Morgunblaðið - 08.03.2000, Síða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 8. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
List eða
Tívolí?
Hátíðisdagur - í Pompidou-listamiðstöðinni
er ekkert einsdæmi, heldur ein af fjölmörg-
um sýningum um allan heim þar sem
skemmtilegar tækninýjungar laða að gesti
og gangandi á öllum aldri. Halldór Björn
Runólfsson fylgdist með hátíðarskapi
áhorfenda og undrun þeirra frammi fyrir
tæknibrellum þeirrar kynslóðar franskra
listamanna sem nú eru á fertugsaldri.
ÞAÐ er óhætt að segja að tæknibylt-
ing síðustu ái'atuga hafi haft afger-
andi áhrif á myndlistina. I sjálfu sér
er það engin nýlunda því breytingar í
myndlist hafa ætíð lotið tæknibylt-
ingum. Til dæmis má benda á það að
tvær ólíkar tæknibreytingar á 19.
öldinni höfðu úrslitaáhrif á þróun
myndlistar til nútímahátta. Annað
var ljósmyndatæknin, sem þegar
hafði gagnger áhrif á afstöðu manna
til myndgerðar. Hitt var framleiðsla
túpulita, sem gerði listamönnum
kleift að nota olíuliti beint og milli-
liðalaust. Þessar gjörólíku tækni-
breytingar urðu þó til að hraða mjög
vinnslu listaverka og losa listamann-
inn við allt óþarfa umstang. Hann
varð nú með öllu óháður þeim hjálp-
arkokkum sem forverar hans urðu
löngum að hafa í þjónustu sinni, þó
ekki væri nema til að undirbúa iitina
sem nota skyldi.
Sú bylting sem orðin er í tölvugraf-
ík, myndbandagerð og sýndarraun-
sæi lætur sig ekki lengur vanta á
listsýningum. Reyndar hefur einnig
átt sér stað bylting á viðtökum al-
mennings gagnvart nýjum miðlum í
myndlistinni. Þar hafa tónlistar-
myndböndin haft gríðarleg áhrif.
Ungt fólk hefur lært að horfa á
myndmál sem ekki lýtur rökrænu
frásagnarferli heldur er meira eða
minna sértækt, súrrealískt, eða sam-
sett úr ólíkum og jafnvel mótsagna-
kenndum myndskeiðum, samanber
myndböndin hennar Bjarkar. Það
þykir því ekkert tiltökumál að botna
eríiða samtímalist, því innra tungu-
tak hennar er ekki svo frábrugðið því
sem við sjáum á sjónvarpsskjánum
heima hjá okkur.
Þannig ríkir eins konar hátíðar-
stemmning á stórum, tæknivæddum
listsýningum. Þrjár kynslóðir -
mamma, pabbi, amma, afi og börnin -
olnboga sig áfram frá einu verkinu til
annars og láta móðan mása um
galdraverkið sem þau standa frammi
fyrir. Listamaðurinn er Pierrick Sor-
in, frá Nantes, fæddur 1960. Hann
býr til hátækniverk - sýndarveru-
leika - með litlum lifandi fígúrum
sem birtast, segja frá og hverfa, og
birtast á ný í öðru umhverfi. Allt er
þetta svo furðulegt og fyndið í senn
að áhorfendur vita vart hvaðan á þá
stendur veðrið. Þeim finnst þeir
staddir í einhverri óraunverulegri
Þúsund ogeinni nóttþar sem allt get-
ur gerst, því fjandinn er laus úr flösk-
unni.
Það er eftirtektarvert hve mörg
verkin eru lengi í smíðum, rétt eins
og gömlu klassísku stórverkin á end-
urreisnar- og barokktímanum.
Ljósaverk og risaskennai' Frédér-
ic Lecomte, sem fæddur er í París,
árið 1966, hafa sum hver verið í smíð-
um í sex ár. Vindbrjótur, eða Para-
vent Marie-Ange Guilleminot - fædd
1960 í nágrenni Parísar - tók þrjú ár
að fæðast, en verkið hefur tekið
ákveðnum breytingum frá því það
var sýnt í Múnster sumarið 1997, á
sýningunni Skulptur Projekte. Þá
gátu sýningargestir sem leið áttu
framhjá verkinu kastað sér í þar til
gerða sumarstóla og stungið fótunum
innum göt á tréskýlinu, sem fóðruð
voru með prjónuðu frotti. Fyrir inn-
an voru ósýnilegir nuddarar sem
mýktu upp fætur gestanna án þess að
þeir kæmust nokkru sinni í sjón- eða
talrænt samband sín í millum.
Eitt af sérkennum líðandi stundar
er einmitt lokunin sem einkennir
listaverkið út á við. Það hverfíst svo
rækilega um sjálft sig að áhorfandinn
verður að nálgast það innanfrá. Svo
sem í Tívolí, þar sem dugar skammt
að horfa bara á tækin, verða áhorf-
endur að prófa listaverk samtímans
með því að taka þátt í þeim. Hve oft
höfum við ekki stigið inn í myrkvaðan
sal á samtíma listsýningu til að skoða
myndbönd í lokuðum afkima. Líkt og
Vindbrjótur Guilleminot, er Clair-
iére, eða Rjóður Xavier Veilhan -
fæddur í París, 1963 - afstúkaður
marghymingur með alltumlykjandi,
ljósmynduðu veggverki. Myndefnið
er fengið úr villta vestrinu, þar sem
kúrekar syrgja látinn starfsfélaga á
meðan beinagrind dregur eftir sér
hest sem dregur vagn.
Annars konar innilukt rými er að
finna í sérkennilegum húsvagni fé-
laganna Philippe Mayaux og Philippe
Ramette - báðir frá París, og fæddir
1961 - sem þeir kalla Espace d’am-
our, eða Astarrýmið. Hægt er að
stinga sér inn í húsvagninn, en hætt
Rjóðrið frá 1998, eftir Xavier Veilhan.
Svínið, eftir Pierrick Sorin. Sýndarveruleikaspil frá 1997-1999.
------------■—
Yfirlitsmynd af innganginum á sýninguna „Jour de féte“,
í Pompidou-listamiðstöðinni, Parfs.
er við að þar sé lítið að finna. Utan á
vagninum eru hins vegar sýninga-
gluggar fullir af tvíræðum tækjum og
tólum, sem skoða má sem stoðtæki
ástarlífsins. Við hliðina á húsvagnin-
um geta sýningargestir horfið undir
furðulega hjálma Gilles Barbier, frá
Marseille - fæddur 1965 - og hlustað
á tónleika fyrir einhverfa. Þar við
hliðina húkir Drykkjurútur hans á
hnánum, fullkomlega í eigin heimi.
Þeir Michel Blazy og Guillaume
Paris - báðh' fæddir 1966, annar
norður af París en hinn í borginni -
skera sig frá öðrum með verkum sem
taka til umhverfisins en útiloka sig
ekki frá því. I staðinn er eins og verk
þehra tætist um allt og eigi sér
hvorki eiginlegt upphaf né endi.
Þetta á einkum við um verk Blazy,
en hann notar veggi og gólf með sér-
stökum hætti. Verk hans eru for-
gengileg, sum gerð úr pastaflögum,
baunum, ál- eða klósettpappír. Vegg-
ina smyr hann með soðnum hrís-
grjónum svo þeir virka flagnaðir.
Paris sýnir hins vegar forláta
gosbrunn í Alhambra-stíl Angel Inc.
sem mjólk bunar úr, myndbönd með
ævintýrum og teiknimyndum, upp-
stoppaðar dúfur og hænur, og ljós-
mynd af hendi sem hann kallar Gift
of the Earth, eða Gjöf jarðar. Hin
gervilegu áhrif kitsch- og kram-
menningarinnar eru hvarvetna aug-
ljós. Þau má auðvitað rekja aftur til
súrrealismans á millistríðsárunum
og popp-listarinnar á sjöunda ára-
tugnum.
Báðar stefnumar tóku mið af al-
þýðlegri fjöldamenningu, tækni og
brellum og tortryggðu list með há-
leitum formerkjum sem gaf sig út
fyrir að vera óháð samfélaginu og of-
an við það.
Nú má ef til vill segja sem svo að öll
sú glannalega og gervilega tæknilist
sem einkennir „Hátíðisdaginn“ - en
titillinn er fenginn að láni frá Jacques
heitnum Tati og fimmtíu ára gamalli
grínmynd hans - nái augum og eyi’-
um stórborgarbúa betur en náttúm-
vænum skynfæmm okkar. En það
væri sjálfsblekking að gleyma sjón-
varps- og tölvukynslóðunum sem
hvarvetna vaxa úr grasi, ekki síður á
Islandi en á meginlandi Evrópu og
Ameríku. I upphafi var þess getið að
„Jour de féte“ væri ekkert einsdæmi
nema síður sé. Allt frá miðjum
níunda áratugnum hefur gervimenn-
ingin verið að þrengja sér æ meir inn
í myndlistina á kostnað náttúrulegr-
artækni.
Jafnframt hafa súrrealísk einkenni
smám saman verið að ryðja burt
expressjónískum háttum á undan-
fömum fimmtán ámm. Það kemur
okkur Islendingum vissulega í opna
skjöldu vegna þess að við urðum af
súrrealismanum á millistríðsárunum,
sennilega vegna of stuttrar borgaral-
egrar hefðar á þeim tíma sem áhrifa
hans gætti hvað mest í Evrópu.
Okkur hefur því aldrei lærst al-
mennilega að meðtaka list af félags-
sálrænum toga. Öðm máli gegnir um
börnin okkar. Sjónvarpið og tölvurn-
ar hafa opnað augu þeirra fyrir dá-
semdum menningarinnar. Þau geta
því nálgast sýningar á borð við „Jour
de féte“ með jákvæðu og vöflulausu
hugarfari og skemmt sér konunglega
eins og í Tívolí.
Fróðleikur um íslenska báta
BÆKUIl
Sagnfræði
Islensk skip 1-5
eftir Jón Björnsson. Iðunn 1999.
ÁRIÐ 1990 sendi Jón Björnsson
frá sér fjögurra binda verk um ís-
lensk skip, og voru þar talin öll
skip og bátar, 10 brl. og stærri,
sem skráð höfðu verið hér á landi,
og höfundur hafði upplýsingar um.
Áhugamenn um skip og skipasögu
tóku þessu verki fagnandi og víst
er, að það bætti úr brýnni þörf fyr-
ir uppsláttarrit af þessu tagi. Var
þó öllum Ijóst, ekki síst höfundi
sjálfum, að enn vantaði upplýsing-
ar um ýmis skip og báta, sem gerð
hafa verið út hér á landi.
Á þeim áratug, sem liðinn er frá
útgáfu bindanna fjögurra, hafa all-
miklar breytingar orðið á fiski-
skipaflota Islendinga. Ný skip hafa
bæst við og eins og ávallt verður
raunin þegar út eru gefin rit af
þessu tagi, berast höfundi viðbót-
arupplýsingar og leiðréttingar,
sem sjálfsagt er að koma á fram-
færi. Það er gert í 5. bindi þessarar
nýju útgáfu. í því er að finna upp-
lýsingar um skip, sem bæst hafa í
flotann síðastliðinn áratug, leið-
réttingar og viðbætur við fyrri
bindi, auk þess sem hér er að finna
margar myndir af skipum, sem
ekki voru myndir af í fyrri bindum.
Er mikill fengur að mörgum þess-
ara mynda og hafa sumar þeirra
umtalsvert heimildagildi. Fyrstu
fjögur bindin í þessari nýju útgáfu
fjalla um smábáta, þ.e. vélbáta
minni en 10 brl. og er óhætt að
segja að hér sé samankominn
mesti heildarfróðleikur, sem nokk-
urn tíma hefur sést á prenti, um ís-
lenska smábátaútgerð. í bókunum
fjórum er greint frá liðlega 5.600
bátum og myndir birtar af tæplega
helmingi þeirra. Elstu bátarnir,
sem frá er greint, eru frá því í upp-
hafi 20. aldar og voru upphaflega
árabátar. Þar má einkum nefna
sexæringinn Stanley, sem var
fyrsti bátur sem vél var sett í hér á
landi. Yngstu bátarnir eru aðeins
örfárra ára, smíðaðir á allra síð-
ustu árum. Upplýsingar um bátana
eru samræmdar eftir föngum og
segir frá smíðaári og - efni, eig-
endum og eigendaskiptum, nöfnum
og nafnabreytingum, endurbótum
og útgerðarstöðum, og loks frá af-
drifum þeirra báta, sem ekki eru
lengur á skrá.
Söfnun upplýsinga er tímafrekt
þolinmæðistarf, sem Jón Björns-
son hefur leyst af hendi með prýði.
I þessum bókum er að finna mik-
inn fróðleik um íslenska báta og
skip á 20. öld. Það er kannski full-
mikið sagt að rekja megi útgerðar-
sögu einstakra staða eftir bókun-
um en þær munu koma mörgum að
gagni sem vilja afla sér fróðleiks
um sögu sjávarútvegs á Islandi.
Allur frágangur bókanna er til
fyrirmyndar. Þær eru prentaðar á
fallegan pappír, í handhægu og
þægilegu broti og frágangur
myndefnis er einkar skemmtilegur.
Jón Þ. Þór