Morgunblaðið - 26.11.1999, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Að birgja sig
af útsýni
BÆKUR
Ljóð
VASADISKÓ
eftir Jónas Þorbjarnarson, For-
lagið, Reykjavík, 1999, 47 bls.
Bankarörmagna
ásíðustudymar:
ereinhverþarna?
Þaðerenginn
samteropnað
„Með staf' nefnist ljóðið hér að
ofan og er úr fímmtu ljóðabók Jóna-
sar Þorbjamarsonar, Vasadiskói
(bls. 25). Þetta er opinn og anna-
rlegur texti. Hver er með staf? Hver
bankar örmagna á síðustu dyrnar af
hvaða dyrum, afhverju er opnað ef
enginn er og hver talar í ljóðinu?
„Með staf‘ er kannski ekki dæmi-
gerðasta ljóðið í Vasadiskói; það
stendur á undan fáeinum ljóðum um
Erindi
um mynda-
sögur
BRESKI rithöfundurinn Warren
Ellis flytur opinbert erindi ávegum
heimspekideildar Háskóla Islands
laugardaginn 27. nóvember kl.
13.15 í sal 2 í Háskólabíói.
Erindið nefnist Comics and their
Culture (Myndasögur og menning
þeirra) og verður flutt á ensku.
Warren Ellis hefur á undanförnum
árum vakið athygli fyrir myndasög-
ur sem hann hefur samið, m.a. fyrir
bandaríska útgáfufyrirtækið DC
Comics. Hann hefur hlotið ýmis
verðlaun og viðurkenningar í sinni
grein og telst til þeiira sem hafa
sannað að myndasögur eru listform
og skemmtun sem getur höfðað til
fólks á öllum aldri.
Viðstöddum er boðið að leggja
fram spurningar og taka þátt í um-
ræðum að erindi loknu.
Aðgangur er ókeypis.
Ellis er staddur á íslandi í boði
verslunarinnar NEXUS VI og
áritar verk sín í versluninni ld.
15.30 fyrirlestrardaginn.
ferðalög („Fyrirferð“, „Þorp í Gvat-
emala“, „Spilabox") í lok annars
hluta verksins, en það er þrískipt:
fyrsti hluti þess nefnist „A seyði“,
annar „Umtal“ og sá þriðji „Veggir
dægranna". Yfirleitt eru ljóðin
stutt, heldur lengri en „Með staf‘,
og snúast um eina eða fleiri snarpar
myndir, stundum andstæðar, og
gjaman með einskonar útleggingu í
lokin. Ljóðin eru einföld að allri ytri
gerð og þessi vandmeðfami einfald-
leiki er meðal þess sem gerir Vasa-
diskó að einni af allra athyglisverð-
ustu ljóðabókum þessa árs.
Yrkisefnið er gjarnan dreifbýlis-
reynsla, náttúra sem þó er mörkuð
af þéttbýli, af nútíma, svo sem í ljóð-
inu „Mörk“ þar sem trén í Elliðaár-
dal „halda í skefjum tilbúningi:/veg-
um, bílum, húsum“ (9). Eða í ljóðinu
„Samhengið“ þar sem „spígsporað"
er um „hverfí næstu nýbyggða“,
rétt utan við borgina, „einn tvo kíló-
metra/utan nútímans" (12).
Titill bókarinnar vísar í ljóðið
Baekur
Frásagnir
Á LÍFSINS LEIÐ II
26 höfundar segja frá. Utgefandi
Stoð og styrkur, Reykjavík 1999.
ÞAÐ var gleðiefni að heyra um
stofnun góðgerðarfélagsins Stoð
og styrkur, á sl. ári. Félagið hóf
tilveru sína á bókaútgáfu, sem
góðir og vel færir menn í útgáfu-
málum standa að. A lífsins leið I
kom út í fyrra og nú er komin A
lífsins leið II, sem báðar eru
byggðar á frásögnum og endur-
minningum.
26 höfundar segja frá í þessari
bók. Sumir vel þekktir þjóðfélags-
þegnar, aðrir lítt þekktir. Ein-
lægni og heiðarleiki einkenna frá-
sagnir. En eins og gengur eru
höfundar misjafnlega „pennafær-
ir“. Astvinamissir er oft einn þátt-
ur í svona minningum. Hér er ein-
staklega vel með það efni farið.
„Skilveggi“ sem
einnig er birt aftan á
bókarkápu til að
hnykkja á mikilvægi
hugsunar þess fyrir
verkið í heild. „Skil-
veggir“ eru tvískipt-
ur texti, annarsveg-
ar mynd af unglingi
með vasadiskó, hins-
vegar þanki þar sem
vasadiskóið er gert
að tákni hugarheims
hvers og eins - „og
sumum finnst hálf-/
kynlegt hvemig ég/
hlykkjast". Ljóð-
mælandi „hlykkjast"
á margvíslegan hátt,
svo sem í þessu ljóði hér:
Enneitthaust
leggstaðsíðummér
sveiparmigkulhjúpi
sem ég finn þó vart fyrir
getvelhreyftmig
ferútaðganga
öll kvöld eins og í fyrra
en samt:
Þetta hristir enginn af sér
næsta haust verð ég ögn stirðari -
vafmn enn einum árhring
Aftur þetta tvísæi: röddin í fyrri
hluta ljóðsins virðist mennsk en í
Skerandi er sálarkvöl þegar
höggvið er á tilvist vina, ýmist
snöggt eða hægt og bítandi.
Aðeins bregður fyrir glettni í
frásögn, annars virðist alvara jafn-
an í fyrirrúmi. Það er athyglisvert
hve yngri kynslóðin á góðar og yl-
ríkar frásagnir í bókinni. Frásögn
er byggir á minningu er höfundur
var 4 ára er óvenjuleg. Fjögurra
ára barn sýnir slíka athyglisgáfu
og beina þátttöku í erfiðum at-
burðum og ákvörðunum, að um
einstakt undrabarn er að ræða.
Það er sannarlega umhugsunar-
vert að til er fólk sem ferðast á
eigin vegum um heiminn ár eftir
ár og hefur því ótæmandi fróðleik
að miðla. Hér er á áhrifamikinn
hátt minnt á mikilvægi Rauða
krossins og Stúkunnar (IOGT)
Það örlar á raupi í langdreginni
frásögn um veikindi. Frásagnir af
hversdagslífinu - landi og þjóð eru
látlausar og safi í frásögnum halda
lesanda við efnið. Sama er að
segja þegar mætra er minnst.
„Fyrr var oft í koti kátt“ kom upp
í hugann við lestur einnar frásagn-
síðustu línunni talar tré.
Titill ljóðsins er: „Eins
og að breytast í tré“.
Mikið er um myndir af
bernsku og sveit, af til
dæmis kindum sem
„birgja sig af útsýni tO
vetrarins" einsog í ljóð-
inu „Ljós“ en það ljóð
hefur ef til vill að geyma
ósagða grundvallarand-
stæðu verksins: minnið
og núið, árhringina sem
vefjast um ljóðmælanda
andspænis birgðum af
útsýni, ef svo má segja,
borg og líðandi stund
andspænis bernsku og
drefibýli. Ljóðið „Lita-
minning" birtir þetta einnig vel:
Ég hef alltaf verið landslagsmálari
en af því ég kann ekki að mála
hefur sólkvöldið í Alftaveri
fyrirnokkrumárum
ekki orðið að mynd
en-
ekkihelduraðmyrkri
Kápumynd kallast á við titU og
ljóð á baksíðu og er til fyrirmyndar,
sem og annar frágangur og útlit.
arinnar. Stutt og skorinorð frá-
sögn vísar til þeirrar handleiðslu
sem börn þurfa í uppeldi ef þeim
verður á.
Minnt er á hve orð eru í raun
dýr og vandmeðfarin, þar sem fá-
ein meinlaus orð geta orðið hræði-
legir örlagavaldar á ógnartímum.
Þegar óræð spor frá bernsku
liggja upp á við til góðs fyrir þjóð-
félagið, eiga sinn þátt í frásögnum.
Staðfest er að það er hollt veg-
anesti unglingum að skoða sig um
í veröld og dvelja í framandi stöð-
um árlangt hjá góðu fólki. Slíkt
getur orðið ævarandi til heilla.
Snjöll saga sem endar á aldur-
tila sker sig úr. I heild virðist al-
vörublær ríkja yfir frásögnum.
Lífsnautnin á þar lítinn skerf.
Þessi bók, sem og hin fyrri, er
gefin út til styrktar Barnaspítala
Hringsins og forvarnarstarfí
IOGT meðal barna.
Frágangur bókarinnar er vand-
aður og prófarkalestur eins og
best gerist.
Jenna Jensdóttir
Nýjar bækur
• ÆVINTÝRI
alþingismanna
er skráð af Vig-
dísi Stefánsdótt-
ur ritstjóra. Við-
mælendur
hennar eru al-
þingismennirnir
(nú- og fyrrver-
andi) Ai-ni John-
sen, Drífa Hjart-
ardóttir, Guðjón
Arnar Kriststjánsson, Gpðmundur
Hallvarðsson, Hjálmar Arnason,
Jón Bjamason, Lára Margrét
Ragnarsdóttir, Magnús Stefáns-
son, Olafur Örn Haraldsson, Pétur
H. Blöndal, Sigríður S. Jóhannes-
dóttir, Svanfríður Inga Jónasdóttir
ogÞuríður Backman.
I bókinni er t.a.m. lýst gönguferð
á Suðurskautið, þrísöng með frú
Naínu Jeltsín og rússneskri þjóð-
listarkonu, siglingu stráka á hæpnu
fleyi yfir Faxaflóa, fallhlífarstökki
og ferðum um Kína.
Útgefandi er góðgerðarfélagið
Stoð ogstyrkur. Bókin ergeíin út
til stuðnings Styrktarfélagi
krabbameinssjúkra barna ogfor-
varnarstarfí meðal barna. Bókin er
191 bls. í Royal-broti. Útlitsteikn-
ingu og umbrot annaðist Magnús I.
Torfason. Fiimuvinna, prentun og
bókband fórfram íPrentsmiðjunni
Grafík hf., Æskan dreifir. Verð:
3.900 kr.
• AUGN-
KÚLUVÖKVI
er önnur ljóða-
bók Steinars
Braga. I frétta-
tilkynningu segir
að bókin hafi að
geyma fimmtíu
og fimm ljóð sem
fjalla aðallega
um augnkúlu-
vökva. Hvert ljóð
er að jafnaði fimmtán línur hvert.
Ennfremur segir: „Höfundur
nálgast sammannlegar og knýjandi
spurningar um veru og neind á
ljúfsáran hátt og dregur upp
breyskar myndir af nokkrum
stærstu bardögum og þjóðernis-
hreinsunum tuttugustu aldarinnar.
Meginþema flestra Ijóðanna, að
bardagaljóðunum undanskildum,
er kynlíf og mosavaxnar heiðar
með lækjarbunum."
Fyrri bók höfundar kom út í
fyrra og hét Svarthol.
Útgefandi er Nykur. Bókin er 64
bls., prentuð hjá Hagprenti. Verð:
I. 300 kr.
Hermann Stefánsson
Að leggja eitthvað af mörkum
Jónas
Þorbjamarson
Vigdís
Stefánsdóttir
Steinar
Bragi
Sköpun er
auðlegð
Gunnar _ Baldur
Dal Óskarsson
BÆKUR
II e i m s p e k i
STEFNUMÓT VIÐ
GUNNARDAL
Samtal Baldurs Óskarssonar við
Gunnar Dal. 152 bls. Iðnú. Prentun:
Grafík hf. 1999.
BÓK þessi er gefin út í tilefni
þess að fimmtíu ár eru liðin frá því
er fyrsta bók Gunnars Dal kom út
en það var ljóðasafnið Vera. Svo vill
einnig til að Stefnumót við Gunnar
Dal er hans fimmtugasta bók. Eða
svo telur Baldur Óskarsson í for-
mála. En raunar má hann sjálfur
allt eins heita höfundurinn þar sem
textinn er skráður af honum eftir
samtölum við skáldið. Baldur, sem
er afar vel heima í verkum Gunnars
Dal, gerir í formála grein fyrir til-
urð og samningu bókarinnar, minn-
ir til að mynda á að samræðuformið
sé »sótt í smiðju giísku heimspek-
inganna«. Það er raunar þekkt frá
öllum öldum. Það var algengt á
miðöldum, einnig á upplýsingaröld,
allt eins þótt höfundurinn væri ein-
ungis einn að verki, spyrill og sver-
ill í senn. Einnig var þekkt að bæði
spurningar og svör væru lögð í
munn tilbúnum persónum. Sam-
ræðustíllinn hentar einkar vel í rit-
um um heimspekileg efni þar sem
spumingamar búa lesandann und-
ir svörin og fela þannig í sér óbein-
ar skýringar á hugtökum sem geta
verið nokkuð fjarri daglegri um-
ræðu.
Að sjálfsögðu er hér fleira á dag-
skrá: maðurinn, menningin, fram-
tíð mannkyns og svo framvegis. En
þar sem nú verið er að minnast
merks áfanga á ferli skáldsins
sjálfs þykir viðmælanda réttilega
hæfa að spyrja fyrst um hlutverk
og hlutskipti rithöfundarins að end-
aðri öld og árþúsundi.
Gunnar Dal hefur sem kunnugt
er sent frá sér jöfnum höndum
skáldverk og heimspekirit auk þess
sem hann hefur þýtt forn heim-
spekirit. Baldur getur þess að eitt
þeirra rita, sem Gunnar Dal þýddi,
hafi reyndar verið gefið út fjórtán
sinnum! Það þætti gott með stór-
þjóð.
Að því búnu er spurt um það sem
heitast brennur á vörum: Eru rit-
höfundar frjálsir? Gunnar Dal
tengir svarið við aðstæður og vilja
skálds til að vera öðrum óháður,
bæði valdhöfum og tíðaranda.
Hann minnir á að rithöfundar séu
haldnir sams konar breyskleika og
aðrir dauðlegir menn. Þeir hafi oft
talið sig knúna til að þjóna annar-
legum öflum. Og slíkt leiði jafnan til
sýndarmennsku. Nú á dögum reyni
rithöfundar, meðal annars vegna
markaðshyggjunnar, að sveipa sig
goðsögn, búa sér til ímynd, gera sér
í hugarlund hvernig rithöfundur
eigi að líta út. Og haga sér þá eftir
því. Afleiðingin geti orðið sú að rit-
höfundurinn verði »að eyða svo
miklum kröftum og tíma í að sýnast
rithöfundur að hann hefur aldrei
tíma til að vinna neitt af viti.«
Þegar umræðum um hið tíma-
bundna og nærtæka sleppir kemur
röðin að algildari spursmálum sem
tengjast heimspek-
inni og menn hafa
verið að íhuga frá ör-
ófi alda. Einn kaflinn
ber t.d. yfirskriftina
Hvað er veruleiki? En
sú má heita grund-
vallarspurning allrar
heimspeki. Sartre
fékkst við viðfangs-
efnið að vera og ver-
und og nefndi höfuðrit
sitt eftir því, Veran og
neindin (LEtre et le
néant). I fyrstu bók
sinni var Gunnar Dal
þegar farinn að velta
fyrir sér sömu áleitnu
spumingunni. Sumir
misskildu bókarheitið! En það er
önnur saga.
Náskylt verundinni er að sjálf-
sögðu hugtakið vitund. En annar
kafli heitir einmitt Hvað er vitund?
Út frá grundvallarhugmyndinni
um verund og vitund er svo
skyggnst til þess sem var, þess sem
er ogþess sem verður. Rúm og tími
er hvort tveggja óendanlegt. Eða
svo sýnist oss, skammsýnum mönn-
um. Síðast talda spurningin, hvað
sé framundan, hlýturað vera mörg-
um hugleikin, ekki hyað síst um
þessar mundir. Spáð íþriðja árþús-
undið heitir einmitt einn kaflinn.
Tími spámanna er að sönnu liðinn.
Gunnar Dal reynir ekki heldur að
feta í spor þeirra. Þess í stað veltir
hann því fyrir sér í gamansömum
tón hverju spakir menn hefðu svar-
að ef spurt hefði verið kringum árið
þúsund.
En framtíð mannkyns? Með hlið-
sjón af þrengingum þeim, sem mað-
urinn hefur gengið í gegnum á liðn-
um öldum mætti búast við
neikvæðu svari. En niðurstaðan
verður eigi að síður þessi: »Þrátt
fyrir allar hættur, hnignun eða fall,
þá virðist sagan sýna að þegar litið
er yfír nógu langt tímabil þá stefnir
maðurinn upp og fram.«
Og sú má kalla að sé meginniður-
staðan í þessari efnismiklu bók.
Gunnar Dal er Húnvetningur.
Þar í sýslu voru flest fornritin
skráð. Þar var bók fyrst færð í let-
ur. Og þar var bók fyrst prentuð á
landi hér. Frá því eru brátt liðin
fimm hundruð ár. Þess mætti
minnast þegar þar að kemur. Hún-
vetningar hafa átt nokkur góð
skáld og afar marga fræðimenn.
Gunnar Dal skipar veglegt sæti
meðal þeirra.
Þótt hann hafi löngum haft
stoi-minn í fangið hefur hann frá
fyrstu tíð átt sér fjölmennan og
tryggan lesendahóp. Hann hefur
jafnan gert sér far um að tengja
saman trú, heimspeki og almenn
lífsannindi. Einstaklingurinn á ekki
nema eitt líf í óravídd tímans. Því
spyr hann: Hvaðan kem ég, hver er
ég og hvert fer ég. Heimspekingur,
sem leitast við að svara slíkum
spurningum - að svo miklu leyti
sem unnt er að svara þeim - á vísa
leið til lesandans.
Erlendur Jónsson