Morgunblaðið - 19.10.1999, Qupperneq 68

J^68 ÞRIÐJUDAGUR 19. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
RICHARD
ATTENBOROUGH
Sir Richard Attenborough að störfum við tökur á Magic, u.þ.b. 1977.
ÞEIM fer fækkandi, kvikmynda-
gerðarmönnununi sem fæddust á
fyrstu áratugum aldarinnar, sem
margir kenna einmitt við kvik-
.myndir. Einn þeirra sem enn læt-
ur engan bilbug á sér finna er sir
Riehard Attenborough. Þessa
dagana er hinn hálfáttræði þús-
undþjalasmiður að senda frá sér
nýjasta leikstjórnarverkefnið
sitt, Grey Owl, og leika í kvik-
myndagerð söngleiks Webbers
og Rice, Joseph and the Amazing
Technicolor Dreamcoat.
Sir Richard verður ekki síður
minnst sem leikara en leikstjóra.
Þessi geðþekki maður hefur leik-
ið allt frá jólasveininum til úr-
i( hraka á ferli sem spannar yfir
hartnær 6 áratugi. Attenborough
fæddist inn í mcnntamannafjöl-
skyldu í Cambridge (David bróð-
ir hans er heimskunnur höfundur
frábærra sjónvarpsþátta um
gróður- og dýralíf er hafa birst
hér á skjánum), og stundaði nám
við leiklistarskólann RADA
(Royal Academy of Dramatic
Arts). Hann fór með sitt fyrsta
hlutverk á sviði aðeins 12 ára
gamall, 18 ára var hann orðinn
atvinnumaður í London, kom
fyrst fram í West End í Ah, Wild-
erness (‘41) eftir Eugene O’NeilI.
Fyrsta kvikmyndahlutverkið var
hinsvegar í stríðsmynd David Le-
^an, In Which We Serve (‘42). Það
stóð ekki á því að þessi smái en
knái strákur slægi í gegn á fjöl-
unum, það gerðist strax 1942, í
hlutverki ungs afbrotamanns,
leiðtoga glæpagengis í Brighton
Rock. Þá greip alvara síðari
heimsstyrjaldarinnar inn í og
Attenborough þjónaði föðurland-
inu næstu árin í flughernum.
Hann lauk herþjónustu 1947 og
fór umsvifalaust með aðalhlut-
verk kvikmyndagerðarinnar.
Ungi veiklundaði afbrotamað-
Airinn sem hann túlkar svo vel í
Brighton Rock, varð vörumerki
hins unga Attenboroughs næsta
áratuginn. í mynd eftir mynd
endurtók hann sig, oft með góð-
um árangri. Ekki síst í The
Guinea Pig (‘48) þar sem hann er
sagður fara á kostum í hlutverki
kornungs vandræðanemanda.
Næsta áratuginn lék hann í rösk-
lega 20 myndum. Þrátt fyrir mis-
jöfn gæði þeirra er ekki við
Attenborough að sakast, hans
orkugjafi er vandvirkni og metn-
aður, ekki aðeins hvað sjálfan
hann snertir, heldur breska kvik-
myndagerð yfir höfuð. Því fór
hann snemma að framleiða
myndir, gaf ungum og efnilegum
leikstjórum eins og Bryan Forbes
sín fyrstu tækifæri.
Sem leikari þurfti Atten-
borough ekki að kvarta undan
atvinnuleysi, lék t.d. í 5 myndum
1959, en bitastæðar rullur létu á
sér standa. Loks á sjöunda ára-
tugnum fóru eftirsóknarverð
hlutverk að bjóðast í myndum
eins og Séance On a Wet
Afternoon (‘64), Guns At Batasi
(‘64) (BFI-verðlaunin fyrir bestan
leik í aðalhlutverki); Flight Of
the Phoenix (‘65), The Sand
Pebbles (‘66). Hvað eftirminni-
legastan leik á ferlinum sýndi
hann í hlutverki fjöldamorðingj-
ans Christie í 10 Rillingron
Place, þá byrjaður að leita fyrir
sér sem leikstjóri. Síðan hefúr
fátt merkilegt gerst á leikferlin-
um, ef undan eru skildar metað-
sóknarmyndirnar um Júragarð-
inn.
Árið 1969 kom að því að fyrsta
leikstjórnarverkefni Atten-
boroughs kom fram á tjaldið. Lítt
eftirminnileg mynd að vísu, Oh!
What a Lovely War, byggð á
kunnum söngleik, lofaði ekki
miklu, að undanskildum vel leik-
stýrðum fjöldaatriðum, sem allar
götur siðan hafa verið aðals-
merki leikstjórans. Auk þess sem
hann hefur jafnan góð tök á leik-
urum sinum. Ekki eignaðist hann
heldur aðdáanda á þessum bæ
með hinni sjálfsævisögulegu
Young Winston (‘72), en fram-
kallaði engu að síður stórleik hjá
Simon Ward, sem hlýtur að
flokkast undir kraftaverk. Líkt
og á leiklistarferlinum hreifst
Attenborough mjög af stríðs-
myndum sem verkefnum við upp-
haf leikstjóraferilsins. A Bridge
Too Far (‘76) er endursköpun
mikilla hernaðarmistaka Banda-
manna í seinna stríði í Hollandi.
Utkoman ábúðarmikil, innantóm
stórmynd, fokdýr, hlaðin leikur-
um (Connery, Redford, Hackman
o.fl.), sem hvorki gekk nógu vel
né þótti almennt nógu góð. Ekki
vænkaðist hagur strympu með
spennumyndinni Magic (‘78), sem
mér þykir hans besta mynd fram
að því, en á víst fáa skoðana-
bræður. Myndin töfrar engu að
síður fram þennan hka fína leik
hjá Ann-Margret og þarna er Sir
Anthony Hopkins í einu fyrsta
aðalhlutverki sínu og skilar geð-
truflaða búktalaranum eftir-
minnilega vel.
Hafi einhver velkst í vafa um
hæfileika sir Richards á leik-
stjórasviðinu - sem ekki er ólík-
legt á þessum tímapunkti - þá sló
Attenborough þögn á allar slíkar
efasemdarraddir með næstu
mynd sinni, enda hefur hún ein
verka leikstjórans skipað sér í
raðir sígildra verka kvikmynda-
sögunnar. Gandhi (‘82) er sann-
kallað stórvirki, hvernig sem á
hana er litið og uppfyllti loks það
metnaðarfulla takmark hans að
vera tekinn alvarlega sem leik-
stjóri.
Stórmyndir voru lengst af eft-
irlætisviðfangsefni Atten-
boroughs, hann hélt um stjórnvöl
tveggja slíkra næstu árin: Cry
Freedom (‘87) og Chaplin (‘92).
Báðar góðar og búa yfir frábær-
um hlutum. Chaplin olli þó
nokkrum vonbrigðum, einkum
hvað snertir miðasölu; fokdýr en
fékk Iélega aðsókn - þrátt fyrir
stórleik Roberts Downey Jr. í tit-
ilhlutverkinu. 1993 snýr þessi
ágæti maður blaðinu við og sendi
frá sér Shadowlands, sterkt og
undur vel leikið drama. Atten-
borough var þó ekki kominn á
beinu brautina því næsta verk
hans, In Love and War (‘97) var
vond mynd að flestu Ieyti með
misráðnum leikurum (Chris
O’Donnell, þó enn frekar Sandra
Bullock) í hlutverkum Ernest
Hemingway og æskuástarinnar
hans - sem á að vera 8 árum eldri
en 18 ára skáldið!
Sem fyrr segir er Gráugla á
leið inn í kvikmyndahúsin síðar í
mánuðinum. Nafnið er dregið af
skáldanafni umíjöllunarefnisins,
kanadísks barnabókahöfundar af
ættum frumbyggja, sem vakti
heimsathygli á millistríðsárun-
um. Það vekur hinsvegar spurn-
ingar um útkomuna að leikstjór-
inn hefur valið Pierce Brosnan,
af öllum mönnum, til að fara með
aðalhlutverkið.
Robert Redford og fleiri stórleikarar stormuðu yfir brúna á Rín við Nijmegen í seinna-
stríðsmyndinni A Bridge Too Far. Því miður með hliðstæðum árangri og fyrirmyndirnar.
Stórleikarinn Ben Kingsley fyrir miðri mynd í titilhlutverki meistaraverks
Attenboroughs, Gandhi.
Sígild myndbönd
GANDHI (‘82)
SANNKALLAÐUR kvikmyndarisi
sem greinir frá lífi og starfl Gand-
his (Ben Kingsley) og stjórnmála-
þróuninni á Indlandi fyrír og eftir
sjálfstæðisyfirlýsinguna. Hér er
^rakinn ferill mannsins frá því hann
byrjar stjómmálabáráttuna, fátæk-
ur lögfræðingur í Suður-Afríku,
uns hann verður alþjóðleg hetja
fyrir skoðanir sínar og friðsamleg-
ar mótmælaaðferðir. Kingsley er
stórkostlegur í titilhlutverkinu,
ótrúlega líkur fyrirmyndinni og
heillandi í persónusköpun. Hann
j^ireppti Óskarinn fyrir og myndin
sjálf sjö aðra. íburðarmikil fram-
leiðsla með mörgum stórbrotnum
hópsenum sem veita innsýn í
merkilega tíma í lífi þjóðar, en líka
smærri, ljóðrænni myndir sem gefa
dýrmæta innsýn í líf hins stór-
merka kennimanns. Meistaraverk
Attenboroughs. Candice Bergen,
Edward Fox, Trevor Howard, Sir
John Gielgud, leggja öll myndinni
lið.
CRY FREEDOM (‘87)
Hróp Attenboroughs á frelsi svarta
meirihlutans í S-Afríku heyrast vel
í fyrri helmingi myndarinnar en
verða veikari þegar Ijóst er að allur
seinni hlutinn snýst um flótta Kevin
Klines, sem leikur frjálslynda
blaðamanninn Donald Woods, út úr
landinu. Myndin hefur allar réttu
meiningarnar í frásögn af vináttu
blaðamannsins og blökkumanna-
leiðtogans Steven Bikos, sem er
frábærlega leikinn af Washington.
En það sem átti að verða áróðurs-
mynd verður spennumynd. Stund-
um glittir í stórfenglega frásagnar-
aðferð Attenboroughs í hópatriðun-
um og einnig blasir við átakanleg
og grimmileg lýsing á miskunnar-
lausu kerfi mannvonsku og níðings-
skapar. Þá er myndin býsna sterk.
SHADOWLANDS (‘93)
Tilfinningaþrungið drama, byggt á
sönnum atburðum um sérstakt
samband gjörólíkra einstaklinga.
Barnabókahöfundurinn C.S. Lewis
(Anthony Hopkins), var mikls met-
inn lektor við Oxford-háskóla, ein-
rænn og stirfinn, er hann kynntist
bandarískri konu (Debra Winger),
þversögn hans á flesta lund. Lífs-
glöð og kát heillar hún mennta-
manninn, varpar birtu inn í drunga-
legt umhverfið. Þau giftast en dap-
urleg örlög binda snöggan endi á
hjónabandið. Enn eina ferðina sýn-
ir Attenborough hversu frábærum
árangri hann nær hjá leikurunum.
Stórleikur Hopkins kemur ekki á
óvart en Winger grípur tækifærið
og stenst honum fyllilega snúning í
fyrsta ærlega hlutverkinu sem
þessi gæðaleikkona fær um árabil.
Þau gera vel skrifaða og heil-
steypta mynd sannarlega eftir-
minnilega.
Sæbjörn Valdimarsson