Morgunblaðið - 26.11.1999, Blaðsíða 54

M FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ

UMRÆÐAN
Jjármál sveitarfélaga, fast-
eignagj öld á landsbyggðinni
SVEITARFÉLÖG
landsins eru þessa
dagana að leggja loka-
hönd á fjárhagsáætlan-
ir sínar. Eflaust munu
rekstrartölur og
afgangur eftir rekstur
til afborganalána og
Iprfestinga, fram-
kvæmda verða mis-
jafnar eftir sveitarfé-
lögum.
Greinarhöfundur er
þó nokkuð viss um að
sameiginlegt vandamál
þeirra flestra verður
að rekstur sveitarfé-
laga er orðinn það um-
fangsmikill að tekjur þeirra nægja
ekki til að halda uppi því þjónustu-
stigi sem þekkt er hjá sveitarfélög-
um og íbúar þeirra gera kröfu um. A
þetta ekki síst við um sveitarfélög
þar sem íbúatala hefur staðið í stað
eða fækkun orðið. A undanförnum
árum hafa sveitarfélög tekið við
ií^Erkefnum frá ríkinu og ber þar-
hæst grunnskólann sem öll sveitar-
félög tóku við. Utreikningar gefa í
skyn að ríkið hafi látið nægilegt fjár-
magn fylgja með grunnskólunum til
að sveitarfélögin gætu rekið þá án
þess að taka fjármagn til þess úr
öðrum liðum. Þessir útreikningar
hafa ekki tekið á sérsamningum við
kennara né heldur því hversu mis-
jöfn sveitarfélög eru að uppbygg-
ingu. Isafjarðarbær er víðfeðmt
sveitarfélög með fjóra byggða-
kjarna og þar af leiðandi fjóra skóla.
Asafjarðarbær hefur samt sömu
fjárhæð til reksturs
þessara skóla eins og
sambærilegt sveitarfé-
lag að mannfjölda sem
hugsanlega rekur ein-
ungis einnskóla vegna
þess að íbúarnir era
allir í sama byggða-
kjarnanum. Þá eru ým-
is önnur atriði er varða
tekjur sveitarfélaga
sem ekki er hægt að
bera saman og heildar-
tölur um tekjur og
tekjuaukningu sveitar-
félaga segja ekkert
um, t.d. ýmsar laga-
breytingar sem Al-
þingi gerir og hafa áhrif á tekju-
möguleika sveitarfélaga. Eitt dæmi
af mörgum um slíkt varðar Isafjarð-
arbæ sérstaklega er að Þróunar-
sjóður sjávarútvegsins keypti upp
fiskvinnsluhús í bænum og úrelti
það skv. lögum þar að lútandi. Skv.
sömu lögum þarf Þróunarsjóðurinn
ekki að greiða fasteignagjöld til
sveitarfélagsins. Þar fer út tekju-
þáttrn- sem er mikilvægur og ekkert
kemur í staðinn. Hækkun tekna
sveitarfélaga vegna hækkunar
launa og aukinna umsvifa kemur
ekkert endilega fram í öllum sveitar-
félögum landsins, a.m.k. ekld þar
sem störfum fækkar og fyrirtækjum
jafnvel líka með þeim áhrifum sem
því. Með þessi atriði í huga er ekki
að undra þótt mörgum stjómendum
sveitarfélaga, þ.á m. undirrituðum,
gremjist ummæli stjómarherra sem
gagnrýna sveitarfélögin í heild fyrir
Fjárhagsáætlanir
Ef ekki næst samkomu-
lag við ríkið um endur-
skoðun á tekjustofnum
telur Halldór Hall-
dórsson að sveitarfélög-
in verði að taka rekstur-
inn til endurskoðunar.
stjórnleysi í peningamálum og kalla
þau jafnvel stærsta vandamálið í
stjórnun efnahagsmála. Með þess-
um ummælum em öll sveitaiíélög
landsins sett undir sama hatt og þau
öll sökuð um óstjóm peningamála.
Sveitarfélög landsinsstanda fyrir
mikilli þjónustu og þurfa einfaldlega
meiri tekjur til að standa undir
henni, annars þarf að skera hana
niður og ef ekki næst samkomulag
við ríkið um endurskoðun á tekju-
stofnum verða sveitarfélögin að taka
reksturinn til endurskoðunar með
það í huga að sinna fyrst og fremst
lögbundnum verkefnum en láta ann-
að mæta afgangi, s.s. leikskóla, al-
menningssamgöngur o.fl. Undirrit-
aður er þó ennþá vongóður um
aðsveitarfélög og ríkisvaldið muni
ná sameiginlegri niðurstöðu um
hvemig bestverður að endurskoða
tekjustofna sveitarfélaga með hags-
muni beggja aðila íhuga. I þeirri
vinnu verður að hafa í huga hversu
ólík sveitarfélög em að uppbygg-
ingu og tekjuþörf þeirra misjöfn
þess vegna. Sameining sveitarfélaga
hefur gjörbreytt þeim og þjónustu-
uppbygging nýs sveitarfélags verð-
ur óhjákvæmilega önnur en þeirra
sveitarfélaga er stóðu sjálfstæð áð-
ur.
Fasteignagjöld
á landsbyggðinni
Ema Hauksdóttir, framkvæmda-
stjóri Samtaka ferðaþjónustunnar,
ritar grein í Morgunblaðið 19. nóv-
ember sl. þar sem hún telur ósann-
girni felast í því að reikna fasteigna-
gjöld úti um landsbyggðina af
sérstökum álagningai’stuðli sem
tekur mið af fasteignaverði í
Reykjavík. Hugsanlega má taka
undir að miðað við verðgildi eignai’-
innar sem slíkrar gæti það talist
ósanngjamt. Ekki má þó gleyma því
að kaupverð eignarinnar hefur í
flestum tilvikum verið lægra en í
Reykjavík og notagildi eignarinnar
fyrir eiganda hennar hlýtur að vera í
samræmi við þær væntingar sem
hann gerir sér án tillits til þess hvar
á landinu hún er staðsett. Éma talar
einnig um í greininni að fasteigna-
mat muni hækka um allt land um
19% eins og í Reykjavík. Þetta er
ekki rétt.
Fasteignaverð mun hækka að
jafnaði um 18% á höfuðborgarsvæð-
inu en víðast útum land um 3,5-10%
og í einu tilfelli lækkar það um 10%
skv. mati yfirfasteignamatsnefndar.
Fasteignagjöld era mikilvægur
tekjustofn sveitarfélaga, sá næst-
Halldór
Halldórsson
stærsti á eftir útsvaiinu. Ríkisvaldið
hefur bent sveitarfélögum á að með
því að nýta til fulls álagningarprós-
entu fasteignagjalda geti sveitai'fé-
lög haft til viðbótar þrjá milljarða í
tekjur. Sveitarfélög hafa hins vegai'
ekki fullnýtt heimilaða álagningar-
prósentu skv. lögum, þar sem fast-
eignagjöld hafa þótt ósanngjöm að
því leyti að þau leggjast á brúttó
eign viðkomandi, og taka ekki tillit
til skulda fasteignaeiganda eins og
eignarskattur til ríkisins gerir þó.
Þessi viðleitni sveitarfélaga til sann-
gimi í álagningu dugir þó skammt
þegar sífellt er farið fram á aukna
þjónustu af þeirra hendi sem þýðir
aukin útgjöld. Þess vegna er nauð-
synlegt að skoða betur hvort hægt
er að tryggja sveitarfélögum þær
tekjur sem þau fá af fasteignagjöld-
um með nýjum tekjustofni. Hætt er
við að ferðaþjónustunni þætti súrt í.
broti, hætti sveitai'félög þjónustu
sinni við hana til að spara í rekstri og
einungis sinna lögbundinni þjón-
ustu, en víðast hvar era rekin tjald-
stæði, upplýsingamiðstöðvar ferða-
mála og sérstakir ferðamála-
fulltrúar starfa innan sumra
sveitarfélaga og alls staðar svæðis-
bundið. Allt er þetta þjónusta sveit-
arfélaganna, kostuð af þeim sjálfum,
við mikilvægan atvinnurekstm',
ferðaþjónustuna. Þessi þjónusta
kostar peninga og á meðan ekki
kemur tekjustofn í stað fasteigna-
gjalda er það ein af aðferðum sveit-
arfélaga til að tryggja sér einhverjar
tekjm- og geta ekld lagt niður eða
lækkað vegna þess að álagningar-
stofn fasteigna á landsbyggðinni
eigi, að sumra mati, aðvera lægri en
á höfuðborgarsvæði. Þeir sömu
verða þá að benda á aðrar tekjuleið-
ir eða sætta sig við minni þjónustu
en sveitarfélögin á höfuðborgar-
svæðinu veita.
Höfundur er bæjarstjóri
Isafjarðarbæjar.
Mannrétt-
indabrot
ÍSLENDINGAR
eru sífellt að dragast
meira og meira aftur
úr öðram lýðræðis-
þjóðum í mannrétt-
indamálum. Islensk
lög era svo götótt að
£hu veita almennu
launafólki ekki þau
réttindi sem þykja
sjálfsögð og nauðsyn-
leg víðast hvar annars
staðar í Vestur-
Evrópu og Norður-
Ameríku. Lagaleg
réttindi hér era með
þeim allra lélegustu í
vestrænum ríkjum og
þótt víðar væri leitað. I
íslenska löggjöf vantar t.d. öll
ákvæði sem tryggja launþegum eðli-
legt atvinnuöryggi og vemd gegn
því að hægt sé að vísa þeim úr starfi
án gildra ástæðna. Hérlendis vantar
einnig það lágmarks siðferði hjá
tjíjórnvöldum að þau fari eftir þeim
lögum sem gilda í landinu, en eins og
nú er sniðgengur ríkisstjómin'lög
sem vemda eiga launafólk, heilsu
þess og öryggi.
Geðþóttauppsagnir
Eins og áður segir era hér á Is-
landi ekki til nein lög sem vemda
launþega gegn geðþóttauppsögnum
úr starfi og hægt er að segja starfs-
fólki upp án þess að þurfa að til-
greina ástæðu fyrir uppsögninni.
Samkvæmt núgildandi lögum er
hægt að segja starfsmanni upp
xwarfi fyrir engaf sakir og ráða ann-
an í hans stað á sama tíma. Þannig
getur persónuleg óvild eða pólitísk-
ur ágreiningur orðið til þess að fjöl-
skyldumaður standi allt í einu uppi
atvinnulaus. Einnig getur litarhátt-
ur, trúarskoðanir, aðild að verka-
lýðsfélagi, fjölskyldustærð eða eitt-
þgpð annað hjá starfsmanni, sem
átvinnurekanda fellur ekki, orðið til-
efni til uppsagnar og því miður hafa
fyrirtæki notað sér
þetta með tilefnislaus-
um uppsögnum á fyrir-
myndar starfsfólki.
Fullgilding strax
Arum saman hafa ís-
lensk stjórnvöld átt
þess kost að fullgilda
samþykktir Alþjóða-
vinnumálastofnunar-
innar um mannrétt-
indi. Þama era m.a.
samþykktir nr. 158 og
166, sem tryggja
launafólki lágmarks
réttindi við uppsagnii',
en slík ákvæði vantar
algjörlega í íslenska
löggjöf. Verkalýðsfélagið Hlíf hefur
ítrekað bent á þessa ósvinnu og farið
fram á að stjómvöld fullgiltu sam-
þykktimar. Hingað til hafa væra-
Vernd
Jafnvel sjúkraskýrslur
er varða starfsmenn,
segir Sigurður T. Sig-
urðsson, eru geymdar
inni á launadeildum fyr-
irtækja.
kærir ráðherrar þrjóskast við ,og
þess vegna er launafólk hér á Isl-
andi verr sett í ýmsum réttindamál-
um en t.d. verkafólk í Jemen og
Tyrklandi. Jafnvel nokkur ríki
þriðja heimsins hafa fullgilt sam-
þykktimar en Island situr eftir eins
og steinrunnið bananalýðveldi. Ég
skora á ríkisstjómina að fullgilda
strax fyrrgreindar samþykktir enda
á hún varla annarra kosta völ ef hún
ætlar sér að standa við stóru orðin
um að hafa ,Jólk í fyrirrúmi" eða á
Sigurður T.
Sigurðsson
það kannski bara við um hennar
einkavini en ekki sauðsvartan al-
múgann?
Heilsufarsskoðanir
En það er á fleiri sviðum en í upp-
sagnarákvæðum sem troðið er á
réttindum launafólks hérlendis. Við
skulum ekki gleyma því ófi'emdar-
ástandi sem ríkt hefur undanfarna
áratugi og ríkir enn í heilsufarsskoð-
unum launafólks. Trúnaðarlæknar
fyi-irtækja era látnir framkvæma
þessar skoðanir, sem eiga lögum
samkvæmt að fara fram á sjúkra-
húsi eða heilsugæslustöð. Svo langt
er gengið að jafnvel sjúkraskýrslur'
er varða starfsmenn era geymdar
inni á launadeildum fyrirtækja, þar
sem atvinnurekandinn hefur greið-
an gang að þeim. Forsætisráðherra
hneykslast opinberlega á því að
sjúkraskýrslur séu geymdar í illa
læstum herbergjum hér og þar úti í
bæ en lætur átölulaust og virðist
telja eðlilegt að launaðir trúnaðar-
læknar á vegum atvinnurekenda
hafi hliðstæðar skýrslur undir hönd-
um. Þetta er ótrúleg siðblinda, sem
sýnir glögglega viðhorf stjómvalda
til launafólks.
Lög verði virt
Hægt hefði verið fyrir áratug að
setja stærstan hluta þessarar þjón-
ustu inn á sjúkrahús og heilsu-
gæslustöðvar ef pólitískur vilji hefði
verið fyrir hendi. Sá vilji var ekki til
staðar og því frestuðu ráðherrar því
sífellt að fara eftir gfldandi lögum
hvað þetta varðar. Stjómvöld ættu
að skammast sín fyrir það vítaverða
kæruleysi sem þau hafa sýnt í þessu
máli í tvo áratugi og sjá sóma sinn í
að breyta nú tfl og fara eftir þeim
lögum sem Alþingi setur, en sam-
kvæmt þeim eiga heilsugæslustöðv-
ar og sjúkrahús að sjá um fyrr-
greindar heilsufarsskoðanir en ekki
trúnaðarlæknar, sem atvinnurek-
endur ráða til sín. Launafólk krefst
þess að þessu máli verði komið í það
horf sem lög gera ráð fyrir, þannig
að persónuleynd verði að fullu
tryggð varðandi sjúkraskrár og
heilsufarsskoðanir starfsfólks fyrir-
tækja.
Höfundur er formaður Verkalýðs-
félagsins Hlífar.
Rússagull o g
fleira gull
BJARTSÝNIS-
MENN hafa um
skeið verið sannfærð-
ir um að kaldastríðið
margumtalaða væri á
enda. Margt bendir
til að ekki hafi allir
fengið sig fullsadda á
því.
Umræðan um
hugsanlegt Rússagull
er sem sagt komin á
kreik á ný og ekki
dregið af sér. Menn
heimta tafarlausar
játningar og „undan-
bragðalaust uppgör
við fortíðina!“
Skringilegast af þessu öllu er
þó það, þegar verið er að reyna að
kreista þessar játningar út úr
fólki, sem varla eða ekki var fætt
þegar viðkomandi „glæpur" var
framinn en hinir „seku“ löngu
komnir undir græna torfu.
Mér finnst þetta svona álíka
gæfulegt og farið væri að kalla þá
til ábyrgðar Davíð og Geir fyrir
það að Sjálfstæðisflokkurinn tók
gömlu nasistunum opnum örmum
og leiddi þá til metorða á Islandi.
Hvorugur var þá fæddur og þar
af leiðandi saklausir!
Aðeins meira um peningamálin.
Er það virkilega svo að fjöldi
fólks hér á landi haldi að stjórn-
málaflokkarnir og málgögn þeirra
hafi forðast að nýta sér erlent fé í
reksturinn hjá sér?
Alþýðuflokkurinn hefur nú
sjálfsagt komist næst því að gera
þetta fyrir opnum tjöldum a.m.k.
að hluta til. Þar á ég að sjálfsögðu
við framlög frá norrænu bræðra-
flokkunum, sem fólk þar á bæ
kallar svo. Þessu held ég að eng-
inn upplýstur krati láti sér til
hugar koma að neita.
Hvað halda menn svo að orðið
hafi af öllum fúlgunum, sem dælt
hefur verið inní íslenska pólitík
undir yfirskini „bar-
áttunnar gegn heims-
kommúnismanum“.
Ekki komu þeir pen-
ingar frá Sovét.
Ég er ekki í vafa
um að sá snjalli rann-
sóknafréttamaður
Arni Snævar færi létt
með að grafa það
upp, ef hann og hús-
bændur hans kærðu
sig um.
Arnór Hannibals-
son hefði kannski hug
á að nota sér efnið í
II. bindi uppljóstrana
sinna. M.a.o. það get-
ur varla verið að Amór hafi notið
mikilla framlaga frá Sovét, þegar
hann var þar við nám?
Hann gerir vafalaust samvisku-
Rússagull
Það þarf blindan mann,
segir Guðjón E. Jóns-
son, til þess að sjá ekki
veikleikana í frjáls-
hyggjufárinu.
samleg gi'ein fyrir öllu saman í I.
bindi, sem ku vera í burðarliðn-
um. Við bíðum og sjáum.
Það er að sjálfsögðu ekkert vit í
því að segja þótt mönnum finnist
að því skemmtileg dægradvöl að
rísla sér við safaríkar hneykslis-
sögur af aurasníkjum íslenskra
pólitíkusa á erlendri grund. Hinn
finnst mér þá líka sjálfsagt að
menn segi alla söguna og dragi
ekkert undan.
Það er ansis léleg afgreiðsla á
yfirgripsmiklu máli að segja frá
jpví eins og stórglæp að löngu
látnir kommar hafi notið nokkurr-
Guðjón E. Jónsson

I