Morgunblaðið - 04.05.2000, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 4. MAÍ 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
URVERINU
Morgunblaðið/Golli
Eiríkur Þorbjörnsson, verkefnisstjóri, og Gunnar Tómasson, varaformaður Slysavarnafélagsins Landsbjargar,
kynna sjálfvirka tilkynningaskyldukerfið fyrir Sturlu Böðvarssyni, samgönguráðherra, og Árna M. Mathiesen,
sjávarútvegsráðherra, og þingmönnum úr samgöngunefnd Alþingis.
Framfaraspor í örygg-
ismálum sjómanna
STK kerfið
og tengimöguleikar
Önnur samskiptakerfí,
t.d. NMT, GSM/SMS
Morðið á Lumumba 1961
til rannsóknar
Voru belgískir
ráðamenn flækt-
ir í morðið?
Brussel. AFP, AP.
Sjálfvirk til-
kynningaskylda
tekin í notkun
STURLA Böðvarsson samgönguráð-
heira tók í gær formlega í notkun
sjálfvirkt tilkynningaskyldukerfí ís-
lenskra skipa. Þróun og uppsetning
kerfisins hefur tekið nærri tvo ára-
tugi og sagði ráðherrann kerfíð vera
mikilvægan áfanga í öryggismálum
sjómanna.
Óformleg gagnsetning á sjálfvirka
tilkynningaskyldukerfinu fyrir ís-
lenska skipaflotann hófst á síðasta
ári. Undirbúningur verkefnisins hef-
ur hins vegar staðið frá árinu 1994
þegar Slysavamafélag Islands, póst-
og símamálastjóri og samgönguráð-
herra skrifuðu undir samkomulag um
sjálfvirka tilkynningaskyldu. Slysa-
vamafélag íslands tók að sér að reka
stjómstöð fyrir þetta nýja kerfi en í
því fólst að setja upp nauðsynlegan
búnað til að taka við boðum frá tækj-
um sem sett yrði upp í skip og báta.
Landssími íslands tók að sér upp-
byggingu og rekstur á fjarskipta-
kerfi.
Hefur þegar sannað sig
Að sögn Eiríks Þorbjamarsonar
verkefnisstjóra tók málið margar dýf-
ur á undirbúningstímanum og mikil
seinkun varð á allri meðferð þess eða
þar til málinu var ýtt úr höfn í ár-
sbytjun 1998. „Nú þegar hafa komið
upp nokkur tilvik sem sýna og sanna
að með tilkomu sjálívirku tikynninga-
skyldunnar er stigið stórt skref til að
bæta öryggi sjómanna, einkum þeirra
sem róa á minni bátum. Sjálfvirka til-
kynningaskyldan er án efa eitt mesta
framfaraspor í öryggismálum sjó-
manna,“ segir Eiríkur.
Stofnkostnaður á eftirlitshluta
sjálfvirku tilkynningaskyldunnar,
þ.e. vél- og hugbúnaður, er áætlaður
um 70 miHjónir króna. Þar að auki er
stofnkostnaður á landskerfi Lands-
síma íslands um 70 milljónir króna.
Kostnaður við niðurgreiðslu skip-
stækja úr ríkissjóði má ætla að verði
um 65 milljónir króna og er því heild-
arstofnkostnaður kerfisins áætlaður
um 200 milljónir króna. Þar við bætist
kostnaður eigenda skipstækja en
hvert tæki kostar þá um 95 þúsund
krónur.
Samstarfsaðilar í verkefninu um
sjálfvirka tilkynningaskyldu eru
Stefja, DNG og Racal, Landssíminn
og Landsbjörg.
Sjálfvirka tilkynningaskyldukerfið
samanstendur af skipstæki frá fyrir-
tækinu Racal sem sendir frá sér upp-
lýsingar um staðsetningu skipsins,
stefnu þess og hraða. Bátamir geta
verið á hafsvæði allt að 50 sjómílur frá
strandlengjunni. Ailar sendingar eru
sjálfvirkar og berast uppýsingar um
staðsetningu á 15 mínútna fresti. Ber-
ist ekki upplýsingar lætur kerfið vita
og bíður starfsmaður Tilkynninga-
skyldunnar í allt að 30 mínútur áður
en reynt er að hafa samband við skip-
ið til að kanna aðstæður. Telji hann
aðstæður á einhvem hátt varasamar
bregst hann hraðar við. Berist ekki
skeyti um nýja staðsetningu innan
þessara tímamarka er gerð tilraun tif
að hafa samband við skipið í gegnum
farsíma um borð. Takist ekki að ná
sambandi þessa leið er er strandstöð
Landssímans beðin um að kalla skipið
upp í talstöð á skiparásum og nálæg-
um skipum gert viðvart. Tækið hefur
neyðarhnapp sem hægt er að nota til
að senda út neyðarkall og við það ber-
ast upplýsingar til Tilkynningaskyld-
unnar um að bátur eða skip sé í neyð
og er þá brugðist við kallinu sam-
kvæmt ákveðnu verklagi.
Upplýsingar frá stærri skipum
berast í gegnum gervihnött en sam-
kvæmt fjarskiptalögum ber skipum
utan þess hafsvæðis sem sjálfvirka
tilkynningaskyldukerfið nær til að
hafa búnað til að senda tilkynningar
um staðsetningu á 12 tíma fresti.
Fjarskiptakerfið, sem rekið er af
Landssímanum, byggist á strand-
stöðum meðfram strandlengju lands-
ins sem taka við sendingum frá skip-
stækjunum. Fjarskiptastjóri, sem er
hugbúnaður frá Stefju, heldur utan
um og sendir frá sér viðvörun ef gögn
berast ekki frá skipstækjunum.
Gögnin berast til öryggiseftirlitskerf-
is sem starfsmenn Tilkynningaskyld-
unnar nota til að fylgjast með ferðum
skipa og báta.
Hvergi betra kerfi til
í heiminum
Gunnar Tómasson, vai'aformaður
Slysavamafélagsins Landsbjargar,
sagði þegar kerfið var tekið í notkun í
gær að hvergi í heiminum væri til-
kynningaskylda með sama hætti og
hér á Islandi, enda hefðu margar
þjóðir leitað upplýsinga um hvemig
tekist hefði að koma þessu öryggis-
kerfi á fót.
Sagði Gunnar hugmyndina um
sjálfvirka tilkynningaskyldu hafa
kviknað í upphafi níunda áratugarins
þegar Verkfræðistofnun Háskólans
hóf að þróa slíkt kerfi undir stjóm
Þorgeirs Pálssonar, dósents og nú-
verandi flugmálastjóra. í árslok 1989
hefði þróunarvinnan verið komin það
langt að hægt hefði verið að fullyrða
að koma mætti á slíku kerfi á miðun-
um í kringum Island og tveim ámm
síðar hefði Alþingi samþykkt að koma
kerfinu á. „Með sjálfvirka tilkynn-
ingaskyldukerfinu er stómm áfanga
náð í öryggismálum sjómanna. Betur
verður hægt að fylgjast með ferðum
skipa og grípa mun fyrr inn í ef óhapp
verður. Þá er vitað nákvæmlega um
staðsetningar skipa og báta í ná-
grenni við þann sem lendir í nauð og
senda aðstoð fyrr en áður. Einnig
verður auðveldara að fylgjast með
bátum ef veður er vont. Það veitir
áhöfn og fjölskyldum þeirra aukið ör-
yggi að vita að fylgst en nákvæmlega
með þeim og aðstoð veitt ef á þarf að
halda,“ sagði Gunnar.
ÞINGNEFND í Belgíu hefur
ákveðið að láta rannsaka hvort
Belgar hafi átt þátt í morðinu á
Patrice Lumumba, fyrsta forsætis-
ráðherra Kongo eftir að Afríkurík-
ið hlaut sjálfstæði 1960. Lumumba,
sem var vinstrisinnaður og talinn
vinveittur Sovétríkjunum, var
myrtur í janúar 1961, um sjö mán-
uðum eftir að hann tók við völdum.
Hann var einn af þekktustu leið-
togum Afríkumanna í baráttu
þeirra gegn evrópsku nýlenduveld-
unum en flestar Afríkuþjóðir fengu
sjálfstæði á sjötta og sjöunda ára-
tugnum.
Stjórnmálahreyfing Lumumba
krafðist þegar árið 1958 sjálfstæðis
og er það gekk eftir tveim árum
síðar fiutti Lumumba ræðu þar
sem hann réðst á nýlenduveldin.
Miklir flokkadrættir voru í landinu
og óljóst hver bar ábyrgð á því að
Lumumba var handtekinn, fluttur
nauðugur til námuhéraðsins Kat-
anga og loks tekinn af lífi. En oft
hefur því verið haldið fram að
bandaríska leyniþjónustan hafi
með aðstoð innfæddra andstæð-
inga forsætisráðherrans ráðið
hann af dögum af ótta við að hann
væri handbendi ráðamanna í
Kreml.
Málið er þó flókið, þess má geta
að ráðherra Afríkumála í belgísku
stjórninni, Harold d’Aspremont
Lynden, sendi í október 1960
skeyti til belgískra sendifulltrúa í
Kongó þar sem segir að mikilvæg-
asta verkefnið sem vinna beri að í
þágu „Kongó, Katanga og Belgíu
er augljóslega að taka Lumumba
endanlega úr umferð".
Einn af leiðtogum Kongómanna
var Moise Tshombe, sem sakaður
var um að ganga erinda erlendra
stórfyrirtækja og vilja gera hið
námuauðuga Katanga-hérað að
sérstöku ríki. Belgísku námufyrir-
tækin Union Miniere og Societe
Generale de Belgique, áttu mikilla
hagsmuna að gæta í Kongó. Morðið
á Lumumba og átökin sem fylgdu í
kjölfarið næstu árin enduðu með
því að Mobutu Sese Seko, er var
hliðhollur Frökkum og Bandaríkja-
mönnum, varð einræðisherra 1965
og var við völd fram á síðustu ár er
hann varð að hrökklast frá.
Bók De Witte
í nýlegri bók eftir belgíska fé-
lagsfræðinginn Ludo De Witte,
Morðið á Lumumba, er sagt að
Belgar hafi borið verulega ábyrgð
á ódæðinu sem á sínum tíma var
sagt að ráðamenn í Katanga hefðu
tekið ákvörðun um. Hann birtir
skeyti frá d’Aspremont, dagsett í
janúar 1961, þar sem ráðherrann
hvetur Tshombe til að flytja Lum-
umba tafarlaust til Katanga.
„Frá upphafi til enda stjórnuðu
Belgar rás þessara viðburða, með
öðrum orðum, flutningi Lumumba
til Katanga, aftöku hans og því að
líkið fannst aldrei," segir De Witte.
Hann segir ennfremur að Gaston
Eyskens, þáverandi forsætisráð-
herra og Pierre Wigny utanríkis-
ráðherra hafi verið viðriðnir málið.
Kongo komst í eigu Belga árið
1885 en skömmu eftir aldamótin
var farið að gagnrýna harkalega í
evrópskum fjölmiðlum stjórnhætti
námufélaganna sem í reynd stjórn-
uðu landinu í umboði konungs.
Varð Kongó þá belgísk nýlenda en
í landinu er miklar auðlindir, gull,
demantar og fleira.
Patrice Lumumba, með hendur bundnar fyrir aftan bak og í gæslu her-
manna Mobutus ofursta, á Leopoldville-flugvelli í desember 1960.
Mál írönsku gyðinganna
Játningu sjónvarpað
Shiraz. AFP, Reutcrs.
DÓMSTÓLAR í íran rétta þessa
dagana yfir 13 írönskum gyðing-
um vegna meintra njósna. Rétt-
arhöldin féllu þó í skuggann á
mánudag þegar sjónvarpað var
játningu eins hinna ákærðu þar
sem hann gengst við því að hafa
svikið ættjörð sína með því að
stunda njósnir fyrir Israela.
„Ég er sekur. Ég er samþykk-
ur þeim kærum sem lagðar hafa
verið fram. Ég njósnaði fyrir
ísrael,“ sagði Hamid Tefilin í
játningu sinni. Hann sagði auk
þess í stuttu viðtali við Reuters-
fréttastofuna í gær að ástæða
þess að hann stundaði njósnir
fyrir ísrael hafi bæði verið af
trúarlegum og fjárhagslegum
toga.
Opinberar játningar á borð við
þessa voru algengar í árdaga ís-
lamska ríkisins en eru nú mun
sjaldgæfari. Teflin er þó ekki
einn um að hafa játað sig sekan í
þessu máli því þeir Ramin
Nematizadeh og Shahroqh
Paknahad hafa báðir játað sekt
sína fyrir írönskum dómstólum.
Játningar á borð við þessar
þykja líklegar til að hafa neikvæð
áhrif á vörn hinna gyðinganna
10, en viðurlög við njósnum í Ir-
an eru dauðarefsing.