Morgunblaðið - 19.05.1999, Blaðsíða 40

MIÐVIKUDAGUR 19. MAÍ 1999
UMFMEÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Milljarður
til meðferðar
Forvarnir og meðferðarstarf eru mikilvœg
en ekki má gleyma þœtti endurhœfingar
og uppbyggingar þegar milljarðinum
verður deilt út.
* tjórnarflokkarnir hétu
^ | því fyinr kosningar að
setja einn milljarð
k ^ króna til fíkniefna-
mála. Varla er ástæða
til að bera brigður á þetta lof-
orð en um nánari útfærslu hef-
ur ekki verið talað, hvernig
þessari myndarlegu upphæð
verður skipt á milli löggæslu,
tollgæslu, forvarna og meðferð-
arúrræða. Vitað er að biðlistar
eftir meðferð fyrir unglinga
hafa lengst hröðum skrefum
undanfarið ár, þau úrræði sem
fyrir hendi eru duga ekki, það
vantar meiri peninga og betri
jí aðstöðu. Einn milljarður getur
breytt miklu enda eru það tölu-
verðir peningar þegar kemur að
því að útvega
VIÐHORF l,a- þó stund-
----- um sé gert
eftir Hávar minna úr svip-
Sigurjónsson uðum upphæð-
um ef þær tap-
ast í braski og óráðsíu. Enginn
vill heldur vera minntur á mis-
tökin sín æ oní æ. Ætla mætti
að í þeim tilfellum hafi menn
j lært af mistökunum og snúið
sér að einhverju öðru en um-
sýslu annarra manna peninga.
Algengasti misskilningurinn
varðandi fíkn er að telja sér trú
um að hægt sé að stjóma neysl-
unni með því læra af reynslunni.
Að síðasti túr hafi í raun verið sá
síðasti. Nú verði aldrei snert við
áfengi eða lyfjum framar. Sann-
fæi'ingarkrafturinn sem fylgir
slíku loforði er mikill enda trúir
fíkillinn einlæglega því sem hann
er að segja - þegar hann segii-
það - hann ætlar aldrei að
drekka, reykja, sprauta eða
sniffa framar. Þeir sem næst
honum standa og á hann hlusta
trúa honum líka. Fyrstu tíu
skiptin að minnsta kosti.
Kannski næstu tíu líka. En ein-
hvem tíma kemur að því að lof-
orðin hljóma ekki jafn sannfær-
andi og áður.
Fíkn verður ekki stjórnað
með viljastyrk. Fíkn í áfengi og
önnur vanabindandi lyf, lögleg
eða ólögleg, stafar af lífeðlis-
fræðilegum orsökum sep auð-
velt er að sýna fram á. I lækna-
stétt er ekki lengur deilt um
hvort áfengissýki sé sjúkdómur
eður ei. Þeir fáu sem halda orð-
ið uppi andmælum við þessum
sannindum era yfirleitt virkir
áfengissjúklingar í afnejtun á
eigið sjúkdómsástand. Ymis
dæmi mætti tilfæra um harða
andstæðinga takmörkunar á
sölu og dreifíngu áfengis, sem
snúið hafa algjörlega við blað-
inu eftir að hafa notið árangurs-
ríkrar meðferðar við eigin
áfengissýki.
I umræðu um forvamir í
áfengis- og fíkniefnamálum
unglinga er þeirri staðreynd lítt
haldið á lofti að sá sem ánetjast
einu sinni áfengi eða öðmm
/ j> fíkniefnum er orðinn áfengis-
sjúkur til lífstíðar. Slíkur ein-
staklingur getur ekki drakkið
bjór eða sötrað léttvín með
steikinni síðar á lífsleiðinni.
Unglingur sem lendir í ofneyslu
áfengis eða fíkniefna og þarf á
meðferð að halda verður að
temja sér nýja lífshætti og af-
f stöðu til allra ávana- og fíkni-
efna það sem eftir er æfinnar.
Um leið og tekist er á við þann
vanda að koma í veg íyrir með
öllum ráðum að unglingar hefji
neyslu áfengis fyrir löglegan
aldur, þarf staðreyndin að
liggja skýrt fyrir að áfengissýki
er krónískur sjúkdómur sem
læknast ekki eða hverfur við
meðferð. Sjúkdómnum verður
einungis haldið niðri með
ákveðnum aðferðum. Meðferð
leysir ekki vandann en ef vel
tekst til er hún leið til lausnar.
Hvemig til tekst eftir meðferð
skiptir jafnmiklu máli og með-
fei'ðin sjálf. Foi'varnir og með-
ferðarstarf em mikilvæg en
ekki má gleyma þætti endur-
hæfingar og uppbyggingar þeg-
ar milljarðinum verður deilt út.
Einnig mætti leggja
tæpitungulausa áherslu á ei’fða-
þáttinn og benda unglingum á að
skoða fjölskyldusögu sína með
áfengisneyslu í huga. Ef áfengis-
sýki er þekkt í stórfjölskyldunni
era einfaldlega meiri líkur á að
unglingurinn verði áfengissjúkur
hefji hann neyslu. Því íyrr sem
byrjað er því meiri era líkumar.
Merkileg rannsókn bandaríska
sálfræðingsins Ralph Tarter á
nánu samspili erfða og umhverf-
is hefur sýnt fram á hverjar lík-
ur eru á að unglingar misnoti
áfengi og þrói með sér áfengis-
sýki. Tarter hefur lýst áhuga á
að hefja slíka rannsókn hér á
landi og ætti að huga að því
hvort nokkrum krónum af millj-
arðinum væri ekki vel varið til
að ýta undir þann áhuga.
Markmið meðferðar er ekki
að gera einstaklinginn færan
um að neyta áfengis í hófi í
framtíðinni heldur að kenna
honum að lifa lífinu án áfengis
það sem eftir er æfinnar. Einn
dag í einu. Fjölmai-gir geta bor-
ið vitni um að lifa má góðu lífi
án áfengis og það er viðtekinn
misskilningur að áfengissjúk-
lingur í góðum bata þrái ekkert
heitar en að geta neytt áfengis.
Líklega þráir hann fátt jafnlítið
og er tilbúinn að leggja flest í
sölumar til að koma í veg fyrir
það. Gæði batans verða einmitt
mæld með því hversu vel
áfengssjúklingurinn stendur
hugarfarslega gegn því að hefja
neyslu áfengis að nýju.
Þó læknavísindin deili ekki
lengur um hvort áfengissýki sé
sjúkdómur eða ekki, þá hefur
deilan ekki lagst niður, heldm-
færst yfír á það stig að ekki era
allir sammála um hvenær við-
komandi telst orðinn áfengis-
sjúkur. Hversu oft og hversu
mikið þarf að innbyrða af áfengi
á dag, á viku, á mánuði eða á ári
til að teljast áfengissjúkur? SAA
braut blað í afstöðu sinrn til
áfengismála þegar samtökin
kynntu skoðun sína á því hversu
mikið og oft mætti neyta áfengis
án þess að neyslan teldist utan
hófsemismarka. Var þar miðað
við hámarksdagskammt og há-
marksvikuskammt. Skammta-
kenning SÁÁ er ágæt leiðbein-
ing til þeirra sem vilja stemma
af hófdrykkju sína og einnig
þeima sem þurfa gallhörð rök
upp í hendumar til að benda
áfengissjúklingi á að neysla hans
sé komin úr öllum böndum.
Er barnið þitt
rétt spennt?
ÞÚ ert vafalaust
meðal þeirra samvisku-
sömu foreldra sem láta
sig öryggi bama sinna
varða. Þú lætur barnið
ekki leika sér við
hættulegar aðstæður,
þú fylgist með að allt sé
í lagi. Þegar barnið
ferðast í bíl, notarðu
viðui'kenndan öryggis-
búnað fyrir barnið.
Böm þurfa mismun-
andi búnað eftir aldri. í
fyrstu þarf bamabílstól
sem hentar fyrstu mán-
uðina og síðan stærri,
allt eftir aldri og
þyngd. Þegar stólnum
sleppir er það sessan þar til barnið
getur farið að nota beltið í bflnum
án sessu.
Ertu viss um að stóllinn sem
barnið þitt notar, sé í samræmi við
stærð þess og þyngd? Ef þú ert það
ekki, hvetjum við þig til að leita til
sérfræðinga til að fá úr því skorið.
Seljendur stólsins ættu að geta leið-
beint þér með það. Stólar fyrir
yngstu börnin snúa oft baki fram til
að verja betur bak og höfuð barns-
ins fyrir höggi sem kemur framan á
bílinn.
Flestir sérfræðingar hvetja for-
eldra til að hafa barnið í aftursæti.
Það er talið öruggasti staðurinn í
bflnum. Æ algengara er að nýir bfl-
ar séu búnir loftpúðum
fyrir ökumann og far-
þega í framsæti. Sé
bfllinn búinn loftpúð-
um fyrir farþega í
framsæti, má aldrei
setja bax-nabílstól í
framsæti. Springi púð-
inn út, getur hann
skaðað barnið. Hann
blæs út á allt að 300
km/klst. Bflaframleið-
endur miða oft við að
farþegar í framsæti
megi ekki vera undir
140 cm á hæð, sé loft-
púði fyrir framsætis-
farþega. Og að sjálf-
sögðu verður alltaf að
nota bflbelti, annars getur búnaðui'-
inn skaðað þig þegar hann blæs út.
Kanntu að stilla
ólarnar á stólnum?
Mjög margir bflstólai' era festir
með bflbeltinu við bflinn en hafa 4-5
punkta belti sem festa bamið niður í
stólinn. Mjög mikilvægt er að beltið
sé mátulega stillt fyrir bamið, svo
ekki sé hætta á að það smokrist úr
stólnum eða togi beltin niður af öxl-
unum. Þú getur þurft að breyta still-
ingunum vor og haust, þegar bai'nið
fer að klæðast þykkari eða þynnri
fatnaði. Þá verður þú að lengja í ól-
unum öðru hvoru eftir því sem bam-
ið stækkar. Sumir stólar eru með
Einar
Guðmundsson
strekkjarabúnaði svo auðvelt reynist
að stillla ólamar í stólnum.
Sumir barnastólar nota eingöngu
belti bflsins til að festa stólinn og
bamið. í slíkum tilfellum er mikil-
vægt að fara eftir leiðbeiningum
framleiðenda við að setja beltið á
bai'nið og stólinn. Notið alltaf allar
þær krækjur sem beltinu er ætlað
að krækjast í. Strekkið beltið hæfi-
lega svo bæði stóll og barn séu vel
spennt. Gætið þess að hvergi sé
snúningur á sjálfu bflbeltinu. Snún-
Slysavarnir
Barnið er okkur dýr-
mætt, segir Einar Guð-
mundsson. Gefum okk-
ur góðan tíma til að það
sé öruggt í bílnum.
ingur á beltinu gerir það að verkum
að beltið rennur ekki auðveldlega til
baka og því er ekki víst að beltið
læsist við högg. Barnið getur því
smátt og smátt losnað í beltinu og
jafnvel smokrað því af sér eða dott-
ið úr stólnum við mikið högg.
Barnið er okkur dýrmætt. Gefum
okkur góðan tíma til að það sé ör-
uggt í bílnum. Veljum alltaf örugga
og viðurkennda barnabflstóla.
Gamlir, notaðir stólar geta verið
varasamir. Við vitum ekki í hverju
þeir hafa lent. Ef þú ert í vafa um
hvort stóllinn sé í lagi, láttu þá sér-
fí’æðinga athuga hann.
Gæfan fylgi þér og baminu þínu í
umferðinni.
Höfundur er forvarnarfulltníi hjd
Sjóvd-AImennum.
Blekkingar?
ÞEIR ágætu menn,
Davíð Oddsson og
Halldór Ásgrímsson,
hafa tilkynnt það á
flokksþingum sínum,
að þeir hafi fullan vilja
til þess að láta lagfæra
núverandi kvótakerfi í
sjávarútvegi. Þeir hafa
einnig báðir tilkynnt
það, að ekki verði
hróflað við höfuðstefnu
kerfisins, sem er hið ill-
ræmda eignarhald með
tilheyrandi braski og
erfðarétti. Ræða Hall-
dórs Ásgrímssonar á
ársfundi miðstjómar
Framsóknarflokksins
hér á dögunum var mjög góð fyrir
þá einstaklinga sem ekkert þekkja
til aðalmála samfélagsins, svo og
unga kjósendur sem hafa ekki
þekkingu á stjómmálum undanfar-
inna ára. Halldór hefir gert góða
hluti sem utanríkisráðherra, en
einnig slæma svo sem að styðja við-
skiptabann gegn írak. Halldór Ás-
grímsson er vanhæfur til að fjalla
um sjávarútvgsmál á hinu háæra-
verðuga Alþingi íslendinga vegna
eiginhagsmuna í sjávarútvegi. Ekk-
ert lýðræðisríki annað en Island
myndi líða það að svo margir
þáttakendur í kvótabraskinu væra
að vasast í sjávarátvegsmálum á Al-
þingi, svo sem raun ber vitni. Hinn
þjóðkunni ágæti drengur, Ellert B.
Schram, sagði í stuttri grein fyrir
skömmu að fjögur ár í viðbót undir
núverandi stjóm nægðu til að
tryggja endanlega lénskerfi hennar
og þar með endanlega stéttaskipt-
ingu á Islandi. Það er einlæg von
allra skynsamra og rétt hugsandi
manna að Áhugahópur um auðlindir
í almannaþágu, Kristilegi lýðræðis-
flokkurinn, húmanistar og áhuga-
hópur um náttúmvemd með þeim
Steingrími Hermannssyni og Vig-
dísi Finnbogadóttur, fyrrverandi
forseta Islands, muni í tæka tíð lýsa
yfir stuðningi við Frjálslynda flokk-
inn undir stjóm Sverris Hermanns-
sonar. Fái Frjálslyndi flokkurinn
nægilegt fylgi mun
bix-ta tfl í þjóðlífi ís-
lendinga og jafnrétti
og einstaklingsframtak
fá að njóta sín.
Þeir hafa beðið um
hugmyndir
Sjávarútvegsráð-
herrann herra Þor-
steinn Pálsson, svo og
fleiri ónefndir, hefur
beðið um hugmyndir
varðandi lagfæringar á
helstu deiluefnum í
sjávarátvegi. Undirrit-
aður lagði fyrst fram
aflatoppstillögu sína
vorið 1993 fyrir Þor-
stein Pálsson. Tillögunni var vel
tekið og lofaði ráðhemann að bera
hana undir formann Landssam-
bands smábátaeigenda. Þetta gerði
Kvóti
Aflatoppskerfí, segir
Garðar H. Björgvins-
son, gerir í raun alla
banndaga óþarfa.
ráðherrann en formaðurinn lagðist
gegn tillögunni og sagði að hún
væri ekkert annað en kvóti en hann
væri að berjast fyrir frjálsum
krókaveiðum. Slík var skammsýni
formannsins þá. Hvemig er um-
horfs nú varðandi smábátana?
Fjórklofinn hópur sem kroppai'
augun hver úr öðram. Tillagan
hlaut svo meirihluta í atkvæða-
greiðslu á landssambandsfundi
haustið 1995. Formaður félagsins
var endurkjörinn og sá hinn sami
þakkaði kjörið með að skunda á
fund sjávarátvegsnefndar Alþingis
og fullvissa nefndarmenn um það
að atkvæðagreiðslan hafi verið mis-
tök sem ekki ætti að taka mark á.
Hver sendi formanninn í þessa
ferð? Var það Kristján Ragnars-
Garðar H.
Björgvinsson
son? Hefði tillagan náð fram að
ganga þá væri friður ríkjandi í smá-
útgerðai'geiranum. Það væri blóm-
leg smáútgerð á íslandi. Það væri
jöfnuður og fi'elsi að vissu marki.
Heildarafli smábáta væri um 30-40
þúsund tonn, eða sá sami og er í
dag, þrátt fyrir aðra mismunun
sem rfldr. Þetta era blákaldar stað-
reyndir sem enginn getur hrakið.
Tillaga mín um
aflatopp á smábáta
Tillaga þessi inniheldur það, að
miðað verði við tíu tonn af þorski á
hvert stærðartonn báts.
Aðrar fisktegundir sém á ki'ók-
ana koma verði utan aflatoppsins.
Fiskur undir 40 cm verði einnig ut-
an toppsins (aflahámai'ksins), en
söluverðmæti hans greiðist að
hálfu til veiðandans og að hálfu til
slysavama, hafrannsókna og ann-
arra verkefna. Með því að greiða
smáfiskinn að hálfu er allt frákast
úr sögunni, nema þá á lifandi fiski.
Bátar upp að 12 tonnum verði
teknir inn í krókakerfið, en þó bát-
ur sé yfir 6 tonnum verði aflatopp-
ur aldrei hæx-ri en 60 tonn af þorski
yfír fiskveiðiárið. Veiðar á sérstök-
um tegundum annarra en þorsks,
s.s. steinbíts, verði ekki leyfðar, því
slíkar veiðar orsaka aðeins frákast
á þorski. Öll sala og leiga á afla-
heimildum verði aflögð með til-
komu þessa kexfis. 10% af uppvigt-
uðu aflaverðmæti renni beint frá
fiskkaupanda í ríkissjóð, þannig
skilar smáútgerðin í raun arði til
þjóðarinnar. Aflatoppskerfi gerir í
raun alla banndaga óþarfa og því
ríkir fi-elsi að vissu marki, þó væri
vel athugandi að róðrar væru ekki
stundaðir á laugardögum og
sunnudögum, til viðbótar því tíma-
bili ársins þar sem veður hamlar
veiðum. Gæðamat á fiskmöi'kuðum
þarf að taka í notkun og flokka fisk
í minnst þrjá gæðaflokka og verð-
meta samkvæmt því. I nýju kerfi
þarf að felast hvati að góðri með-
ferð allra sjávarafurða, en með
gæðamati má auka verðmæti og
bæta nýtingu af náttúrvænum
veiðum. Söluverðmæti náttúm-
vænna gæðaafurða úr sjó era
hlutabréf í framtíðinni.
Höfundur er iítgerðarmaður og
bátasmiður.