Morgunblaðið - 08.03.2000, Qupperneq 56

56 MIÐVIKUDAGUR 8. MARS 2000
1
FOLKI FRETTUM
MORGUNBLAÐIÐ
Forvitnilegar bækur
ATHYGLISVERÐAR BÆKUR UM BÍTLANA BRESKU
Básalíf í
hnotskurn
Dilbert Gives You the Business.
Teiknimyndabók eftir Scott Adams.
Macmillan gefur út 1999. 224 síður.
Kostar 1.795 í Máli og menningu.
ALLIR SEM unnið hafa hjá stór-
fyrirtæki kannast við Dilbert, ekki
Dara vegna teiknimyndanna heldur
vegna þess að þeir hafa upplifað
margt af því sem frá er greint í
myndasögunum, vanhæfa yfirmenn,
tilviljanakennda stjórnun, illkvittna
starfsmannastjóra, stefnu- og
skipulagsleysi. Scott Adams, höf-
undur Dilbert, þekkir vel til slíks
enda hóf hann starfsævi sína í
banka og var síðan hjá Pacifie Bell-
risanum vestanhafs þar sem hann
kynntist af eigin raun hvernig fjár-
jnagni var sóað í tilgangslaus verk-
■^fni, hvernig stjórnarmenn verð-
launuðu sjálfa sig fyrir það sem
undirmenn þeirra gerðu vel og
hvernig allur lífskrafur og frum-
kvæði þvarr saman hjá starfsmönn-
unum. Víst er Adams ekki fyrstur
til að benda á það hvernig skrifræði
og stærð leika fyrirtæki, margt af
því sem Northcote Parkinson setti
fram á við í því sambandi, en Adams
á sérdeilis vel við á tölvuöld, enda
hafa tölvurnar gert mönnum kleift
að gera meiri mistök á skemmri
tíma en áður hefur þekkst.
Dilbert hefur birst í rúman ára-
tug og tekið ýmsum breytingum á
þeim tíma. Framan af teiknaði Seott
Adams helst atvik sem hann hafði
siálfur upplifað eða þekkti vel til, en
með tímanum hafa honum borist
þúsundir ábendinga um klúður og
klaufaskap í fyrirtækjum um allan
heim sem margt hefur orðið honum
tilefni teikninga. Margar þeirra
teikninga hafa síðan orðið öðrum
tilvitnunarefni, enda eru mistök og
óstjórn sammannleg upplifun. I til-
efni af því að tíu ár eru síðan Adams
hóf samstarf við United Features
um lands- og síðar heimsdreifmgu á
Dilbert var sett saman sú bók sem
hér er til umræðu þar sem safnað
hefur verið saman á skipulegan hátt
helstu teikningum sem snúa að líf-
inu innan fyrirtækja og glímunni við
stjórnendur og samstarfsmenn.
Hjá Pacific Bell vann Adams í
4)ásasamfélagi og básarnir eru
aldrei langt undan í frásögnum
hans. Eins er með fundi, sem marg-
ir þekkja og of margir kannast við
þriggja tíma fundi frá helvíti, eins
og sagt er frá 1 einni frægri Dilbert-
sögu.
Aðal sagnanna af Dilbert og fé-
lögum er samt yfirgripsmikil þekk-
ing Admas á markaðs- og fyrir-
tækjamállýskunni sem heltekið hef-
ur bandaríkst viðskiptasamfélag og
sér stað hér á landi. Fyrir nokkrum
árum gerði hann sér að leik að
aiæta í dulargervi á ráðstefnu og
flytja fyrirlestur sem var upp fullur
af blaðri földu í innihaldlausum
frösum og þótti þátttakendum mjög
gagnlegt samkvæmt könnun sem
gerð var skömmu síðar þannig að
fyrir einhverjum er bullið sem flest-
ir hlæja að djúpur viðskiptasann-
leikur.
Árni Matthíasson
Biblíur bítla-
fræðingunna
Bítlabækur skipta
hundruðum og svo
virðist sem allir telji
sig hæfa til þess að
leggja orð í belg um
þessa frægustu hljóm-
sveit sögunnar.
Skarphéðinn Guð-
mundsson fór í frum-
skógarleiðangur og-
leitaði hinna einu
sönnu bítlafræðinga.
EINN meginvandi dægurtónlistar-
bókmennta er hversu oft slíkar bæk-
ur eru ritaðar af blindri ást í garð
viðfangsefnisins. Gagnrýni er þá
ósjaldan svo gott sem engin og lesn-
ingin því bæði tilgangslaus og
óáhugaverð. Besta dæmið um slíkar
bókmenntir eru hinar eiginlegu að-
dáendabækur, sem vanalega eru
soðnar saman með hraði af brenn-
andi áhuga, þegar viðfangsefnið er í
fullu fjöri og æðið enn í gangi.
Sjálft bítlaæðið er vafalaust hið
mesta í sögu dægurtónlistar og hafa
því fáir hlotið eins viðamikla um-
fjöllun og lifrarpollarnir fjórir.
Bækurnar sem um þá hafa verið rit-
aðar skipta líka hundruðum og eru
æði misjafnar að innihaldi og gæð-
um. Á tímum sveitarinnar var t.a.m.
ansi fátt um fína drætti og næstum
allt mengað af hinni blindu aðdáun.
Eftir því sem stundir hafa liðið fram
hafa hins vegar litið dagsins Ijós rit-
verk sem betur hefur tekist að
fanga viðfangsefnið og standa því á
sporði að gæðum og verðleikum.
Frambærileg bítlabækur er þó satt
að segja ótrúlega fáar og byrjend-
um í bítlafræðum því engin öfund að
þurfa að ráfa um í þessum mikla og
vafasama frumskógi í leit að verð-
ugum og upplýsindi ritum um Bítl-
ana bresku.
Oskrandi vönduð
poppsagnfræði
Grundvallarritið fyrir hvern þann
sem kynnast vill upphafi og ferli
sveitarinnar á hreinan og beinan
máta er orðið tveggja áratuga gam-
alt. Það er „Shout!“ eftir hinn iðju-
sama Philip Norman, sem einnig
hefur ritað sögu erkifjendanna Roll-
ing Stones. Tímasetningin á útkomu
„Shout!" var einkar heppileg því
hún kom fyrst út um það leyti sem
John Lennon var myrtur árið 1980.
Þá var bókinni hampað sem bestu
Bítlabókinn sem skrifuð hefði verið
og enn stendur hún fyllilega fyrir
sínu. Norman kemst á sérstaklega
gott flug er hann rekur upphafs-
árin, Hamborgartímann og einnig
endalokin og hrakfarir Apple-ævin-
týrisins. Þetta er ein magnaðasta
popparabók allra tíma að því leyti
að hún er einkar vandlega skrifuð
og vel byggð sem frásögn.
Norman studdist mjög við einu
viðurkenndu sögu Bítlanna sem rit-
uð var samkvæmt pöntun af Hunter
Davies árið 1968 og ber hið frum-
lega heiti „The Beatles". Þótt hún sé
óvenju berorð og hreinskilin af
slíkri bók að vera þá er hún heldur
stutt í annan endann því hin átakan-
legu cndalok vantar í frásögnina
(það skeið er reyndar rakið í litlum
viðauka með síðari prentunum).
Menn hafa reynt að nálgast fræði
Bítlanna á annan hátt en að rekja
ganginn kaldhæðnum tökum og
endurspeglar skemmtilega fárán-
leika hans sem hlýtur að teljast af-
rek fyrir svo roskna skrásetningu.
Margir telja Braun því fyrsta bítla-
fræðinginn.
Lennon gældi sjálfur við „æðri“
listform í frístundum og fékk útrás
fyrir fijótt ímyndunarafl sitt í
tveimur kverum sem hann sendi frá
sér 1964 og 1965, hið fyrra „In His
Own Write“ innihélt prósa í dada-
fskum stfl og síðara „A Spaniard In
the Works“ margfrægar rissur. Eft-
ir að sýrutímabilið gekk í garð gat
Lennon hins vegar loksins leyft sér
að hella úr skálum frjósemi sinnar í
textasmíðina og önnur tjáningar-
form sem hann stundaði með Yoko
sinni heittelskuðu. Nú er hægt að
nálgast hin merkilegu kver Lennons
í einni heild.
Mannorðssvipting
og sjálfsdýrkun
Til viðbótar við hinar eiginlegu
bítlapælingar má nefna þijár bækur
sem fjalla um líf fjórmenninga eftir
að leiðir þeirra höfðu skilið. Fyrst
skal nefna alræmda ævisögu hins
umdeilda Alberts heitins Goldmans
sem sérhæfði sig í að afhjúpa látnar
goðsagnir. Goldman lýsir Lennon af
mikilli ákefð og frásagnargleði sem
geðsjúkum bijálæðingi á barmi
taugaáfalls þannig að hörðustu að-
dáendur hans fá óbragð í munninn
við að hlusta á rödd hans í fýrstu eft-
ir lesturinn. Goldman fer hins vegar
þvflíku offari og dregur svo hæpnar
ályktanir að mann grunar á stund-
um að hann skáldi hreinlega í eyður.
Niðurstöðumar em samt sem áður
nauðsynlegar heildarmyndinni og
hollt mótspil gegn tilraunum manna
til að taka Lennon í dýrlingatölu.
Önnur og öllu vingjarnlegri ævi-
saga er „Paul MacCartney: Many
Years From Now“ eftir Barry Miles.
Þessi er viðurkennd af MacCartney
sjálfum og er að miklu leyti byggð á
hans eigin frásögnum og viðhorfum
til sjöunda áratugarins. Lesningin
er heldur óþægileg í þessu ljósi og
sjálfsdýrkunin full augljós. Hins
vegar inniheldur bókin dýrmætar
upplýsingar og varpar ským Ijósi á
samband þeirra Lennons og hvemig
samvinnu þeirra var háttað.
Þegar öllu er á botninn hvolft þá
má segja að tvö bítlarit gnæfi yfir
öðrum, „Shout!“ og „Revolution in
the Head“. Hófstilltum unnendum
ætti að nægja að lesa þau til að öðl-
ast haldbæran skilning á hljómsveit
allra hljómsveita.
söguframvindu þeirra í
réttri og hefðbundinni
tímaröð.
Fróðleiksflæðandi
handbækur
Mark Lewisohn hefur
oft verið nefndur „Helsti
bítlaheili Bretlands".
Hann er eini utanhúss-
maðurinn sem fengið hef-
ur fullan aðgang að safni
hljóðritanna með Bítlunum í
eigu EMI. Niðurstöður þeirra rann-
sókna lagði hann fram í hinni
óhemju nákvæmu „Complete
Recording Sessions." Reyndar er
hér fulllangt gengið í smámunasem-
inni og er önnur bók eftir Lewisohn
„The Chronicle“, þar sem hann
styðst við sömu rannsóknir, heldur
aðgengilegiá. Lewisohn býr yfir
hafsjó af bítlafróðleik en verk hans
líða fyrir þurra og fastheldna fram-
setningu. Að þeim sökum mætti
kannski líta á ofannefnd verk bítla-
heilans sem handbækur.
Tvær aðrar afar frambærilegar
bækur sem bera keim af hand-
bókarstflnum eru „The Beatles: A
Diary“ eftir Barry Miles og „Revolu-
tion in the Head“ eftir Ian Mac-
Donald.
Miles hefur fylgst grannt með
MacCartney í gegnum árin og við þá
iðju hefur hann eflaust séð þörfina
fyrir almennilega dagbók. Ekki í
ætt við þá sem Lewisohn gerði held-
ur dagbók sem rennur mjúklega í
gegn og væri þægilegri aflestrar
sem ein heild. Brotið er stórt sem
gefur fjöhnörgum einkar vel völd-
um og skemmtilegum ljósmyndum
færi á að pjóta sín til hins ýtrasta.
Allt útlit bókarinnar er reyndar
glæsilegt og hennar helsti kostur.
Þegar „Revolution in the Head“
leit dagsins ljós öllum að óvörum ár-
ið 1994 olli hún straumhvörfum í
heimi popparabókmennta því
MacDonald notaðist við nýja og lítt
notaða aðferð við að kafa ofan í
poppsöguna. Hann rýnir í hvert lag
íyrir sig sem hinir frábæru fjórir
hljóðrituðu og spinnur út frá þem
frásagnir og tengir snilldarvel við
hina almcnnu sögu dægurmenning-
arinnar. Siðan hafa margir
popppennar beitt þessum aðferðum
með áhugaverðum árangri. I
„Revolution in the Head“ lallar
MacDonald sér um hvert einasta lag
sem Bítlarnir hljóðrituðu allt frá
„My Bonny“ með Tony Sheridan
fram til endurvinnslunnar á Anthol-
ogys-safninu. Greining hans er allt í
senn snjöll, hnyttin og byggð á
menningar-, tónlistar-, og sagn-
fræðilegum grunni án þess þá að
verða á nokkurn hátt tilgerðarleg.
Ein samtíðarlýsing á bítlaæðinu
var í sérstökum metum hjá Lennon
en það er „Love Me Do: The Beatles
Progress11 sem bandaríski blaða-
maðurinn Michael Braun skrifaði
um það bil sem æðið var að hefjast
árið 1963. Braun tekur handa-
Drengurinn
sem spark-
aði í grísi
„The Boy Who Kicked Pigs“ eftir
Tom Baker. 124 síður með mynd-
um. Faber og Faber gefur út 1999.
Kostaði um 1.300 kr. í Borders í
Lundúnum.
SAGAN af Láka jarðálfi hefur verið
mörgum íslenskum bömum kær í
gegnum tíðina, þó sumum hafi blöskr-
að sú staðreynd að Láki varð ekki
hamingjusamur fyrr en hann hafði af-
neitað eðli sínu og uppruna. Reyndar
þótti hrekkjusvínum úr Hlíðunum
heldur lítið til Láka koma, en þau
hefðu hrifist af söguhetju bókarinnar
sem hér er gerð að umtalsefni.
Sá Láki sem Tom Baker segir frá
heitir Robert Cagliari og er er vond-
ur, en ekki bara eins og Láki, því
hann lætur sér ekki nægja að hrekkja
kisur og fela dúkkur, hann drepur og
meiðir. Framan af er atferlið heldur
saklaust, Robert pínir systur sína og
sparkar sparigrísnum hennar um allt
innan húss og utan, en þannig er nafn
bókarinnar reyndai- til komið. Fyrir
hálgerða slysni áttar hann sig á því
hversu mörgu illu hann getur komið
til leiðar með þvi að að sparka í gn'si
og beitir sér af krafti í grísasparid þar
til svo kemur að það fullnægir ekki
sjúklegu ímyndurnarafli hans að pína
systur sína, ekki einu sinni með því að
eitra fyrir henni; eins og hjá öllum
góðum föntum kemur þar að að hann
langar til að skara framúr í mann-
vonsku, ná nýjum hæðum illskunnar í
heilbrigðum metnaði.
Teikningar í bókinni gera sitt til að
gera hana skemmtilega, enda er
Robert Cagliari frábærlega vondur
að sjá; Láki gamli jarðálfur er eins og
sunnudagaskólabarn samanborið við
Robert, ekki síst geiir hárgreiðsla
Robei-ts hann einkar djöfullegan.
Robert er metnaðarfullur í sinni
mannvonsku og áttar sig snemma á
því að það er ekki nóg að hrekkja og
meiða; hann nær ekki að vera reglu-
lega vondur fyrr en hann fer að drepa
fólk. Fyrsta morðið er nánast tilraun,
en eftir að því takmarki er náð hverf-
ur öll mannvonska önnur í skuggann,
það jafnast ekkert á við morð.
Drengurinn sem spai'kaði í grísi er
skrifuð sem barnabók og þá barnabók
í ætt við þær sem böm ólust upp við
hér forðum, áður en allt bamaefni
varð dauðhreinsað, meinlaust og
hundleiðinlegt. Líkas til þætti flestum
bömum þó nóg um mannvonskuna í
Robert, ekki síst í lokakafla bókarinn-
ar þar sem hann hrindir óafvitandi, en
vitanlega sér til gleði, af stað atburð-
arás sem dregur á annað hundrað
manns til dauða í eldhafi, þar á meðal
þrettán presta sem fuðra upp, hest,
6.000 hænur, 300 hana, sem 300 flösk-
ur af rauðvíni flæða yfir og úr verður
coq au vin, fullan vömbfll af svínum
og níutíu tonn af káli (uppáhaldsmat-
ur Gissurar Gullrass, ekki satt?), og
svo má áfram telja. Af ástæðu sem
ekki er rétt að geta um hér fyrir þá
sem eiga eftir að lesa bókina nýtur
Robert ekki illvirkisins til fulls fyrir
ýmsar sakir, enda inntak sögunnar
inntak allra góðra bókmennta: Ef þú
ert vondur taparðu, þótt þú vinnir.
Árni Matthíasson.