Morgunblaðið - 15.01.2000, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Flensan
Inflúensan sem nú gengur er
sérlega skæð
Lífslíkur
Börnin okkar gætu al-
mennt orðið 100 ára.
Félagsfælni þjakar mun
fleiri en ætlað var
Konum mun hættara við lungnakrabba en körlum
Virkt gen
talið orsaka-
valdurinn
Hættan talin 12 sinnum meiri
hjá konum sem reykja
Washington. AP.
GEN sem tengist óeðlilegum
frumuvexti í lungum er virkara í
konum en körlum, og kann þetta að
útskýra hvers vegna konum sem
reykja er meira en tvisvar sinnum
hættara við lungnakrabba en körl-
um sem reykja. í rannsókn sem
birt var í Journal of National
Cancer Institute 5. þessa mánaðar
segja vísindamenn að gen sem er á
x-litninginum og tengist frumu-
vexti í lungum verði virkt við
sígarettureyk og sé virkara í kon-
um en körlum.
„Konum hættir fremur til að fá
krabbamein í lungum eftir
skemmri reykingatíma en körlum,“
sagði Sharon P. Shriver, líffræð-
ingur við Háskóla Pennsylvaníu-
ríkis í Bandaríkjunum, og aðalhöf-
undur rannsóknarinnar.
„Ennfremur eru þrefalt meiri
líkur á, að einstaklingur sem ekki
reykir en fær lungnakrabba sé
kvenkyns en karlkyns. Rannsóknin
kann að veita útskýringu á þessu.“
Líffræðilegar orsakir
Rannsóknin leiddi í ljós að virkni
tiltekins gens jók hættu á lungna-
krabba í bæði kven- og karlkyns
reykingafólki, en hættan jókst 12-
falt hjá konum sem reyktu, en að-
eins 2,4-falt hjá karlkyns reykinga-
mönnum sem höfðu þetta tiltekna
gen, að sögn Shrivers. Fjöldi rann-
sókna hefur leitt í ljós að bæði kon-
um sem reykja og konum sem ekki
reykja er margfalt hættara við
lungnakrabba en körlum, og hafa
sumar rannsóknir bent til að hætt-
an sé allt að 2,3-falt meiri hjá kon-
um, sagði Shriver ennfremur.
Genarannsóknin bendi til líffræði-
legrar orsakar fyrir þessum mun.
Dr. Curtis C. Harris hjá Krabba-
TFIcéi^TVIeníIerlIgurl
m
"n s lo.isk-d
PRN
Þessi bandariska tóbaksaug-
lýsing frá 1928 mun vera sú
fyrsta sem beint var sérstak-
Iega að konum.
meinsfélagi Bandaríkjanna sagði
rannsóknina renna frekari stoðum
undir þá kenningu að konum sé
hættara við lungnakrabba af völd-
um tóbaks. Styðji hún niðurstöður
fyrri rannsóknar, sem Harris og
samstarfsfólk hans hjá Krabba-
meinsfélaginu gerðu, og bentu til
þess að munur á genum í lungum
karla og kvenna kunni að eiga þátt
í því að konum er hættara við
krabbameini þar en körlum.
I nýju rannsókninni gerðu vís-
indamennirnir genarannsókn á
lungnasýnum teknum úr 38 konum
og 40 körlum, bæði reykingafólki
og fólki sem ekki reykti. Fimmtíu
og átta voru með lungnakrabba, en
hinir höfðu farið í lungnaaðgerð af
öðrum ástæðum. Könnuð var
virkni gens er nefnist saltsýru-
vakalosandi peptínviðtaki, eða
GRPR, en það hvetur frumur til að
tengjast GRP-hormóninu. Það er
þessi tenging sem veldur óeðlileg-
um frumuvexti er getur leitt til
krabbameins.
I ljós kom að genið var virkt hjá
55% kvenna sem ekki reyktu og um
75% kvenna sem reyktu, jafnvel
þótt þær hefðu reykt minna en
pakka á dag í 25 ár. Meðal karla
sem ekki reyktu reyndist genið alls
ekki virkt, og hjá einungis 20%
karia sem reykt höfðu innan við
pakka á dag í 25 ár. „Þetta gen
verður ekki virkt hjá körlum nema
því aðeins að þeir reyki,“ sagði Jill
M. Siegfried við Háskólann í Pitts-
burg í Bandaríkjunum, einn með-
höfunda rannsóknarinnar.
Tóbaksreykur
gerir genið virkt
GRPR-genið gegnir lykilhlut-
verki við vöxt lungnanna og
berknatrésins, en er yfirleitt óvirkt
í fullorðnum, sagði Siegfried. Það
verður einungis virkt af völdum
tóbaksreyks eða einhverra annarra
áverka í öndunarfærum. Genið er á
x-litningnum, en konur hafa tvo
slíka en karlmenn aðeins einn.
Flest genin á öðrum litningnum í
konum eru óvirk, sagði Siegfried
ennfremur, en af einhverri ástæðu
getur GRPR-genið haldið áfram að
virka á báðum litningunum í kon-
um.
Tyggjó
megrar
Boston. AP.
HOPUR vísindamanna hefur
uppgötvað nýja leið til að brenna
hitaeiningum,einn og einni í
senn: Að
tyggja
tyggjó. Þeir
reiknuðu út
að með því
að tyggja
brennir
maður ell-
efu hitaein-
ingum á
klukku-
stund.
Þótt það
virðist e.t.v.
ekki vera mikið komust vísinda-
mennirnir að þeirri niðurstöðu
að tyggi maður tyggjó stanslaust
í heilt ár, það er að segja þegar
viðkomandi er vakandi, en breyt-
ir að öðru Ieyti ekki lífsháttum
sínum, léttist sá hinn sami um ein
fimm kíló. James Levine og sam-
starfsmenn hans við Mayo-
heilsugæslustöðina í Banda-
ríkjunum komust að þessu, og
var greint frá niðurstöðunum í
New England Journal of Medi-
cine í lok siðasta árs.
Þeir gerðu tilraun á sjö sjálf-
boðaliðum sem tuggðu sykur-
laust tyggjó í tólf mínútur og var
vél notuð til að meta orkueyðslu
þeirra með því að mæla and-
ardrátt þeirra fyrir, eftir og á
meðan þeir tuggðu.
Reutera
Verulegar líkur eru á því að börn sem fæðast þessa dagana nái allt að 100 ára aldri.
Verða börnin almennt 100 ára?
Ný aðferð við líffæraígræðslu
Lyf gegn ónæmis-
viðbrögðum óþörf
BÖRN nú á dögum geta vænst
þess að verða allt 100 ára, því lífs-
líkur fara sífellt hækkandi, að því
er landlæknir í Bretlandi segir.
Meðalaldur þar í landi hefur
hækkað um rúmlega 30 ár á þess-
ari öld, og eru lífslíkur karla nú
74,4 ár og kvenna 79,6 ár.
Breska blaðið Observer greindi
frá því á dögunum að lífslíkur
aukist nú að meðaltali um tvö ár á
hveijum áratug, og hefur eftir
landlækni, Pat Troop, að engin
ástæða sé til að ætla að sú þróun
breytist. „Þetta mun halda áfram
uns komið verður að eðlilegum
lífaldri okkar sem h'fveru, sem er
líklega um það bil 95 til 100 ár,“
sagði hún.
Bætt heiisugæsla, útrýming
sjúkdóma og betri næring eru allt
þættir sem hafa átt þátt í að
lengja ævina. Á fyrri hluta ald-
arinnar jukust lífslíkur gífurlega
þegar tókst að draga verulega úr
ungbarnadauða. Núna aukast lík-
urnar hins vegar á hinum enda
ævinnar og eldra fólk lifír mun
lengur en áður var.
Hjúkrunarfólk varar þó við því
að auknar h'fslikur þýði ekki endi-
lega aukin gæði lífsins sem leng-
ist. Svo virðist sem ár alvarlegrar
hrörnunar verði jafn mörg, þeim
bara seinki.
BRESKIR læknar hafa þróað að-
ferð tU að græða líffæri í sjúklinga
án þess að nota þurfi skaðleg lyf
sem bæla niður ónæmiskerfið. Þessi
lyf hafa hingað til verið nauðsynleg
tU að koma í veg fyrir að líkaminn
hafni nýja líffærinu.
Sir Roy Calne, einn af þekktustu
læknum Bretlands á þessu sviði,
þróaði nýju aðferðina og henni hef-
ur þegar verið beitt með góðum ára-
ngri á 30 sjúklingum á Addenbrook-
es-sjúkrahúsinu í Cambridge. Hann
sagði í samtali við RBC-útvarpið að
hægt yrði að nota aðferðina á
sjúkrahúsum út um allt Bretland
innan árs.
Frumum eytt
Þegar líffæri er grætt í sjúkling
lítur ónæmiskerfið á það sem að-
skotahlut, telur það skaðlegt og
ræðst á það. Sjúklingamir hafa því
þurft taka inn sterk lyf sem bæla
niður ónæmiskerfið eftir ígræðsl-
una.
Þegar nýju aðferðinni er beitt er
frumum ónæmiskerfisins eytt fyrir
ígræðsluna með nýju lyfi. Þegar
líkaminn nær sér sættir hann sig við
nýja líffærið, líklega vegna þess að
nýju ónæmisfrumumar telji að líf-
færið hafi alltaf verið í líkamanum.
Sjúklingur sem fékk nýtt nýra
fyrir tveimur áram þurfti að taka
inn 20 pillur á hverjum morgni.
Nokkur lyfjanna vora notuð til að
koma í veg fyrir að líkaminn hafnaði
nýranu og önnur til að draga úr
óæskilegum aukaverkunum fyrr-
nefndu lyfjanna. Lyfin gerðu sjúkl-
inginn berskjaldaðan fyrir sjúk-
dómum og juku líkumar á
krabbameini og beingisnun.
Farnast vel
Flestum sjúklinganna 30 sem
fengu líffæri með nýju aðferðinni
hefur famast mjög vel. Einn af
sjúklingum Calne, sem fékk nýtt
nýra, hefur t.a.m. aðeins þurft að
taka inn eitt lyf, sem bælir niður
ónæmisviðbrögð, og jafnvel það
kann að vera ónauðsynlegt.
„Ég er mjög spenntur," sagði
Calne. „Ég hef aldrei séð hópi sjúkl-
inga famast jafn vel með svo ein-
faldri meðferð. Ég hef tekið þátt í
slíkum tilraunum frá 1959, einkum
til að bæla niður ónæmisviðbrögð,
þannig að ég er bjartsýnn."
Líkamar um 40% þeirra sem hafa
fengið ný nýra hafa hafnað nýju líf-
færunum. Með nýju aðferðinni
minnkar þetta hlutfall um helming,
þannig að þessi dýrmætu líffæri
nýtast mun betur. Verði henni beitt
við allar nýrnaígræðslur geta miklu
fleiri notið góðs af þeim en verið hef-
ur.