Morgunblaðið - 29.04.2000, Blaðsíða 50

50 LAUGARDAGUR 29. APRÍL 2000
T------------------------
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Steingrímur
Stefán Thomas
Sigurðsson,
Krummahólum 6,
Reykjavík, fæddist á
Akureyri 29. apríl
1925. Hann varð
bráðkvaddur í Bol-
ungarvík föstudag-
inn langa 21. aprfl
síðastliðinn. Hann
rvar yngstur sex
barna foreldra sinna,
hjónanna Halldóru
Olafsdóttur og Sig-
urðar Guðmundsson-
ar skólameistara við
Menntaskólann á Akureyri. Hin,
sem fullorðins aldri náðu voru í al-
dursröð þessi: Ólafur, yfirlæknir á
Akureyri (látinn), k. Anna Soffía
Björnsdóttir; Þórunn, m. Richard
Connolly Tunnard, lögfræðingur
(látinn); Orlygur, listamaður, k.
Unnur Eiríksdóttir og Guðmundur
Ingvi, hrl., k. Kristín Þorbjarnar-
dóttir.
Steingrímur kvæntist Guðrúnu
Bjamadóttur, meinatækni, 23. des-
~í
ember 1956. Þau
skildu eftir _ tveggja
ára sambúð. Árið 1961
hóf Steingrímur sam-
búð með Margréti Ás-
geirsdóttur, loft-
skeytamanni og sím-
ritara frá Skógum í
Amarfirði og stóð
sambúðin til 1967. Þau
eignuðust þijú börn: a)
Steingrím Lárents
Thomas, f. 21. júlí
1962, listteiknara, b)
Jón Jón Thomas, f. 28.
mars 1964, frkv.stj.
Sölusviðs Islandssíma.
Hann er í sambúð með Eh'nu
Bjamadóttur, hjúkmnarfræðingi.
Bam þeirra: Birta, f. 5. aprfl 1996.
Yngst er c) Halldóra Maria Mar-
grét, snyrtifræðingur f. 30. maí
1966. Fósturforeldrar Halldóru
era Ásta Jónsdóttir hjúkmnar-
fræðingur og Jóhann Þór Sigur-
bergsson, Ijósmyndari. Eiginmaður
Halldóru er Halldór Andri Hall-
dórsson frkv.stj. Islensks harðvið-
ar. Böm Halldóru og Halldórs eru
Viktor Alexander, f. 17. febrúar
1992 og Aron Jóhann f. 8. maí 1996.
Steingrímur varð stúdent 1943.
Hann nam ensku og enskar bók-
menntir við háskóla á Englandi ár-
in 1946-1948 og sótti bókmennta-
tíma í norrænudeild Háskóla
Islands 1948-1949, cand.phil. vorið
1949. Námsdvalir í Oxford sumarið
1956 og Edinborg 1959. Kenndi ís-
lensku við Menntaskólann á Akur-
eyri 1944-1946, við Gagnfræða-
skólann við Lindargötu í Reykjavík
1949-1950 og ensku og teikningu
við Menntaskólann á Akureyri
1954-1960. Auk kennslunnar
fékkst hann við ritstörf, stofnaði
ásamt öðrum tímaritið Líf og List
1950, sem haldið var úti um tveggja
ára skeið. Hann fékkst við blaða-
mennsku og önnur ritstörf árið
1961-1966. Hann hafði myndlist að
aðalstarfí frá 1966 til dánardags og
mun hafa haldið rúmlega 100 mál-
verkasýningar hérlendis og er-
lendis. Hann fékkst við þýðingar og
skrifaði nokkrar bækur, m.a. ævi-
sögu sína, sem ber heitið Lausnar-
steinn - Lífsbók mín. Viðurkenn-
ing: „White Heart of the Irish
Pioneers.“
Steingrímur snerist til kaþólskr-
ar trúar 1959 og tók þá upp milli-
nöfnin í nafni sínu, Stefán og
Thomas.
Utför Steingrúns fer fram frá
Kristkirkju, Landakoti, í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
STEINGRÍMUR
STEFÁN THOMAS
SIGURÐSSON
Ég kveð í dag ástkæran tengda-
föður minn Steingrím St.Th. Sig-
urðsson listmálara.
I dag hefði hann orðið 75 ára gam-
all, hann kvaddi skyndilega þennan
veraldlega heim á föstudaginn
langa, þegar hann tók sér hvíld frá
uppsetningu á málverkasýningu á
Bolungarvík. En þar var hann sína
síðustu daga í vellíðan meðal góðra
vina og vil ég þakka þeim þann
mikla stuðning sem þeir sýndu okk-
ur við þessar erfiðu aðstæður.
Steingrímur dáði landsbyggðina,
hann sá betur en margir verðmætin
í mannfólkinu og náttúrunni úti á
landi. Hin síðari ár bjó hann með
Steingrími syni sínum í Reykjavík,
en sótti mikið á Vestfirði og á Norð-
urland, svo ekki sé minnst á fjöruna
á Stokkseyri sem var honum mikils
virði.
Á sínum tíðu ferðalögum naut
hann gestrisni og velvilja vina og
kunningja sinna um land allt og
þakkaði fyrir sig með ógleymanleg-
um samverustundun með þeim.
Hann upplifði hlutina sterkt, hann
skynjaði persónueinkenni manna
vel, og lýsti fólki á sinn hátt sem ein-
"Ttenndist af mikilli virðingu, hann
kallaði lögreglumann ekki löggu,
heldur lögregluforingja. Ég minnist
þess líka hversu fallega hann talaði
um foreldra mína og systkin.
Steingrímur var tilfinningavera,
hann naut þess að vera með sonum
okkar Halldóru, þeim Aroni og Vikt-
ori, hann veitti þeim mikla ást og
færði þeim iðulega ríkulegar gjafir,
ríkulegri en hægt var að ætlast til af
fullorðnum manni sem tileinkaði líf
sitt listmálun.
Það er eftirsjá í þessum mikla
náttúrumanni og hans sterka pers-
ónuleika, en hann lifði ekki eftir fyr-
irfram ákveðinni formúlu, heldur
líktist líf hans frekar hafinu sem var
Sionum mjög kært.
Halldór Andri Halldórsson.
„hann batt eigi bagga sína sömu hnútum
og samferðamenn"
Steingrímur S.T. Sigurðsson, vin-
ur minn og bekkjarbróðir varð bráð-
kvaddur vestur í Bolungarvík að
kvöldi föstudagsins langa. Hann var
yngstur okkar bekkjarsystkina frá
M.A. 1943. Hafði alltaf verið stál-
hraustur og „hugaður sem ljón,“
sem m.a. sást glöggt á því, að hann
\V ný hringtrúlofaður glæsilegri
myndlistarkonu, Kristínu Þórarins-
dóttur, sem hann kvaðst unna hug-
ástum. Steingrímur var búinn að
bjóða vinafólki sínu til afmælisveislu
29. apríl, en þá hefði hann orðið 75
ára. Við vorum farin að hlakka til
veislunnar, enda var Steingrímur
Vtjjtull vel og hinn mesti gestahöfð-
ingi. Torvelt er að lýsa margslung-
inni skapgerð hans. Hjá honum
mátti greina eðlisþætti, sem lítil eða
engin samskipti eða samhæfingu
höfðu hver við annan. Voru tæpast á
viðræðugrundvelli. Annað veifið var
hann svartsýnn og bölmóður, en
hina stundina á hæsta tindi ham-
ingjunnar. Geðið var hverfult eins
og íslensk veðrátta. Oftast var hann
þó bjartsýnn og skemmtilegur og
einstaklega vökull og sjáandi á
mannleg rök og rökleysur. Ég tel, að
þessar andstæður og ólíku, en þó
sterku eðlisþættir í lundarfari hans
hafi átt rætur í gjörólíkum ættar-
fylgjum. Steingrímur er löngu
þjóðkunnur sem rithöfundur og
myndlistarmaður og allir fullorðnir
vitibornir íslendingar vita af hvaða
bergi hann var brotinn. Fyrir þá,
sem lítið eða ekkert vita í þá veru
ætla ég þó að nefna nokkur skyld-
menni hans. Tel ég þá ættfærslu
renna stoðum undir „allt hans
skapahregg", því ættmenn hans í
móður- og föðurætt eru gjörólíkir.
Steingrímur var borinn og barn-
fæddur á Akureyri. Voru foreldrar
hans Sigurður Guðmundsson, skóla-
meistari Menntaskólans á Akureyri
frá 1921 til ársloka 1947 og frú Hall-
dóra Ólafsdóttir kona hans. Langafi
Steingríms í föðurætt var Erlendur
bóndi og dannebrogsmaður í Tungu-
nesi í Langadal, Austur-Húnavatns-
sýslu. Sá hafði skemmtan af mála-
þrasi og baráttu og þótti mikill og
sigursæll málafylgjumaður. Honum
lét einkar vel að laða menn til starfa
og dáða. Lifir þar nyrðra enn þessi
setning Erlendar: „Vel er slegið,
mikið er slegið, en meira verður
slegið á morgun piltar mínir.“ Telja
kunnugir, að Steingrímur hafi að
ýmsu leyti líkst þessum forföður sín-
um. Sonur Erlendar var Guðmund-
ur bóndi og hreppstjóri á Æsustöð-
um og síðar í Mjóadal í Laxárdal
faðir Sigurðar skólameistara. Langa
langafi Steingríms í móðurætt Sig-
urðar skólameistara var Árni Hall-
dórsson, bóndi á Tindum í Svínadal,
kallaður veislustjóri. Þóttu veislur í
Húnaþingi vart marktækar, ef Árni
stýrði þeim ekki. Dóttir Árna var
Þorbjörg á Reykjum á Reykjabraut,
móðir Ingibjargar móður Sigurðar
skólameistara.
Frú Halldóra, móðir Steingríms
var Sunnlendingur af gamalgrónum
embættismannaættum, dóttir hjón-
anna Þórunnar Ólafsdóttur frá Mýr-
arhúsum á Seltjarnarnesi og séra
Ólafs Finnssonar, prests á Kálfholti
í Holtum. Ólafur var ættaður frá
Meðalfelli í Kjós af Finsensætt.
Móðir Ólafs var Kristín Stefánsdótt-
ir prests á Reynivöllum í Kjós Step-
hensens. Ég orðlengi ekki frekar
ættfærslu foreldra Steingríms. Fað-
ir hans, Sigurður Guðmundsson,
Meistari eins og nemendur ávallt
kölluðu hann, þótti á sinni tíð ein-
hver merkasti skólamaður og uppa-
landi landsins, enda heimspekingur
og mannlífskönnuður, en frú Hall-
dóra gáfuð tignarkona, sem hvar-
vetna vakti virðingu og aðdáun. Er
síst að undra þótt fjölþættir hæfi-
leikar byggju í afkomendum slíkra
hjóna enda reyndust börn þeirra öll
mikið merkisfólk hvert á sínu sviði.
Steingrímur var yngstur systkina
sinna. Ég kynntist honum fyrst á
vordögum 1937. Tókst fljótlega með
okkur vinátta, sem oft reyndi á, en
aldrei brást, þó að á ýmsu hafi oítið.
Höfum við oft stundað þrætubókar-
list og orðið heitt í hamsi. Frá því í 4.
bekk vorum við sessunautar, fórum
oft í Útgarð, í kvikmyndahús þar
sem við hlógum dátt, þegar síst var
viðeigandi og á Volgu, kaffihús
KEA. Þar fengum við okkur stór-
tertur og súkkulaði eða te og ristað
brauð með osti og marmelaði, sem
við smurðum á ostinn upp úr heilum
skálum til að leifa ekki af því, sem
fram var borið. Ekki þóttu þessar
aðfarir til fyrirmyndar hér syðra.
Við Steingrímur lásum íslensku
saman undir gagnfræðapróf og
stúdentspróf. Tókst lesturinn vel
undir stúdentspróf, en miður fyrir
gagnfræðapróf. Töldum við að
bekkjarsystir, sem las með okkur
undir gagnfræðapróf, hafi átt þar
nokkra sök svo tíðlitið varð okkur á
hana. Að okkar dómi mátti segja um
hana eins og Ásu í Sturlaugssögu
starfssama: „hún bar af öllum jóm-
frúm henni samtíða sem rauðagull
af eiri blökkum eða sem sól af himin-
tunglum öðrum.“ Allt gekk þó stór-
slysalaust, en sammála urðum við
Steingrímur um, að best færi á að
glæsikonur væru sem fjærst ætti að
stunda próflestur af alvöruþunga og
með árangri. Þegar á menntaskóla-
árum hneigðist hugur Steingríms til
málanáms. Voru íslenska, enska og
latína uppáhalds námsgreinar hans.
Var hann þá þegar farinn að lesa
bækur eftir Kipling, Maugham,
Graham Greene og síðast en ekki
síst Shakespeare, sem hann kunni
glefsur úr og sló um sig með, eink:
anlega úr Macbeth og Hamlet. í
stað þess að hefja þegar eftir stú-
dentspróf nám í einhverjum hefð-
bundnum námsgreinum í Háskóla
Islands gerðist Steingrímur kennari
í íslensku við Menntaskólann á Ak-
ureyri frá 1944 -1946 og þótti hörk-
ugóður kennari. Eftir það var hann í
þrjú ár við nám í ensku og enskum
bókmenntum við breska háskóla.
Öðlaðist hann á þessum árum stað-
góða menntun í þeim fræðum og
kunni vel að meta Breta. 1946-1947
var hann m.a. við nám í University
College í Nottingham á slóðum
Hróa hattar og var þar samtíða
Thor Vilhjálmssyni skáldi. Líkaði
honum vistin þarna ágætlega. Kunni
vel við öldurhúsin og sterkar
Players sígarettur, sem hann reykti
af slíkum ákafa, að sagt var, að
reykjarmökkurinn kring um hann
hefði stundum orðið eins og frá með-
al eimlest. Hann barðist um tuttugu
ára skeið gegn brjóstþolsspillandi
reykingum og hvers konar áfengis-
neyslu og hafði sigur. Þarf til slíks
mikinn og þolgóðan viljastyrk, þeg-
ar löngun knýr sífellt á.
Eftir heimkomuna 1948 starfaði
Steingrímur aðallega við kennslu og
ritstörf. Var m.a. kennari við M.A.
1954-1960. Frá 1966 hafði hann
myndlist að aðalstarfi og hélt yfir
100 sýningr hérlendis og erlendis. Á
sama tímabili kom hann einnig oft
fram í útvarpi og var til hinstu
stundar sískrifandi greinar í blöð og
tímarit. Skrifaði m.a. skemmtilegan
greinaflokk um fyrsta mannaða
tunglskotið, þegar Appollo 11 var
skotið til tunglsins í júlí 1969. Fyrir
utan tímaritið Líf og list sem Stein-
grímur og Gunnar Bergmann gáfu
út á árunum 1950-1952, hefir
Steingrímur skrifað sjö bækur auk
ævisögu sinnar, sem er mikil bók og
ber heitið Lausnarsteinn - Lífsbók
mín. Ýmsar snjallar þýðingar liggja
einnig eftir hann. Ekki var Stein-
grímur ósnortinn af kvennaþokka,
en hélst ekki lengi á hverri. Mun þar
um að kenna sviptivindasömu geðs-
lagi hans. Hann kvæntist 23. desem-
ber 1956 Guðrúnu Bjarnadóttur
meinatækni frá Isafirði. Stóð hjóna-
bandið tvö ár og var barnlaust. Árið
1961 hóf hann svo sambúð með Mar-
gréti Ásgeirsdótur frá Skógum í
Arnarfirði. Margrét og Steingrímur
eignuðust þrjú mannvænleg börn.
Fljótlega eftir að kynni okkar
Steingríms hófust varð ég heima-
gangur á því fagra menningarheim-
ili sem skólameistaraheimilið var.
Slíkt var ómetanlegt og verður
aldrei fullþakkað. Það var ekki bráð-
ónýtt að koma í kvöldkaffi til frú
Halldóru og Meistara og fá bónda-
dóttur með blæju, sem mér þótti
Ijúffengust af öllu „bakkelsi". Á slík-
um stundum voni hjónin ávallt kát,
ræðin, spaugsöm og skemmtileg.
Frábærir gestgjafar. Ég áleit að
þeir, sem ælust upp við slíkar að-
stæður hlytu að sigla hraðbyri í líf-
höfn. Svo reyndist þó ekki um vin
minn Steingrím. Hann hafði ávallt
„fjall í fang“ og líf hans var oftast
enginn dans á rósum. Fer svo um
marga, sem hafa listagyðjuna að
brúði og álíta ávallt að gæfuna sé að
finna hinum megin fjalls. Erfiðastur
mun þó tíminn í Roðgúl á Stokkseyri
hafa reynst Steingrími, en þar bjó
hann árin 1972-1974 og sá að mestu
einn um uppeldi barna sinna. Allt
tókst það þó vel. Börnin voru dug-
mikil, ábyrg og stálhraust og
Steingrímur taldi þetta reynslu-
tímabil besta og lærdómsríkasta
æviskeið sitt. Staðreynd var þó, að
þá byrjaði hár hans og skegg að
grána. Steingrímur var trölltryggur
vinum sínum og höfðingi heim að
sækja. Besta tómstundagaman hans
voru viðræður við þá, sem gæddir
voru andlegu fjöri og góðum gáfum.
Sjálfur var hann ríkur að slíkum eig-
inleikum. Grímur Thomsen segir
m.a. í kvæðinu Elli:
Neista geymir sögn og saga
sálu mannsins hitaríka,
og endurminning æfidaga
omar hinum gömlu líka.
Við Lúlú og aðrir sem þekktu
Steingrím best munum minnast
hans með innilegu þakklæti fyrir
ógleymanlega og litríka samfylgd og
biðjum honum blessunar á öðru til-
verustigi. Börnum hans, barnabörn-
um og öðrum aðstandendum vottum
við innilega samúð.
Barði Friðriksson.
Við Steingrímur tengdumst vin-
áttuböndum svo ungir, að upphaf
vináttu (eða ætti ég að segja fóst-
bræðralags) okkar er löngu horfið í
óminni frumbernskunnar. Ekkert
hefir megnað að slíta þessi bönd,
hvorki tími, fjarlægðir né á ýmsan
hátt ólíkt eðlisfar. Fundir okkar
hafa alltaf verið fagnafundir, óháð
aldri og aðstæðum.
Við héldum oftast hópinn korn-
ungir drengir og nágrannar, bræð-
urnir Guðmundur Ingvi og Steing-
rímur Sigurðssynir, Siglaugur
Brynleifsson og ég. Þó voru þeir
meiri félagar, Dummi og Diwi, enda
jafnaldrar, en við Steini urðum aftur
samrýmdari, jafngamlir tvo mánuði
á ári hverju og tveim til þrem árum
yngri en þeir. Leiksvæði okkar var
einkum Menntaskólahúsið, skóla-
lóðin og næsta nágrenni. Ýmsir
heimavistarnemar urðu kunningjar
okkar, þrátt fyrir aldurs- og þroska-
mun. Einhverju sinni létu einhverjir
þeirra Steina á bak gráa hrútinum
hans Villa í Barði. Sá ferfætti og
hornaprúði bekringur tók sprettinn
alla leið norður fyrir Olgeirstún, þar
sem hann setti grænklædda riddar-
ann af sér eftir frækilega þeysireið.
Við lærðum að hjóla á hjólinu henn-
ar Tótu meistara og /órum í hús-
bolta í skólaportinu. Iþróttakeppni
var háð uppi við Tröð eða niðri á
Austurvelli, og svo var ýmist hlaup-
inn litli eða stóri hringurinn. Við
eignuðumst bfla af fremur einfaldri
gerð, sem samanstóðu af priki með
áfestu loki af málningardós á öðrum
endanum, en ölflöskutappi frá ljúf-
menninu Eðvaldi Möller, sem rak öl-
stofu niðri í bæ, var hafður í slitvörn
milli dósarloksins og naglahaussins,
sem annars vildi éta sig út úr lokinu.
Við „tókum bensín" við nálæga
brunahana og hlupum svo með prik-
ið í ýmsar áttir, lengst til Reykjavík-
ur (við tætturnar af kofa Árna væna
á norðurbarmi Búðargils) með við-
komu á Sauðárkróki, Blönduósi og í
Borgarnesi, sem voru girðingar-
staurar í sæmilega réttum fjarlægð-
arhlutföllum. Holtavörðuheiði var
stórþýfi neðan við Nýræktartúnið,
erfið yfirferðar og hálfgerð veg-
leysa. Fyrir kom, að upp hófust bar-
dagar með lurkum úr Lystigarðin-
um að hætti fornkappa, sem við
höfðum kynnst af bókum. Ekki
tjóaði að kveina eða æja undan
höggum eða pústrum, slíkt hefði
verið vansæmd og ósamboðið
hetjum og heljarmennum, sem
brugðu sér hvorki við sár né bana.
Oft fannst mér Steini vera lengi að
koma í sig morgunmatnum við eld-
húsbekkinn hjá mömmu sinni, þegar
mikilvæg viðfangsefni og merkileg
ævintýri nýrisins dags biðu úti, en
þá stytti húsfreyjan, blessunin hún
frú Halldóra, sem mér þótti innilega
vænt um, mér oft biðina með kakó-
bolla og tvíböku eða einhverju öðru
góðgæti. Á afmælisdegi Steingríms
var mér einatt boðið til hádegisverð-
ar við dúkað borð í borðstofunni, og
þar voru bornar fram steiktar svína-
kótelettur, sjaldgæfur hátíðamatur,
sem við kunnum báðir að meta. Vit-
anlega vorum við í sparifötunum. Þá
kunnu Akureyringar mannasiði,
enda höfðu þeir lengi verið áhorf-
endur að háttprýði danskra og hálf-
danskra höfðingja. Annars var Suð-
urbrekkan okkar heimur, okkar
Akropolis. Við strákarnir þekktum
lítið til annarra hverfa og íbúa
þeirra, þeir komu okkur einfaldlega
ekki við.
En þessir áhyggjulausu dagar
liðu hjá, og alvara lífsins guðaði á
glugga. Við höfðum lært lestur,
skrift og reikning í foreldrahúsum,
svo og lesgreinar barnastigsins,
en í stað þess að senda okkur
Steingrím í barnaskóla sömdu for-
eldrar okkar um að fá úrvalsnem-
endur úr Menntaskólanum til að
segja okkur til í íslensku, dönsku,
ensku og stærðfræði í tvo vetur.
Fyrri veturinn kenndu okkur frú
Halldóra og Ingvar G. Brynjólfsson,
en seinni veturinn Ingvar og Bjarni
Vilhjálmsson. Til að venja okkur við
komandi áraunir setti Ingvar á svið
hátíðlegt munnlegt vorpróf í ís-
lenskri málfræði við grændúkað
borð uppi á Sal Menntaskólans og
kvaddi til prófdómara, Halldór Hall-
dórsson, síðar prófessor, fyrra vor-
ið, en bekkjarbróður sinn Kristján
Eldjárn síðara vorið. Þá var Steing-
rímur 10 vetra, en ég 11. Með þetta
nesti fórum við í Menntaskólann og
varð ekki að meini. Föður Stein-
gríms, Sigurði skólameistara, þótti
þó sonurinn vera of ungur til að ger-
ast reglulegur nemandi þar þá þeg-
ar, svo að við urðum ekki bekkjar-
bræður.
Allt um það vorum við góðir vinir