Morgunblaðið - 25.08.1999, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 25. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Hug’ur
og hönd
Rit Heimilisiðnaðarfélags íslands 1999,
List og hönnun, er komið út. Bragi
Asgeirsson hefur kynnt sér ritið og
fjallar um það og efni þess.
að túlka það sem hann hefur
næst sér, með efnivið sem
hann hefur handa á milli. Þór-
ir Sigurðsson ritar um Engil-
bert Maríus Ólafsson, mynd-
skera frá Austur-Landeyjum,
sem lengi var búsettur í
Bandaríkjunum. Lærði mynd-
skurð hjá Marteini Guðmunds-
syni og lauk meistaraprófí í
Vestervik í Svíþjóð. Maðurinn
var hagur í meira lagi, en fram
kemur að frá starfsárum hans á
verkstæði Marteins að loknu
námi er fátt undir eigin nafni,
því að sú var hefðin að meistar-
arnir settu fangamark sitt á alla
muni sem frá verkstæði þeirra
komu. Engilbert Maríus var afar
hlédrægur og hógvær að eðlis-
fari, en vann sér ýmislegt til
frægðar í Bandaríkjunum sem
einstakur völundur í útskurði og
í FYRRI skrifum mínum um árs-
rit Heimilisiðnaðarfélags íslands,
sem ber heitið Hugur og hönd, hef
ég stundum lagt megináherslu á
gildi og þýðingu heimilisiðnaðar og
skilin milli föndurs, heimilisiðnaðar
og listiðnaðar. Þau hafa verið mjög
skörp í tímans rás, þótt margur
greini ekki þennan mun hér á landi,
frekar en milli listiðnaðar, hönnun-
ar og frjálsrar myndlistar og má
rekja orsökina að stórum hluta til
upplýsingafátæktar um sjónlistir í
skólakerfinu og þjóðfélaginu í heild.
Einnig hefur á seinni tímum verið
tilhneiging í þá átt að þurrka þessi
skil út og hvað er það eiginlega sem
ekki er dregið fram og nefnt list nú
á síðustu tímum? En óumdeilanlega
er umtalsverður munur á hlutum
íða sem verða til sem dægrastytt-
ing, fjöldaframleiddum söluvarningi
á markaðstorgi, og þeim sem hafa
hreint nýtigildi ásamt því að eiga
sér langa hefð sem hluti þjóðarsál-
arinnar. Þá er útrás almennrar at-
hafnaþarfar í tómstundum ekki það
sama og einstaklingsbundin sköp-
unarþörf, þótt birtingarkrafti sköp-
unarþarfarinnar fylgi jafnaðarlega
mikil vinna og agi ef markið er sett
hátt.
I þessu nýútkomna hefti Hugar
og handar er drjúg áhersla lögð á
hagleiksmenn, hefst á grein Guð-
rúnar Hafsteinsdóttur um bóndann
og handverksmanninn Helga
Björnsson á Huppahlíð í Vestur-
Húnavatnssýslu. Vel má skilgreina
muni Helga sem bernska alþýðulist
sem nýtur umtalsverðrar hylli nú á
dögum og hann er á réttu róli með
komst jafnvel á blað hjá þjóðhöfð-
ingjum eins og Iranskeisara. Þó er
umdeilanlegt hvort hæfíleikar völ-
undarins hafí nýst sem skyldi, falhð
í réttan farveg og hann verið á rétt-
um stað á réttum tíma. Taka má
undir niðurlagið; að lífsleið og list
(handverk) Engilberts Maríusar
Ólafssonar hafí á margan hátt verið
óvenjuleg og eftirtektarverð og
verð þess að hennar sé minnst. Afar
mikilsvert að halda til haga öllum
slíkum heimildum og hér er vett-
vangurinn réttur. Þórir ritar næst
um fundarhamarinn, Freystein,
sem Vígþór Jörundsson bæði hann-
aði og smíðaði og var gjöf 40 ára út-
skriftarnema til Kennaraháskóla Is-
lands 1996. Útlitshönnun hamarsins
ÚTSKORINN stóll eftir Rík-
harð Jdnsson, ásamt útsaum-
aðri sessu með Viðeyjar-
munstri eftir Björgu Kolka.
á að minna sem mest á hinn mæta
skólamann Freystein Gunnarsson,
og er afar vönduð smíð á fomum
grunni.
I myndskurði eigum við til hefða
að sækja allt til landndnámsaldar,
og það kemur jafnt fram í verkum
Bólu-Hjálmars og hinum fagra stól
Ríkharðs Jónssonar sem fjallað er
um í ritinu og var í eigu Páls Kolka
læknis og Guðbjargar konu hans.
Guðbjörg saumaði sessu á hann eft-
ir munstri sem til er á Þjóðminja-
safninu og gengur undir nafninu
Viðeyjarmunstur, vegna þess að
dóttir Skúla Magnússonar,
fógeta í Viðey, hafði saumað
það og eins og í ritinu segir,
kannski fyrst allra, eða eftir
öðru eldra verki, sem er öllu
líklegra. Hér er þó mikil-
vægast hve mynstrið í sess-
unni fellur frábærlega vel að
útskurðinum og ornamenti
stólbaksins.
Loks ritar Þórir grein um
handlistamanninn Philippe
Riehart, búfræðing frá Suð-
ur-Frakklandi. Tengdason
Islands sem komið hefur við
sögu hand- og myndmennt-
ar af þjóðlegum rótum. Ric-
hart fékk snemma áhuga á
myndlist og handverki,
helst í gegnum vinafólk
sem vann við gerð
brúkshluta úr
leðri, og eftir að
hann kom til Is-
lands og fluttist
til Isafjarðar
kviknaði áhugi
hans á spjald-.
vefnaði. Kveikj-
an var vefnaðar-
námskeið sem
hann og kona
hans fóru í hjá
Guðrúnu J. Vig-
fúsdóttur,
kennara í
Húsmæðra-
skólanum á
staðnum, og fór
Riehart seinna
að starfa á verk-
stæði hennar.
Einnig sótti hann
námskeið í myndvefn-
aði. En spjaldvefnaði kynntist hann
þó fyrst er hann sá grein eftir Sig-
ríði Halldórsdóttur í umræddu riti.
Richart var virkur í myndlistarlífi
Isafjarðar og einn af stofnendum
myndlistarfélags þar, tók þátt í
samsýningum þess og hélt einka-
sýningu í Slunkaríki, en er nú bú-
settur á Akranesi og bæjarlistamað-
ur þar 1996. Til frásagnar, að hér er
um að ræða franskan karlmann er
gengur inn á hefðbundinn starfs-
vettvang íslenzkra kvenna og festir
rætur þar. Hefur tekið þátt í sam-
keppnum og sýnt heima og erlendis,
unnið til verðlauna og viðurkenn-
inga.
Allar eru þessar greinar stuttar
og skilvirkar, og um að ræða nyt-
samar heimildir sem halda ber á
lofti. Jurtalitun ullar, að lita ullina
eftir litbrigðum gróðurríkisins og
landsins um leið, er eitt hið
merkasta sem íslenzkur heimilisiðn-
aður hefur framborið, og synd sem
jaðrar við glæp að ekki skyldi vera
lögð meiri rækt við það svið í lista-
skólum.
Hér höfum við ýmislegt, sem jaðra
má við gersemar sem aðrar þjóðir
eiga ekki og sjálfur möttull landsins
framber, atriði sem verða stöðugt
eftirsóttari, fágætari og verðmætari
í heiminum. Gerir Áslaug Sverris-
dóttir grein fyrir þrem litunarkver-
um sem út komu á fyrri hluta aldar-
innar, og hér er svið sem myndlist-
armenn og hönnuðir ættu einnig að
gaumgæfa. Þá á Áslaug einnig
grein um kljásteinsvefnað sem er
afar merkilegt fyrirbæri í íslenzk-
um heimilisiðnaði, og kemur spjald-
vefnaður þar einnig við sögu. Allt
um kring eru þannig verðmæti sem
fortíðin hefur lagt í hendur okkar,
en við höfum grátlega lítið sinnt fyr-
ir nýjungagirni og sókn í yfirborð,
glys og prjál sem markar holræsi
óþroskaðs velferðarþjóðfélags, eyð-
ist eins og annar úrgangur. Og and-
legán úrgang er ekki hægt að nýta
né endurvinna, er þannig verðlaust
hjóm.
í ritinu eru að vanda ýmar nyt-
samar upplýsingar, sem að gagni
koma við handiðju ýmiss konar og
er þeirra viðamest grein um ís-
lenzku lopapeysuna eftir Kristínu
Schmidhauser Jónsdóttur. Inni-
heldur hún markverðar upplýsingar
um lopapeysuna gerð hennar og
skreyti í áranna rás. Hér vildi ég
gjaman minna á, að íslenzka lopa-
peysan hrein og ómenguð af skreyti
hefur verið í eigu ekki svo fárra
nafnkenndra erlendra myndlistar-
manna þar á meðal málarans nafn-
kennda Asger Jorns, sem hélt afar
mikið upp á hana og flaggaði óspart.
Eru það einhver bestu meðmæli
sem þess háttar flíkur geta fengið
og er ástæða til að álíta að við höf-
um ekki markaðssett eigin sérkenni
nógu vel en fallið í þá gryfju að
fleka þau með minnimáttarkennd,
annarlegri viðbót úr erlendum viku-
blöðum. Hugur og hönd er nytsamt
rit sem ætti að vera aðgengilegt
sem víðast og stoltir íslendingar að
festa sér. Ljósmynd á kápu er eftir
Phillippe Richard. Prentvinnslu sá
Prisma Prentbær um.
Sæluhús í höfðinu
Ljósmynd/KK
Gunnar við verk sitt Slúðurfæðing.
Gunnar Gunnarsson
sýnir í Listahorninu
BÆKUR
Ljoð
ÞVÍ AÐ ÞITT ER LANDSLAGIÐ
eftir Krigtinu Bjarnadóttur.
Uglur og ormar. 1999 - 94 bls.
LJÓÐLISTIN er víðáttumikill
heimur. Óvíða fer fram meiri ný-
sköpun en í þeirri veröld. Eg er
raunar ekki frá því að skáldskapur-
inn sé hin seinni ár um
margt fjölskrúðugari
en áður fýrr. Ef til vill
á vaxandi styrkur ís-
lenskra skáldkvenna
nokkum þátt í því.
Því að þitt er lands-
lagið nefnist ný ljóða-
bók eftir Kristínu
Bjamadóttur. Þetta er
áleitin og metnaðarfull
bók og enn einn vitnis-
burðurinn um gerjun
ljóðforms og efnis.
Bók Kristínar er
eins konar ljóðsaga,
einhvers konar ferða-
saga sem hefst í hún-
vetnsku landslagi
bernskunnar og fer um
víðan völl til útlanda og kannski
heim aftur eða eins og segir í einu
ljóðanna þar sem framtíðin er í
hlutverki ferðarinnar: „Framtíðin
sveif að mér fljótt / en ferð hennar
lá þá til baka.“
Raunar fínnst mér ljóðsagan sjálf
dálítið laus í reipunum. Merkingar-
leg endimörk ljóðanna eru eins og í
mistri þegar haf, himinn og jörð
renna saman. En kannski er það
líka ætlun höfundar að hafa útlínur
óskýrar, impressjónískar, svipaðar
málverki eftir Monet sem vísað er
til í tveimur ljóðanna, líkt og verkið
sé málað „á efni í ást / ofíð úr hugs-
unum heimsljóssins eina / sem
hvergi eyðist við útgeislun“.
Þannig eru persónur verksins
einnig fremur óljósar verur, Stein-
vör, Marþöll, Þungbúinn og Vilfrið-
ur - allt merkingar-
þrungin nöfn. Þeim eru
gefnar raddir sem
seiða fram einhvers
konar framvindu. Sú
framvinda er sett sam-
an úr minningum,
kenndum og hugleið-
ingum. I raun má því
einnig rekja allt þetta
til sögumannsins, Veru
í Tungu. Hún bíður
ferðalanganna handan
hafsins (eða kannski
héma megin). Það má
því allt eins segja að
persónumar fléttist
saman í eina verand,
eina Vera, því að
„landslagið er þín innri
vera“ og ferðalagið því innri átök
við sorg, við þunglyndi Þungbúins
o.s.frv.
Það er vert íhugunarefni hve
skáldkonur samtímans rækta vel
hefðina, sækja föng í þjóðsögur,
eddukveðskap, danskvæði og þulur.
Kristín rær á slík mið. Þannig era
t.a.m. Mærþöll og Vilfríður, tvær af
aðalpersónum ljóðsögunnar „ævin-
týrapersónur eins og nöfnin bera
með sér“. Víða gætir einnig dans-
kvæða- og þjóðasagnaminna.
Kristín hefur mjög gott vald á
ljóðmálinu. Náttúramyndir hennar
era sumar eftirminnilegar, einkum
þar sem hún beitir þeirri aðferð að
snúa við venjubundnu líkingarmáli
með þeim hætti að láta nærtækan
veraleika tilheyra myndlið en
kosmíska verund kennilið. En
einmitt þessi aðferð gerir lesanda
fært að skynja hið stóra í hinu
smáa:
I geimnum leikur sér barn
leikur flæðarmál
leikur við gamlan stein
Þegar ég tala felur útsýnisbamið
þagnir mínar
Felur steinunum þagnimar
Steinninn í flæðarmálinu
glitrar þungbúinn
glitrar blint
Hann er barnsins dána stjama
Það er mikill leikur í orðlist
Kristínar. Margræðni orða er henni
hugstæð, sömuleiðis leikur með liti,
t.d. hvítan og bláan lit sem auka á
fjarlægðarkennd ljóðanna. En um-
fram allt er þó fólgin í Ijóðsögunni
tilvistarleg leit „að sæluhúsi í höfð-
inu“.
Því að þitt er landslagið er áleitin
og metnaðarfull ljóðsaga. Þótt sag-
an sjálf sé óljós þráður myndar hún
eftirminnilega hugvera sem vel er
þess virði að íhuga.
Skafti Þ. Halldórsson
NÚ stendur yfír listsýning Gunn-
ars Gunnarssonar í Listhorninu,
Kirkjubraut 3, Akranesi. Á sýn-
ingunni eru olíu- og vatnslita-
myndir, myndir unnar í krít og
kol ásamt blandaðri tækni og
skúlptúrinn Slúðurfæðing.
Gunnar útskrifaðist úr kenn-
aradeijd Myndlista- og handiða-
skóla Islands árið 1986. Frá þeim
tíma hefur hann kennt og unnið
samhliða að myndlist í Stykkis-
hólmi. Gunnar hefur haldið
Ijölda einkasýninga og verið með
í samsýningum á Vesturlandi og í
Reykjavík. Síðast var Gunnar
myndlistarmaður júnimánaðar í
listglugga Búnaðarbanka íslands
í Austurstræti.
Sýningin er opin virka daga kl.
11-17 og stendur til 6. septem-
ber.