Morgunblaðið - 26.11.1999, Blaðsíða 58

58 FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Leikskólamál í Reykjavik
UNDANFARNAR
vikur hafa leikskólar
borgarinnar verið eitt
helsta fréttaefni fjöl-
miðlanna. Þó að frétta-
flutningurinn hafi nær
undantekningarlaust
verið á neikvæðum
nótum er engu að síður
ástæða til að fagna
honum. Hann er nefni-
lega órækur vitnis-
burður um þá viðhorfs-
breytingu sem orðið
hefur í íslensku samfé-
lagi á örfáum árum.
Hann er til marks um
að fólk vill þjónustu
leikskólanna fyrr, lengur og betur
en áður.
Viðhorfsbreyting
í dagvistarmálum
Hjá Reykjavíkurborg er skilning-
ur á þessari viðhorfsbreytingu og
leyfi ég mér að fullyrða að á undan-
fömum árum hafi orðið gerbylting í
þessum málaflokki frá því sem áður
var. Þessi bylting hefur ekki farið
hátt en hún hefur engu að síður orð-
ið. Hennar sér víða stað:
• Árið 1994 stóð heilsdagsvistun á
leikskóla aðeins einstæðum foreldr-
um og námsmönnum til boða. Núna
eiga allir þann sjálfsagða rétt að
sækja um þá þjónustu sem þeir
þurfa á að halda.
• Árið 1994 fengu 1509 böm heils-
dagsvist á leikskólum borgarinnar.
Núna era þau 3600.
• Árið 1994 nutu aðeins einstæðir
foreldrar niðurgreiddrar dagvistar
hjá dagmæðrum. Allir aðrir urðu að
greiða þjónustuna fullu verði. Núna
fá foreldrar í sambúð 10 þúsund
króna niðurgreiðslu og einstæðir
foreldrar 22 þúsund króna fyrir
heilsdagsvist.
• Árið 1994 var styrkurinn með
hverju bami á einkareknum leik-
skóla 6 þúsund krónur. Núna er
hann almennt 18 þúsund krónur á
mánuði og 32 þúsund krónur fyrir
böm einstæðra foreldra.
• Árið 1994 fengu 5600 böm niður-
greidda dagvist af einhveiju tagi.
Núna njóta 7200 böm slíkrar þjón-
ustu. 83% bama á aldrinum eins til
fimm ára fá dagvistarþjónustu sem
borgarsjóður styrkir verulega.
Kröfur um öryggi og gæði
Heilsdagsleikskóli var til skamms
tíma félagslegt úrræði en þykir nú
sjálfsögð þjónusta við öll böm. Yms-
ir sem áður létu sig ekki miklu varða
starf leikskólanna gera það nú í
auknum mæli. Fyrir nokkram árum
var það krafa foreldra að fá dagvist
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
fyrir bamið sitt, en nú
þegar þjónustan stend-
ur nær öllum til boða
snúast kröfur foreldra
um öryggi og gæði
þjónustunnar. Foreldr-
ar setja fram kröfur
um metnaðarfullt starf,
fleira fagmenntað fólk,
um aukinn stöðugleika
í mannahaldi og um
bætt launakjör starfs-
fólks leikskólanna.
Undir þessar kröfur
virðist almennt tekið í
samfélaginu.
Þetta endurspeglar
líka viðhorfsbreytingu
sem full ástæða er til að fagna. Loks-
ins virðist almenn sátt um það í sam-
félaginu að nauðsynlegt sé að hækka
laun þess fólks sem sinnir uppeldi,
menntun og umönnun bama. Þegar
kemur hins vegar að því að borga
reikninginn er hætt við að það fari
eins og hjá litlu gulu hænunni
forðum - allir segja ekki ég. Skatt-
greiðendur era ófusir til að greiða
hæm skatta og þeir sem njóta þjón-
ustunnar era ekki tilbúnir til að
borga hærri gjöld.
Niðurgreidd þjónusta
fyrir alla
Vegna hinnar gífurlegu þenslu í
þjóðfélaginu að undanfömu hefur
Reykjavíkurborg, eins og fleiri stór-
ir atvinnuveitendur, lent í ákveðnum
erfíðleikum í starfsmannahaldi.
Ekki hefur fengist fólk til þeirra
mildlvægu starfa sem unnin era á
leikskólum borgarinnar og virðast
allir - líka foreldrar - hafa sam-
mælst um að á því máli sé aðeins ein
lausn þ.e. að bæta launakjör þess
fólks sem á leikskólunum staríar.
Borgaryfirvöld hafa fyrir sitt leyti
fallist á þessi sjónarmið og ákváðu
því að bæta 140 m.kr. við þá upphæð
sem að öllu óbreyttu ætti að fara í
launagreiðslur á leikskólunum á
næsta ári. Helmingur þeirrar upp-
hæðar er greiddur af skattgreiðend-
um og er tekinn beint úr borgarsjóði.
Hinn helmingurinn er borinn uppi af
leikskólagjöldum sem hækka við
þetta um 13%. Þetta var ekki talið
ósanngjamt í ljósi þess að þrátt fyrir
þessa hækkun greiða foreldrar að
meðaltali ekki nema 33% af kostnað-
inum við þjónustu leikskólanna.
Meðaltöl segja þó ekki alla sög-
una vegna þess að það fer bæði eftir
aldri bams og stöðu foreldra hversu
hátt hlutfall þeir greiða af raun-
kostnaði við vistun hvers bams.
Þannig greiðir einstætt foreldra
bams sem er í 8 tíma vist að jafnaði
um 21,8% af kostnaði við vistun
bamsins, námsmenn 32% en for-
eldrar í sambúð 42,3%. Ef barnið er
l-2ja ára er hlutfallið enn lægra.
Sanngirni og sam-
vinnuerþörf
Nýjustu fréttir af leikskólamálum
herma að nú krefjist foreldrar þess
að leikskólaþjónusta verði veitt án
endurgjalds. Hér áðan var minnst á
sanngimissjónarmið. Borgin þarf að
gæta þeirra í gjaldtöku en foreldrar í
kröfugerð. Það er enginn réttur án
skyldu og í allri kröfugerð verður að
gæta siðferðilegra sjónarmiða.
Ef það er krafa foreldra leikskóla-
bama að gjald verði fellt niður fyrir
leikskólaþjónustu þá verða þeir líka
að sætta sig við það að þjónustan
breytist. Aftnarka yrði þjónustu
leikskólanna og skilgreina réttinn til
hennar. Sá réttur getur ekki ein-
vörðungu miðast við mismunandi
þarfír foreldra fyrir bamagæslu
heldur hlýtur að taka mið af fjár-
hagslegri getu sveitarfélagsins til að
mæta þeim þörfum. Niðurstaðan
gæti m.a. orðið sú að öll börn ættu
Leikskólamál
Borgaryfírvöld hafa lagt
metnað sinn í að auka og
bæta þjónustuna við
barnafólkið í borginni,
segir Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, og hefur
uppbygging leikskóla-
og grunnskólaþjónustu
haft algeran forgang í
verkefnum borgarinnar.
rétt á tiltekinni faglegri þjónustu á
degi hverjum, foreldram sínum að
kostnaðarlausu rétt eins og í grunn-
skólanum, og þar með hefðu sveitar-
félögin rækt sínar skyldur. Öll pöss-
un umfram það væri mál foreldr-
anna og ætti að greiðast af þeim.
Færa má veigamikil rök fyrir þessu
fyrirkomulagi en hins vegar er hætt
við að þau sjónarmið jöfnunar og
sanngimi, sem hingað til hafa verið
gildandi í leikskólaþjónustu, glatist
við slíka grundvallarbreytingu.
Borgaryfírvöld hafa lagt metnað
sinn í að auka og bæta þjónustuna
við bamafólkið í borginni og hefur
uppbygging leikskóla- og grann-
skólaþjónustu haft algeran forgang í
verkefnum borgarinnar. Þegar
dæmið er gert upp vegur þessi upp-
bygging miklum mun þyngra en
tímabundnir erfíðleikar í starfs-
mannahaldi - þó svo að síst skuli
dregið úr áhrifum þeirra á þá sem í
þeim lenda. Þessir erfíðleikar era
hvorki meiri né verri en við er að
búast á þenslutímum og fráleitt að
leggjast í bölmóð af þeim sökum.
Það verður a.m.k. að vera hlutskipti
annarra en borgaryfirvalda í
Reykjavík. Þau munu halda áfram á
þeirri braut sem þegar hefur verið
mörkuð og sjá til þess að Reykjavík-
urborg verði í fararbroddi í leik-
skólaþjónustu í landinu eins lengi og
Reykjavíkurlistinn fær einhveiju
um það ráðið.
Höfundur er borgarstjóri
í Heykjavík.
Hreintunga og yfírstétt
I MORGUNUT-
VARPI Rásai* 1 mánu-
daginn 22.11.99 var
samtal við Hallfríði
Þórarinsdóttur, ný-
bakaðan doktor í
mannfræði frá New
School of Social Re-
search í New York.
Hún hélt þvi ákaft
fram að íslensk hrein-
tungustefna væri eitt
af valdatækjum yfir-
stéttar til að kúga al-
þýðu, óbjöguð tunga
væri mál valdastéttar-
innar andspænis ein-
hverju alþýðumáli.
Svo notuð séu hennar eigin orð
gætti mikils „óumburðarlyndis" í
garð „öðravísileikans“ hjá þeim sem
hafa gaman af að sjá og heyra öðra-
vísi tungu en alþjóðlegan málgraut
eða ensku og leggja sjálfir metnað
sinn og lífsfyllingu í að tala og skrifa
þetta tungumál sitt sem best þeir
kunna. Þeir eru sakaðir um valda-
hroka.
Við þennan málflutning vanþekk-
ingar og fordóma er margt að at-
huga. Hér skulu fáeinar staðreyndh-
nefndar:
1. Allar götur frá því að hrein-
tungustefna hófst á 19. öld hefur hún
ekki síst verið barátta alþýðu manna
eða fulltrúa þeirra við
að fá valdamenn til að
skammast til að tala
mál sem alþýðan skildi.
Það mál hafði alþýðan
lært af fomsögum og
kveðskap, en ekki af
valdsmönnum, og
kunnátta hennar birt-
ist í alþýðusögum þeim
sem skráðar vora eftir
miðja 19. öld. Þar er
tungan hreinust. Hluti
yfirstéttarinnar hefur
ævinlega kært sig koll-
Árni óttan um íslenska
Björnsson tungu og jafnvel talið
hana til trafala í alþjóð-
legum viðskiptum. Á 20. öld tókst al-
þýðunni að talsverðu leyti að sigrast
á þeim hroka.
2. „Flámæli" var tekið sem dæmi
um „alþýðumál" sem barist hefði
verið gegn af einhverri yfirstétt.
Þessi tiltekni framburður, sem ekki
er á neinn hátt óeðlilegur, var ekld
bundinn við samfélagsstétt heldur
landshluta. Jaftivel ástsæl skáld
vora ekki laus við hann. Það vora
ekki síst alþýðumenn í öðrum sveit-
um sem skopuðust að hinum „hljóð-
villtu". Móðurmálskennarar höfðu
síðan forgöngu um að hamla gegn
þessum framburði og má vissulega
deila um réttmæti þess.
Tungan
Við málflutning van-
þekkingar og fordóma
er margt að athuga.
Arni Björnsson gerir at-
hugasemd við samtal í
morgunútvarpi Rásar 1.
3. Tilslökun í málrækt leiðir smám
saman ævinlega til þess að tunga fá-
mennrar þjóðar verður einungis til
heimabrúks og þó ekki nema um
stundarsakir. I rauninni era sjónar-
miðin í fyrmefndu samtali í takt við
þá heimsvaldastefnu í menningar-
málum eða öllu heldur menningar-
fasisma sem engilsaxnesk yfirstétt
hefur lengi ástundað og telur öll
önnur mál en ensku til óþurftar.
4. Margt bendir til þess að alþýða
manna á Islandi muni í þessum efn-
um þurfa í vaxandi mæli að Idjást við
hina nýju og uppvaxandi íslensku yf-
irstétt, verðbréfahetjumar, sem
ólíklegt er að muni telja íslenskt mál
sér til framdráttar.
Höfundur er útgáfustjóri
Þj ó ðm injasafns.
YFIRBREIÐSLUR
NÝTT ÚTUTÁ NÝRRI ÖLD
FYRIR HEIMILIÐ ÞITT
Mikið úrval af vönduðum efnum til að
lífga upp d gamla sófa og vernda nýja.
Yfirbreiðslurnar fierðu lánaðar heim
til að mdta.
Einnig rúmteppi, púðaver og gjafdvara.
Jólavara; Aðventuljós, jólaseríur, jóloskraut.
Líttu við og skoðaðu úrvalið.
S ó f a I i s t
Laugavegi 92 sími 551 7111. g|J
CALIDA
SWITZERLAND
Nærfatnaður
\Náttfatnaður\

que
Daman
auglýsir
Veloursloppar, -gallar
og -samfestingar
Fallegir frottesloppar
Glæsilegt úrval af
náttfatnaði úr silki, satín,
bómull og micro fiber.
Sendum í póstkröfu.
Laugavegi 24 - Sími 562 4235
Laugavegi 32 - Sími 551 6477