-
aðri). Ab merkir: „with reference
to distance of time“ (með tilvísun
til liðins tímabils?).
Að kaþólska kirkjan hafi falið
Díonysíusi að gera tímatal. Hann
gerði tímatalið sjálfur og að eigin
frumkvæði og lagði
fyrir páfa. Páfi skip-
aði hóp sinna stærð-
fræðinga til að yfir-
fara verkið og ganga
úr skuggga um, að
þar væri allt rétt. Það
var því ekki kastað
höndum til verksins,
eins og gefið er í skyn
í greininni. Ætla má,
að fyrir um 1500 ár-
um hafi verið í Páfa-
garði til betri heimild-
ir um fæðingarstund
Krists, en eru hér al-
mennt til í dag, og
nægar forsendur til
að gera tímatal tengt
fæðingu Krists á réttan hátt. Við
erum því illa í stakk búnir til að
gagnrýna tímatalið.
Tímatal
Er svona stærðfræði
kennd í dag? spyr
Brynjólfur Jónsson,
1999 heilum almanaks-
árum eftir fæðingu
Krists.
Mér finnst höfundi tímatalsins
sýnd óvirðing með þvi að rita nafn-
ið hans ekki rétt, og mjög ómak-
lega vegið að Díonysíusi með þess-
um orðum:
„Raunin er sú, að ekki er hægt
að ákveða út frá Biblíunni, hvaða
dag hann fæddist. Því þurfti að
ákveða fæðingardag Krists, og var
hann settur 25. desember." „Þegar
búið var að ganga frá, hvenær árs
Kristur fæddist þurfti Díonísus að
ákveða fæðingarár." „Talið er að
hann hafi valið rangt ár, ... „
„Dionísus var því kominn með
ákveðið ár og dag á því ári. Nú átti
hann bara eftir að tölusetja árið.
• • • »»
Þama er talað um Díonysíus
eins og 7 ára krakka, sem er að
læra fóndur í skóla. Mér skilst, að
síðan sé vitnað til þess, að „talan
núll“ var ekki til hjá Rómverjum,
og samkvæmt því ályktað: ... því
„varð fyrsta árið ár I“. „Fyrsta ár-
ið, hvað“?
í upphafi gi-einar Freys stend-
ur: „Vonandi mun þessi grein
varpa nokkru ljósi á staðreyndir
Jón
Brynjólfsson
málsins.“ Nú spyr ég: Eru þetta
einhverjar „staðreyndir“? Ég finn
engar staðreyndir í greininni aðrar
en rómversku tölurnar og að þar
skortir tákn fyrir hugtakið „eng-
inn“. Þetta hafa allir vitað og varp-
ar engu ljósi á neitt. Hverjar eru
heimildir fyrir þessu? Er þetta
ekki bara tilbúningur? Hvaða
heimildir eru fyrir því, að Díonysí-
us hafi ,;sett töluna I við fæðingar-
árið“? Ég mótmæli þessu. Ég er
alveg viss um, að það gerði hann
ekki. Ef engar heimildir eru fyrir
þessu, sem í greininni er borið
fram fyrir almenning sem „stað-
reyndir", er þetta bara hugarburð-
ur og ímyndun. Þá er illa ruglað
saman ímyndun og raunveruleika.
Fæðing Krists er ekki hégómi og
rétt að minna á 2. og 8. boðorð.
Það kom fram áður í greininni, að
tákn fyrir hugtakið „enginn“ er
ekki til í tölum Rómverja. Ég spyr:
Er hægt að ætlast til þess, að tákn,
sem ekki er til, komi fram í tíma-
talinu? Hvemig getur það yfirleitt
gerst?
í greininni stendur: „Að ofan-
sögðu ætti að vera nokkuð ljóst að
í tímatalinu er ekki til árið núll.“
Þetta eru víst ný vísindi! Það er
ekki ljóst fyrh- mér. Árið „núll“
með tákninu „0“ var ekki til, af því
táknið var ekki til. Það er hverjum
manni ljóst og óþarfi að gera það
að nánast stærðfræðilegu sönnun-
arverkefni. Hins vegar getur tíma-
talið falið í sér ár með tölulega
hugtakinu „enginn". En það er
einmitt þörf á slíku til að tímatalið
sé rétt.
Tilgangur tímatalsins var að
mínu viti, að ártahð sýndi liðin ár
(heil almanaksár) frá fæðingu
Krists. Það gerir það, og því er
tímatalið rétt. Að búa til einhver
heimskupör og eigna þau Díonys-
íusi er engum sæmandi. Það er
einmitt gert í þessari grein. Ég
mótmæli slíku.
I greininni er enginn greinar-
munur gerður á tímatali Díonysí-
usar (frá 525) og ruglinu úr Beda
(frá 1500?), talningu aftur á bak í
tíma, „B.C. röðin“. Síðan er
ályktað um tímatal Díonysíusar á
forsendum „öfuga tímatalsins“,
sem Beda gerði sennilega um 1000
árum síðar.
Er svona stærðfræði kennd í
dag?
30. apríl, 1999 heilum almanaks-
árum eftir fæðingu Krists.
Höfundur er verkfræðingur.
Glerbúrið
Á ALÞINGI íslend-
inga hafa verið sam-
þykkt lög um miðlægan
gagnagrunn. Lögin eru
samþykkt þrátt fyrir
harða andstöðu hins ís-
lenska vísindasamfé-
lags. Helsta orsök and-
stöðunnar er skortur á
vísindasiðferði varðandi
söfnun í grunninn og
notkun á upplýsingum
úr honum. Því er haldið
fram að lögin séu illa
unnin, einokun verði á
notkun upplýsinga úr
grunninum til vísinda-
rannsókna o.s.frv. Af-
hending slíkra upplýs-
inga á styrjaldartímum
til einkafyrirtækis yrði væntanlega
flokkuð undir landráð eða hvað?
Trúa menn því að lög sambærileg
gagnagrunnslögunum íslensku
fengjust samþykkt í bandaríska
þinginu? Yrði ekki talið líklegt að
þau gengju gegn öryggishagsmun-
um bandarísku þjóðarinnar, eða
hvað? Eru íslendingar með gagna-
grunnslögunum að ganga inn í gler-
búr vísindanna með þeirri áhættu
sem felst í því að verða hugsanlega
notaðir eins og mýs á tilraunastofu?
Þegar vísindamaður ætlar að
stunda rannsóknir gerir hann rann-
sóknaráætlun, smíðar sér glerbúr og
verður sér úti um mýs til þess að gera
tilraunir á. Eðh máls samkvæmt bíð-
ur hann ekki eftir því að mýsnar fái
þann tiltekna sjúkdóm sem hann
hyggst rannsaka. Það væri af skiljan-
legum ástæðum of tímafrekt og dýrt.
Hann sýkir einfaldlega mýsnar ná-
kvæmlega með þeim sjúkdómi sem
hann hyggst rannsaka. Eftir nokkra
bið kemur væntanlega í Ijós hver dýr-
anna ráða við sjúkdóminn og hver
ekki. Sjúku dýrunum eru þá gefin til-
raunalyf til þess að lækna sjúkdóm-
inn og síðan er fylgst með framhald-
inu og fengnar ákveðnar niðurstöður
um áhrif lyfsins, hlutfall dauðra músa
og þeirra sem fá lækningu, tengsl
dauðsfalla við aldur, kyn, erfðir, ættir
o.s.írv.
Gerð lyfja á gnindvelh rannsókna á
heilli þjóð í glerbúri getur ljóslega
skapað umtalsverð verðmæti í þróun
og síðar sölu lyfja á alþjóðlegum vett>
vangi. Það er hins vegar Ijóst að ef
enginn er gagnagrunnurinn sem
hægt er að tengjast eða kaupa upp-
lýsingar úr hafa slíkar tilraunir í vís-
indalegu tilliti engan tilgang. Það er
gagnslaust að gera til-
raunir með þjóð ef ekki
er hægt að fylgjast með
áhrifum tih-aunarinnar.
Hafa má í huga að
læknisfræðilegar til-
raunir á fólki voru gerð-
ar af vísindamönnum í
umboði lýðræðislega
kjörins kanslara í Evr-
ópu á fjórða og fimmta
tug aldarinnar. Það
myndi ganga þvert
gegn ákvæðmn stjóm-
arskrárinnar að svipta
íslenska erfðagreiningu
gagnagmnninum eftir
að hann hefur verið
settur á laggimar.
Stjómarskráin vemdar
eignarréttinn rétt eins og önnur
mannréttindi. Að taka gagnagrunn-
Gagnagrunnur
Gerð lyfja á grundvelli
rannsókna á heilli þjóð
í glerbúri, segír Olafur
Jónsson, getur ljóslega
skapað umtalsverð
verðmæti í þróun og
síðar sölu lyfja á al-
þjóðlegum vettvangi.
inn síðar úr höndum fyrirtækisns
þýddi sjálfsagt milljarða skaðabætur
til Islenskrar erfðagreiningar. Til
hvers að afhenda einhveijum eitthvað
án endurgjalds og þurfa hugsanlega
síðar að greiða fyrir endurheimt þess
offjár.
Oheimilt er samkvæmt stjómar-
skránni að afhenda eignir þjóðarinn-
ar nema almenningsþörf krefji og þá
með því skilyrði að fullt verð komi
fyrir. Emm við hér að endurtaka
leikinn með hafið og hálendið að af-
henda allt fyrir ekkert og bijóta
þannig gegn ákvæðum 72. greinar
stjómai-skrárinnar um friðhelgi eign-
arréttar þjóðarinnai' á auðlindum
hafsins, hálendinu og verðmætum
þjóðampplýsingum heilbrigðiskerfis-
ins, auk bersýnilegrar hættu á mis-
notkun upplýsinga?
Höfundur er framkvæmdastjóri.

•e_
•f
Súrefiiisvörur
Karin Herzog
Silhouette
Hvernig væri að láta
drauminn rætast? „ . .
Hnngdu
Stanislas Bohic • Landslagsarkitekt • C 898 4332
Sjáum
áletrun
um
Studen
sem gleðíir
tolífrjáb
hjá úrsmiðnum
Hö^
C

Helgi Guðmundsson, Laugavegi 82 • Guðmundur Hermannsson, Laugavegi 74
Gilbert, Laugavegi 62 • Jón & Óskar, Laugavegi 61 • Franch Michelsen, Laugavegi 15 • Garðar, Lækjatorgi • Hermann Jónsson, Veltusundi 3
Paul E. Heide, Glæsibæ • Gullúrið, Mjódd • Jón Bjarnason, Akureyri • Halldór Ótafsson, Akureyri • George V. Hannah, Keflavlk • Guðmundur B. Hannah, Akranesi
Gilbert, Grindavík • Karl R. Guðmundsson, Selfossi • Kornelius, Skólavörðustíg 8 • Helgi Sigurðsson, Skólavörðustíg 3 • Gunni Magg, Hafnarfirði
Tryggvi Ólafsson, Hafnarfirði • Birta, Egilsstöðum • MEBA, Kringlunni • Axel Eiriksson, Isafirði • CarlA. Bergmann, Laugavegi 55 • Klukkan, Hamraborg
&