Morgunblaðið - 19.05.1999, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 19. MAÍ 1999 35
_______________UMRÆÐAN
Vanmetum ekki efna-
hagslega undirstöðu
UM SÍÐUSTU jól
mótmæltu tvær ungar
stúlkur sem báðar eru
stúdentar við Háskóla
íslands, Elín Agla
Briem og Guðrún Eva
Mínervudóttir, virkj-
unum á hálendi ís-
lands. Mótmælunum
gáfu þær heitið „hung-
urvaka“. Við mótmælin
er ekkert að athuga.
Til þeirra hafa þær
fullan rétt. En óþarfi
var af þeim að óvirða
minningu höfundar
Hungurvöku og geng-
inna kynslóða íslend-
inga, svo og sveltandi
fólk í heiminum í dag,
með því að leggja þetta nafn við
hégóma. Því að auðvitað hafa þær
stöllur enga hugmynd um hvað
hungur er frekar en við aðrir nú-
tíma íslendingar. Sem betur fer.
Heldur ekki þótt þær hafí neitað
sér um steik og nokkrar tertu-
sneiðar í fáeina daga í kastljósi
fjölmiðla.
I Morgunblaðinu 8. janúar sl.
birtist viðtal við þær Elínu Öglu og
Guðrúnu Evu. Ajf viðtalinu sést að
þama eru hugsandi manneskjur á
ferð. Fyrir það eiga þær virðingu
skilið hvort sem menn eru þeim
sammála eða ekki.
En eitt vildi ég í allri vinsemd
biðja þessar ungu stúlkur að íhuga
betur. Það er afstaða þeirra til efna-
hagslegra verðmæta. Um þau tala
þær í heldur niðrandi
tón og af allmiklum
misskilningi. Tala eins
og slík verðmæti skipti
litlu máli. Um þau nota
þær orð eins og
„gróði“, „skjótfenginn
gróði“ og „klink í vas-
ann“. Þær vísa með
velþóknun og athuga-
semdalaust í grein eft-
ir norðlenskan prest
þar sem hann talar um
„takmarkalausa
græðgi mannsins“. Og
í dagbók Guðrúnar
Evu segir: „Við tökum
ekki hundraðkallana
með okkur í gröfina."
Rétt er það hjá
henni. En það er mikill misskilning-
ur að hundraðkallamir séu lítils eða
einskis virði fyrir þá sök. Við skilj-
um nefnilega hundraðkallana eftir
hjá afkomendum okkar. Þeir eiga
þess kost að láta þá gera gagn
áfram við að búa þeim og þeirra af-
komendum betri framtíð þótt við sé-
um farin. Flestum er annt um böm
sín og bamabörn. Það er þannig
sem efnahagslegar framfarir verða.
Núlifandi kynslóð býr við betri
lífskjör, í öllum merkingum þess
orðs, en nokkur önnur kynslóð hef-
ur búið við á íslandi frá því að land
byggðist. Það eigum við meðal ann-
ars einmitt því að þakka að forfeður
okkar og formæður skildu eftir sig
hundraðkalla þegar þau fóra í gröf-
ina sem afkomendur þeirra hafa síð-
Lífskjör
Við skiljum nefnilega
hundraðkallana eftir
hjá afkomendum okkar,
segir Jakob Björnsson.
Þeir eiga þess kost að
láta þá gera gagn
áfram við að búa þeim
og þeirra afkomendum
betri framtíð.
an ávaxtað og margfaldað. Þau
hefðu ekki haft marga hundraðkalla
eftir að skilja nema vegna þess að
þau létu sig skipta efnhagslega af-
komu sína; „gróða“, jafnvel „skjót-
fenginn gróða“ stundum, eins og í
síldarævintýranum nafnfrægu. Ef
okkur sýnist getum við kallað þessa
eftirsókn þeirra „græðgi". En ekki
felst í því mikil ræktarsemi við
minningu þeirra. Sú var raunar tíð-
in öldum saman að hver kynslóð átti
fáa, jafnvel enga, hundraðkalla að
skilja eftirkomendum sínum eftir.
Enda fór efnahag landsins lítið
fram.
En nú kunna einhverjir að segja:
Já, en það gegnir öðra máli með
forfeður okkar og formæður.' Þau
vora fátæk. Við eram rík. Við þurf-
um ekki að leggja svo mikla áherslu
á bætta efnahagslega afkomu.
En er það nú rétt? Þessar ungu
stúlkur era báðar nemendur við
Háskóla íslands. Ef mig misminnir
ekki hefur sú stofnun að undan-
förnu talið sig hafa fulla þörf fýrir
meira fé, meira „klink í vasann“. Og
telur sig enn. Ekki hefur Lánasjóð-
ur íslenskra námsmanna heldur
talið sig ofhaldinn af „klinki“. Mörg
sjúkrahús landsins hafa átt í erfið-
leikum við að láta enda ná saman.
Vegna framfara í læknavísindum
verður heilbrigðisþjónustan dýrari
og dýrari. íslendingar eru almennt
sammála um að íslensk heilbrigðis-
þjónusta fyrir alla skuli vera sam-
bærileg við það sem best gerist í
heiminum. Til þess þarf hún miklu
meira fé. Aðrir skólar en Háskólinn
munu heldur ekki vera ofhaldnir.
Laun kennara og hjúkranarfólks
þykja lág. Sömuleiðis laun margra
háskólamanna - að ekki sé nú talað
um laun alls almennings. Mér hefur
líka heyrst að mörg skáld og lista-
menn telji sig ekki ofhaldna af
„klinki". Ekki byggjum við tónleika-
hús fyrir ekkert. Þjóðleikhús. Borg-
arleikhús. Áhugamannaleikhús.
Sinfóníuhljómsveit. Listasöfn.
Menningarhús í öllum landshlutum.
Dagvistun barna. Bætt kjör aldr-
aðra. Ráðstafanir gegn vaxandi fá-
tækt. Hjálparstarf, bæði kirkjunnar
og annarra. Hvar á ég að hætta?
Nei! Því fer víðs fjarri að við
þurfum ekki lengur að huga að
efnahagslegri afkomu landsins.
Jakob
Björnsson
Nauðsynlegt er að allir átti sig á því
að það gerist ekkert af sjálfu sér að
halda uppi á íslandi menningar- og
velferðarsamfélagi með lífskjöram
sem jafnast á við það besta sem
annars staðar þekkist. Það kostar
stöðuga baráttu. Þetta er þó það
sem við viljum. En það er ekki nóg
að vilja slíkt samfélag. Við verðum
líka að vilja það sem til þarf. Eitt af
því sem til þarf er traustur og góður
efnahagur sem heldur stöðugt í við
efnahag þeirra landa þar sem fólk
býr við hvað best lífskjör. En slíkan
efnahag tryggjum við ekki nema
með því að nýta allar auðlindir sem
okkur era tiltækar; bæði í okkur
sjálfum og náttúranni. Allar auð-
lindir! Ekki bara sumar! Ekki mun
af veita. Þar á meðal íslenska vatns-
orku og jarðhita.
Þetta kostar baráttu, sagði ég.
Baráttu fylgja árekstrar, stundum
jafnvel sársaukafullir, þar sem til-
finningaleg sjónarmið rekast á efna-
hagsleg. Bóndinn sendir dilkana
sína í sláturhús að hausti jafnvel
þótt hann hafi þurft að vaka dag og
nótt við að halda þeim á lífi nýfædd-
um í vorhretunum og þannig tengst
þeim tilfinningaböndum. Slíkir
árekstrar era hluti af lífinu.
Þetta má ekki skilja á þann veg
að ég hvetji þær stallsystur til að
hætta að gagnrýna virkjunarmenn.
Fyrir alla munu hættið því ekki! En
gætið vel að því að hafa báða fætur
á jörðinni. Vanmetið ekki efnahags-
leg verðmæti. Munið að peningar
era afl þeirra hluta sem gera skal.
Líka í mennta-, menningar-, heil-
brigðis- og velferðarmálum. Þeir
era nauðsynlegt skilyrði velferðar
og góðra lífskjara. Hins vegar ekki
fullnægjandi skilyrði. Grannur há-
reistrar glæsibyggingar er vissu-
lega ekki byggingin sjálf. En hann
er forsenda þess að hún standi.
Höfundur er verkfræðingur og fyrr-
verandi orkumálastjóri.
Er ríkisrekið skólatannlækn-
ingakerfi tímaskekkja?
EINUNGIS í
Reykjavík era um 20
rQdsreknar tannlækna-
stofur inni í skólum með
hálft stöðugildi tann-
læknis hver, þannig að í
heild era um 10 stöðu-
gildi tannlækna. Hlut-
verk tannlæknastofanna
er að sinna tannlækna-
þjónustu bama og ung-
linga í skólum, svokall-
aðar íTkisreknar skóla-
tannlækningar. Hug-
myndin að baki kerfinu
er að færa þjónustuna
inn í skólana svipað og
skólaheilsugæslan gerir.
I Reykjavík er stór hóp-
Þórir
Schiöth
ur sjálfstætt starfandi tannlækna
sem era í samkeppni við þetta kerfi
um þjónustuna og sinna þeir skóla-
tannlækningum með reglubundnu
eftirliti. Allir tannlæknar beita for-
varnarstarfi. Niðurskurður heil-
brigðisyfirvalda bitnar jafnt á for-
vamarstarfi skólatannlækna og
sjálfstætt starfandi tannlækna.
Sú ákvörðun að hafa einungis rík-
isrekið skólatannlækningakerfi í
Reykjavík er brot á jafnræðisreglu
því landsbyggðinni er ekki gefinn
kostur á þessari niðurgreiddu þjón-
ustu. Ríkið notar skattpeningana til
að greiða niður þjónustu eingöngu
fyrir Reykvíkinga.
í Ijós hefur komið að ríkisrekna
skólatannlækningakerfið í Reykjavík
er í raun dýrara fyrir ríkið en það
skólatannlækningakerfi sem gildir
um skólaböm sem eru hjá sjálfstætt
starfandi tannlæknum. Samkeppnis-
stofnun hefur farið yfir útreikninga
sem liggja að baki verðlagningu
þjónustunnar í ríkisrekna skólatann-
lækningakerfinu og fellt álit þar um
sem segir að útreikningamir stand-
ist ekki. I raun er ríkið að undirbjóða
sjálfstætt starfandi tannlækna með
fjármagni sem tekið er
úr vösum skattborgar-
anna.
Hvemig notar al-
menningur þessa
þjónustu?
Ollum er frjálst að
velja sér tannlækni.
Þeim fer fækkandi
sem velja ríkisreknar
skólatannlæknastofur.
Þeim fer fjölgandi sem
velja tannlæknastofur
sjálfstætt starfandi
tannlækna þrátt fyrir
að þjónustan sé ekki
niðurgreidd þar í sama
mæli og á ríkisreknu
tannlæknastofunum.
Það er réttur hvers manns að fá
að velja sér tannlækni. Skoðana-
kannanir framkvæmdar af Gallup í
Finnlandi árið 1998 sýndu hversu
mikilvægt er fyrir einstaklinga þar
að fá sjálfir að velja sér tannlækni.
Það kom í ljós að 88% þeirra sem
höfðu notað þjónustu sjálfstætt
starfandi tannlækna töldu að það
væri mjög mikilvægt að hafa þenn-
an rétt. Af þeim sem sóttu þjónustu
til ríkisrekinna tannlæknastofa
töldu 71% aðspurðra þetta einnig
mjög mikilvægt.
Á hverju ári fara um 20-25%
barna í Reykjavík ekki reglulega
til tannlæknis. Meginástæðan er
niðurskurður ríkisins á reglu-
bundnu eftirliti og forvörnum.
Auknar álögur hafa verið færðar á
foreldra. Á landsbyggðinni aftur á
móti fara hlutfallslega fleiri börn
reglulega til tannlæknis, en þar
starfa einungis sjálfstætt starfandi
tannlæknar. Ríkisrekna skólatann-
lækningakerfinu hefur því ekki
gengið sem skyldi að byggja upp
reglubundið eftirlit. Almennt séð
er fólk að missa trú á þessu kerfi
Tannlækningar
Ég tel lausnina vera
þessa, segir Þórir
Schiöth: Skólatann-
lækningum í framtíðinni
verði alfarið sinnt af
sjálfstætt starfandi
tannlæknum. Ríkisrekn-
um skólatannlæknastof-
um verði lokað.
því fleiri og fleiri fara til sjálfstætt
starfandi tannlækna.
Ég tel það vera ljóst að mikill
meirihluti fólks á íslandi vill sjálft
velja sér tannlækni. Því er það í
grundvallaratriðum röng stefna að
neyða börn og unglinga í ákveðnum
skólum til að fara til ákveðinna
tannlækna sem ráðnir eru af ríkinu
í verkefnið.
Hvað er til úrbóta?
Ríkið gæti sett upp skólatann-
lækningakerfi í öllum skólum lands-
ins, en það myndi kosta um 10 millj-
ónir króna að setja hverja tann-
læknastofu á fót fyrir utan kostnað
við húsnæði. Það er sóun á al-
mannafé því nægt framboð er af há-
gæða tannlæknaþjónustu í landinu.
Því fjármagni væri betur varið við
að greiða fyrir reglubundið eftirlit
og forvamir og gera þannig öllum
börnum kleift að fai-a reglulega til
tannlæknis.
Ég tel lausnina vera þessa: Skóla-
tannlækningum í framtíðinni verði
alfarið sinnt af sjálfstætt starfandi
tannlæknum. Ríkisreknum skóla-
tannlæknastofum verði lokað. Til
aðlögunar íyrir tannlækna sem nú
era í vinnu hjá ríldnu verði þeim
gefinn kostur á að reka skólatann-
læknastofumar á eigin kostnað í tvö
ár áður en þeim er lokað. Tann-
læknastólar og tækjabúnaðurinn á
skólatannlæknastofunum sem er í
eigu ríkisins verði síðan seldur að
hluta og að hluta notaður til að setja
upp tannlæknastofur á ríkisspítöl-
unum. Þar verði tannlæknum gefinn
kostur á að reka stofur gegn leigu-
gjaldi. Þetta mun bæta þjónustuna
við langveikt fólk sem nú fær nær
enga tannlæknaþjónustu inni á rík-
isspítölunum. Mörg dæmi era um að
veikt fólk liggi bjargarlaust á þess-
um stofnunum með tannvandamál
mánuðum saman. Hjá fársjúku fólk
versnar oft munnhirða og tann-
vandamál vinda upp á sig.
Verði þessi breyting munu gæði
þjónustunnar við böm, unglinga og
langveikt fólk aukast og aukin hag-
ræðing nást í ríkisútgjöldum.
Ef forvarnir og reglubundið eftir-
lit verða sett í öndvegi af hálfu rík-
isins verður ekki vandamál að
byggja upp gott skólatannlækn-
ingakerfi meðal sjálfstætt starfandi
tannlækna.
Höfundur starfar sem tannlæknir
ojr er formaður Tannlæknafélags
íslands.
r
Þá færð það í

OTTO vömlistinn
^^^múla^l7a^slmi^588 1980 ^
| Amerískir færanlegir nuddpottar,
Rafmagnshitun Acrylpottar í rauðviðargrind. Tilbúnir til afhendingar og notkunar. Bara stinga í samband við rafmagn.

'j Sýningarsalur opinn alla daga. Stærð ca 2x2 m, 1.100 1, kr. 450 þús.
1cLkr' VESTAN ehf., Auðbrekku 23, 200 Kópavogi, sími 554 6171, farsími 898 4154.