Morgunblaðið - 25.08.1999, Blaðsíða 42

42 MIÐVIKUDAGUR 25. ÁGÚST 1999
*-------------------------
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Ólafur Sigurðs-
I son fæddist í
Reykjavík 4. ágúst
1915. Hann lést á
Fjórðungssjúkra-
húsinu á Akureyri
13. ágúst síðastlið-
inn. Foreldrar hans
voru Sigurður Guð-
mundsson, skóla-
meistari Mennta-
skólans á Akureyri,
f. 3. sept. 1878, d.
10. nóv. 1949, og
ih kona hans Halldóra
Ólafsdóttir, f. 7.
apríl 1892, d. 27.
jan. 1968. Systkini hans eru:
Þórunn, f. 30. júní 1917, ekkja,
búsett í Lundúnum; Arnljótur, f.
18. des. 1918, d. 22. mars 1919;
Örlygur, listmálari í Reykjavík,
f. 13. febrúar 1920; Guðmundur
Ingvi, hæstaréttarlögmaður í
Reykjavík, f. 16. júní 1922 og
Steingrímur, listmálari í
Reykjavík, f. 29. apríl 1925.
Hinn 15. maí 1948 kvæntist
Ólafur Önnu Björnsdóttur, f.
25. nóvember 1920. Foreldrar
hennar voru Björn Sigmunds-
son, deildarstjóri á Akureyri, f.
**-27. júní 1891, d. 18. janúar
1975, og kona hans Guðrún
Gunnlaugsdóttir, f. 24. maí
1893, d. 27. febrúar 1973. Börn
Ólafs og Önnu eru: 1) Halldóra,
geðlæknir í Rcykjavik, f. 19.
október 1948, gift Kjartani
Mogensen, landslagsarkitekt, f.
14. desember 1946. Dóttir Hall-
dóru og fyrri eiginmanns, Pét-
urs Rasmussen, konrektors, er
Anna Ingeborg, f. 21. janúar
1974. Dóttir Halldóru og Kjart-
er Helga Kristín, f. 4. júní
1985. 2) Sigurður, mennta-
skólakennari á Akureyri, f. 29.
september 1951, kvæntur
Klöru S. Sigurðardóttur, skrif-
stofumanni, f. 25. júní 1952.
Með Ólafi Sigurðssyni föðurbróð-
ur mínum er genginn einn virtasti
læknir landsins. Fyrir rúmri öld
sagði ágætur maður, írskur, að á
þeim tímum lifðu menn allt af nema
dauðann. Honum hefði væntanlega
þótt nóg um nú á dögum, enda
framfarir orðið miklar og breyting-
ar hraðar í læknisfræði síðan þessi
orð féllu. Þau urðu að áhrínsorðum
á Ólafi eins og þau verða á okkur
Jýium. Hann lést á níræðisaldri eft-
ír alllangt stríð að loknu farsælu og
miklu lífshlaupi. Læknisævi hans
varði rúmlega hálfa þessa öld, allt
frá námi í læknadeild Háskóla Is-
lands, framhaldsnámi við Duke-há-
skólann í Norður-Karólínu til rúm-
lega þriggja áratuga starfs hans
sem yfirlæknis á lyflækningadeild
Fjórðungssjúkrahússins á Akur-
eyri. Starf hans og umhverfi ein-
kenndist af sífelldum breytingum
og faglegum nýjungum. Þetta um-
rót með faglegri ögrun, nýrri þekk-
ingu með bættri greiningu og með-
ferð vandamála er eitt af því sem
gerir starf læknis heillandi. Ólafur
fór ekki varhluta af því. Meira þarf
til. I starfi Ólafs komu þeir
mannkostir hans vel í ljós sem
prýða góða lækna. Þeir þurfa að
hafa til að bera mikla faglega þekk-
ingu byggða á vísindalegum grunni,
góða þjálfun, og hafa rétt viðbrögð
við hvers kyns vanda á hraðbergi.
Þeir þurfa ekki síður að geta sýnt
samhygð, samúð, geta talað við fólk
án yfírlætis, geta tjáð sig um til-
finningar þess og sínar eigin, geta
tekið ákvarðanir sem byggja á sið-
rænum grunni. Ólafur sameinaði
raunvísindi og húmanisma flestum
jnönnum betur. Ólafur hafði líka
Stira til að bera. Hann kenndi öðr-
um, og gerði það af lífi og sál. Hann
var enda af miklum kennara kom-
inn. Margir þeir sem voru undir
hans handarjaðri minnast hans sem
eins mesta kennara sem þeir höfðu
í læknanámi og á kandidatsári.
Ólafur var þó aldrei ráðinn kennari
tjfci læknadeild. Hann kenndi ekki í
Dóttir Signrðar og
Ingibjargar Einars-
dóttur, hjúkrunar-
fræðings, er Matt-
hildur, f. 20. nóv-
ember 1972. Börn
Sigurðar og fyrri
eiginkonu, Hanne
Frökjær Knudsen,
sjúkraþjálfara, eru
Mira Kolbrún, f. 25.
febrúar 1981, og
Ólafur Kim, f. 2.
apríl 1988. Dóttir
Olafs og Ástu Guð-
rúnar Karlsdóttur,
fulltrúa í Reykja-
vík, f. 6. október 1926, d. 12.
janúar 1992, er Ragnheiður,
læknir og meinafræðingur í
Wales, Bretlandi, f. 28. febrúar
1947. Hennar maður er Paul M.
Smith, læknir. Börn þeirra eru
Ásta Guðrún, f. 21. apríl 1978,
og Karl Mapleston, f. 4. maí
1979.
Ólafur lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum á Ákureyri
1934 og læknaprófi frá Háskóla
íslands 1941. Hann stundaði
framhaldsnám í lyflæknisfræði
við Duke University Hospital í
Norður-Karolínu í Bandaríkjun-
um 1943-1945 og á
Hammersmith Hospital og fleiri
sjúkrahúsum í Lundúnum
1949-1951. Hann var starfandi
læknir á Akureyri 1945-1949
og 1951-1953 og yfirlæknir við
lyflækningadeild Fjórðungs-
sjúkrahússins á Akureyri
1954-1985. Ólafúr var heiðurs-
félagi í Læknafélagi Akureyrar,
Læknafélagi fslands og Félagi
íslenskra lyflækna. Hann var
formaður Iflarta- og æðavernd-
arfélags Akureyrar frá stofnun
þess 1964 til starfsloka.
Útför Ólafs fer fram frá
Akureyrarkirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
fyrirlestrum, heldur tókst honum
að flétta kennsluna í starfið og dag-
leg störf urðu að sífelldri kennslu
og uppeldi. Þannig á að kenna
kúnstimar.
Ólafur var víðsýnn, vel lesinn og
vel heima í flestu. Eins og margra
slíkra manna er háttur mótaðist af-
staða hans til manna og málefna
einatt af trú hans á hið jákvæða í
fari hvers manns og í hverju máli.
Því felldi hann ekki þunga áfellis-
dóma. Hann kenndi okkur mann-
rækt og mannskilning. Mér bar
ekki sú gæfa að vera hjá honum í
námi, en fór ekki varhluta af þess-
um eiginleikum hans þegar við hitt-
umst. Þetta fordæmi hans varð
ýmsum að leiðarljósi og búa þeir að
því.
Með þakklæti fyrir það og
frændsemina kveð ég hann að leið-
arlokum.
Sigurður Guðmundsson.
Þegar Ólafur Sigurðsson föður-
bróðir minn fæddist bjuggu for-
eldrar hans við Kárastíginn í
Reykjavík. Ein af fyrstu
bernskuminningum Ólafs var afi
hans og nafni, séra Ólafur Finnsson
í Kálfholti, þar sem hann gekk um
gólf í stofunni á Kárastígnum. Fyr-
ir nokkrum árum ákváðu þeir föð-
urbræður mínir Ólafur og Örlygur,
ásamt föður mínum, Guðmundi
Ingva, að vitja upprunans og fóru
niður á Kárastíg. Þeir bönkuðu upp
á hjá bráðókunnugu fólki sem þá
bjó í íbúðinni og óskuðu eftir því að
fá að skoða sig um. Það góða fólk
sem bjó þá í íbúðinni við Kárastíg
hleypti þessum þremur ókunnugu
mönnum inn til sín, bara af því að
foreldrar þeirra höfðu búið í íbúð-
inni á stríðsárunum fyrri. Ekki
hefði ég hleypt þeim inn. Mörgum
kann að þykja þetta uppátæki
þeirra bræðra skrítið, en það er
mikið af skrítnu fólki í föðurætt
minni. Þetta er geðríkt fólk,
skemmtilegt, mikið talandi og
óskaplega hávært. Ólafur skar sig
svolítið úr þessum hóp, það var
ekki hávaðanum fyrir að fara hjá
honum, hann var rólegur, íhugull
og athugull. Hann var víðlesinn og
skipti þá ekki máli hvort um væri
að ræða einhverja afkima heim-
spekinnar eða enskar kvennabók-
menntir samtímans. Hann hafði
hlýja nærveru.
Ólafur flutti sex ára gamall með
foreldrum sínum frá Reykjavík til
Akureyrar. Enda þótt hann færi
síðar til náms í höfuðstaðnum og
þaðan til Bandaríkjanna og Bret-
lands sneri hann aftur heim til
Akureyrar og vildi hvergi annars
staðar vera. Hann var mikill Akur-
eyringur. Hann sagði eitt sinn að
hann vildi hníga í mjúka mold Eyja-
fjarðar. Honum varð að ósk sinni og
lést á Akureyri 13. ágúst síðastlið-
inn. Dauðinn átti ekki greiðan að-
gang að honum. Ólafur spymti fast
við fótum. Dauðastríðið heyr enginn
fyrir okkur, en Ólafur var ekki einn.
Ánna eiginkona hans var við hlið
hans allan tímann, ásamt börnum
þeirra Halldóru og Sigurði.
Minning hans lifir.
Þórunn Guðmundsdóttir.
Ég var tengdasonur Ólafs Sig-
urðssonar frá 1969 til 1976. Upphaf-
ið var honum ekki að skapi. Haustið
1968 hafði dóttir hans, Halldóra,
farið suður í læknanám við Háskóla
Islands og strax í janúar sagði hún
frá því að hún ætlaði að fara að búa
- með útlendingi. Það er til marks
um samband hans við dóttur sína að
það þótti nauðsynlegt að við færum
til Akureyrar til að við Ólafur
kynntumst.
Ólafur var fámáll maður við fólk
sem hann þekkti lítið. Af fyrstu
fundum okkar man ég aðallega að
við sátum á „kontómum", hann við
skrifborðið sitt og við hin í hæg-
indastólum sem snem að því og
þögðum. Ólafur var kurteis maður.
Um sumarið fóram við Halldóra
norður til að giftast. Ólafur átti að
vera svaramaður og fór yfir skjölin,
tók eftir að það vantaði vottorð
læknis og sagði: „Nú gef ég hér
vottorð um það að þú sért heill á
geði, en strangt til tekið get ég ekki
vitað það!“ og glotti við. Þá skildi ég
í fyrsta sinn að bak við dökku,
þungu brúnimar bjó líka maður
með hátt þróaða kímnigáfu. Hlátur
og jafnvel ærsl vora einkenni í fari
Ólafs sem ég upplifði bara þegar
hann var með bræðram sínum, Guð-
mundi og Örlygi. Þegar þeir vora
þrír saman var talað hátt og mikið
hlegið. Annars var lestur yndi hans,
bókmenntir og heimspeki. Hann
hafði ávallt mikið dálæti á gáfum en
mat hans á hverjir voru gáfumenn
var ekki hefðbundið. Ólafur hugsaði
lítið um veraldlega hluti. Þau 30 ár
sem ég hef komið á heimili þeirra
Önnu hefur fátt breyst og það litla
sem gerðist var að framkvæði
Önnu. Þó verður að játa að Ólafur
hafði alltaf einstakt dálæti á stórum
amerískum bílum, enda dvaldi hann
nokkur námsár í Bandaríkjunum.
Til marks um tregðu Ólafs við að
hugsa um umhverfi sitt get ég nefnt
að vor eitt var hringt suður til okkar
Halldóra. Þetta var bróðir Önnu.
Hann sagði: ;,Þið verðið að hafa
samband við Ólaf og fá hann til að
samþykkja að fá málara. Anna er
búin að kaupa málningu og nú hótar
hún að fara upp á þak og mála
sjálf!“
Þegar leiðir okkar Halldóra skildi
1976 varð það til þess að dóttir okk-
ar, Anna Ingeborg, ólst upp hjá
Ólafi og Önnu. Kynni okkar Ólafs
fengu nýjan blæ því nú heimsótti ég
þau einn til að heilsa upp á dóttur
mína. Þá var oft skrafað um bók-
menntir og ég vona að Ólafur hafi
haft gaman af. Ég get aldrei þakkað
Ólafi nóg fyrir þátt hans í uppeldi
Önnu og hve vel henni vegnar í dag.
Hann var sérkennilegur maður eins
og allt hans fólk en heimurinn væri
mun fátækari ef hans líkar væra
ekki.
Pétur Rasmussen.
Þegar Ólafur Sigurðsson læknir
er kvaddur, koma upp í hugann
margar góðar minningar liðinna
áratuga.
Þegar móðurbróðir minn Gunn-
laugur Claessen læknir varð sex-
tugur, sýndu starfsbræður hans
hug sinn til hans með því að gefa
honum amerískan bíl, þann fyrsta
sem hann eignaðist á lífsleiðinni.
Þrátt fyrir aldurinn tók hann öku-
próf og varð fær um að njóta gjaf-
arinnar undir stýri. Það breytti þó
ekki því, að til lengri ferða var hann
feginn að njóta aðstoðar frænda
síns og því var það, að við vor eitt
fyrir rúmri hálfri öld urðum sam-
ferða norður á Akureyri, ég til
vinnu á Hjalteyri en hann til að
sækja heim tryggðarvin sinn Sig-
urð skólameistara. Meistari lét ekki
þar við sitja að fagna gesti sínum í
hlaði, heldur lét aka sér á móti hon-
um allar götur vestur á miðja Öxna-
dalsheiði.
Varla voru bílarnir stoppaðir er
þeir mættust þegar vinirnir vora
roknir út og föðmuðust þarna á
miðjum veginum í Giljareitum aust-
anverðum.
Nokkrum árum síðar fórum við
hjónin til London þar sem ég hugð-
ist nema sjórétt. Fljótt lágu leiðir
okkar hjóna og þeirra Ólafs Sig-
urðssonar og Ónnu Björnsdóttur
konu hans saman. Tóku þau okkur
með slíkum hætti að ég efast ekki
um að þar naut ég vináttu þeirra
Gunnlaugs og Sigurðar. Varð, er
frá leið, nær daglegur samgangur
milli þeirra kvennanna en við Ólaf-
ur sáumst um helgar.
Á þeim áram var þátturinn „út-
varp til útlanda" í ríkisútvarpinu
eftir hádegi á laugardögum. Ut-
sendingin var svo veik, að okkar út-
varp náði henni ekki en útvarp
þeirra Önnu og Ólafs það öflugra að
greina mátti orðaskil ef eyrað var
lagt þétt upp að. Varð sá sem það
gerði að endursegja hinum fréttirn-
ar. Raunin varð því sú að flesta
laugardaga sátum við hjá þeim
Ólafi og Ónnu, þáðum veitingar og
auk þess var gripið í spil því að
Ólafur var góður brids-maður og
liðstyrkur barst heimilinu, sem var
Jóhann heitinn Finnsson tannlækn-
ir frá Hvilft, sem þar var við fram-
haldsnám í sinni grein. Öll þáðum
við veitingar af rausn þeirra hjóna.
Þó var ekki úr miklu að moða því
að gjaldeyrisyfirfærslur vora
skornar við nögl auk þess sem
gengið hrapaði í mars 1950 úr 26,22
pundum í 45,70 pund sem nærri
gerði út um framhald á námsdvöl
okkar Ólafs beggja.
Þarna var upphaf vináttu okkar
og þeirra hjóna Ónnu og Ólafs sem
aldrei hefur skugga á borið.
Það er svo einkennilegt að stund-
um er eins og fjarlægðin viðhaldi
vináttunni, sérstaklega ef hún er
ræktuð.
Það var alltaf tilhlökkun á leið
norður að hitta Önnu og Ólaf.
Ólafur gat verið þungur á brún
en brosið var breitt. Sérstaklega
var honum gleði að ræða um menn
og ættir þeirra og á því sviði stóðu
honum fáir á sporði. Sagt var um
Sigurð skólameistara að hann mæti
menn að einhverju eftir því hverra
manna þeir væru. Ólafur hafði
ánægju af því að rekja ættir manna
og meta hvaða eiginleikar væra
ríkjandi í ætt þeirra án þess að
meta þá til góðs eða ills.
Engum, sem til þeirra hjóna
þekkja, getur dulist hvert gæfuspor
það var fyrir Ólaf að eignast hana
Ónnu en þeim sem best þekkja til
sýnist að betri konu hefði hann ekki
getað eignast, svo annt sem henni
hefur alla tíð verið um að gera hon-
um vegferðina sem farsælasta.
Við Benta kveðjum Ólaf með
þakklæti fyrir vináttu hans og
tryggð og vottum Önnu og börnum
þeirra okkar dýpstu samúð.
Valgarð Briem.
Á kveðjustund viljum við, læri-
sveinar Ölafs Sigurðssonar yfir-
læknis, minnast hans nokkram orð-
um.
Við eigum það sameiginlegt að
Ólafur varð mikilvægur áhrifavald-
ur í lífi okkar. Hann átti stóran hlut
að máli þegar við völdum okkar
starfsvettvang á Akureyri.
ÓLAFUR
SIGURÐSSON
Eftir að hafa orðið sér úti um
staðgóða framhaldsmenntun í
Bandaríkjunum og Bretlandi varð
Ólafur Sigurðsson árið 1951 fyrstur
lækna til að stunda sérgreinina lyf-
lækningar á Akureyri. Þegar fyrir
dyram stóð að flytja í nýja bygg-
ingu Fjórðungssjúkrahússins á
Akureyri var hann síðla árs 1953
ráðinn yfirlæknir þar til að koma á
fót lyflækningadeild, hinni einu á
landinu utan Reykjavíkur.
Þegar stöðuheimildum fjölgaði
hafði Ólafur lag á því að laða til
samstarfs við sig góða og vel
menntaða lækna. Hann hafði óskor-
aða forystu um þróun og vöxt deild-
ar sinnar, og þegar stækka þurfti
sjúkrahúsið vegna þess að starf-
semi þess var að sprengja utan af
sér húsnæðið var Ólafur ásamt yfir-
lækni handlækningadeildar aðal-
hvatamaður þeirra framfara. Bygg-
ingaráætlunin þótti af stórhug gerð
og kom það í hlut Ólafs að taka
fyrstu skóflustungu að nýbygging-
unni árið 1973.
Undir forystu Ólafs Sigurðssonar
óx og dafnaði lyflækningadeild
FSA í takt við tímann. Allt til
starfsloka hans á sjúkrahúsinu árið
1985 var deildin ávallt sambærileg
að gæðum við það besta sem fannst
í höfuðborginni.
Samhliða yfirlæknisstarfi rak
Ólafur lækningastofu á Akureyri
sem hann sinnti eftir vinnutíma á
deildinni. Þeir sem nutu þjónustu
hans virtu hann og bára til hans
traust. Ráð hans þóttu skýr og fest-
ust vel í minni fólks. Hann gaf sér
góðan tíma til að hlusta og takast á
við allan vanda sem sjúklingurinn
sagði honum frá, þótt sumt félli
strangt til tekið utan fræðasviðs
hans. Fólkið fann að Ólafur hafði
mikinn áhuga á því og fjölskyldu-
högum þess. Vegna þessa átti hann
auðveldara með að setja heilsu-
vanda í víðara samhengi en al-
mennt tíðkaðist meðal lækna. Hann
hafði glöggan skilning á því hvemig
ákveðinn heilsuvandi getur verið
fjölskyldubundinn þótt ekki sé arf-
bundinn. Hann skildi hvernig hlut-
skipti einstaklings gat ráðist af
beinni og óbeinni stjórnsemi ein-
hvers annars í fjölskyldu hans. Áð-
ur en geðlæknar og sálfræðingar
settust að á Akureyri kom sér vel
að Ólafur var fróður um aðferðir
sállækninga og kunni að beita þeim.
Nærgætni hans og spyrjandi af-
staða til viðfangsefnisins hjálpaði
honum að ná árangri á þessu sviði.
Hann var opinn fyrir öðram skýr-
ingartilgátum en þeim sem heyra
til lífefnafræði og lífeðlisfræði. Það
vakti athygli samstarfsmanna hans
og nemenda að hann notaði
ákveðna stund á degi hverjum til
lesturs rita í læknisfræði sér til við-
haldsmenntunar.
I dagsins önn á lyflækningadeOd
FSA var Ólafur Sigurðsson af-
burðakennari og einstakur í sinni
röð. Um leið og hann sýndi fræðun-
um og læknisstarfinu auðmýkt og
virðingu ýtti hann á beinan og
óbeinan hátt undir sjálfstraust
nemenda sinna. Þegar læknakandi-
datar og læknanemar vora ný-
komnir til starfa hlýddi Ólafur þeim
í smáatriðum yfir hvernig þeim
hefði verið kennt að meðhöndla
ákveðna sjúkdóma fyrir sunnan.
Lét hann sem hann væri stóram
fróðari eftir þær frásagnir. Honum
tókst með kennslu sinni að gera það
almenna og algenga að verðugu,
næstum hátíðlegu viðfangsefni.
Hann kenndi ungum læknum og
læknanemum fágaða framkomu við
sjúkrabeð að breskum hætti. Hann
lagði áherslu á að læknirinn ynni
traust og virðingu sjúklings og að-
standenda hans með því að taka
vanda þeirra alvarlega, gefa sér
góðan tíma, hlusta með athygli og
skoða vel. Hann hvatti nemendur
sína til að mynda sér strax vinnutil-
gátu á grundvelli sjúkrasögu og
læknisskoðunar. Áður en niðurstað-
an var sett á blað var þá gjarnan
flett hratt upp í fræðunum til upp-
rifjunar. Það var góð umbun fyrir
verkið ef Ólafur gat daginn eftir
staðfest bráðabirgðasjúkdóms-
greiningu nemandans skriflega.
Á lyflækningadeild FSA var ekki
talað niðrandi um fjarstadda lækna.