Morgunblaðið - 04.05.2000, Blaðsíða 40

40 FLMMT.UDAGIJR 4. MAÍ 2000
MORGUNRLADIÐ
Varnarmál
í óvissu
Eftir vidrœðurnar í Waskington undan-
farna daga eru öll þessi atriði nú uþpi á
borðinu, ekki aðeins sjóflutningarnir.
BLIKUR virðast vera á
lofti varðandi stöðu
vamarliðsins í Kefla-
vík og deila, sem í
upphafi snerist um
sjóflutninga fyrir vamarliðið, er
nú orðin annað og meira. Halldór
Asgrímsson utanríkisráðherra
sagði í Morgunblaðinu í gær að
framundan væru viðræður íslands
og Bandaríkjanna um bókunina,
sem gerð var árið 1996, við vamar-
samninginn frá 1951.1 þeirri bók-
un er að finna skilgreiningu á því
hvað teljist viðeigandi viðbúnaður í
Keflavík til varnar Islandi og
fylgdi hún í kjölfarið á bókun, sem
undirrituð var um vamarsam-
skiptin 1994. Gildistími bókunar-
innar frá 1996 er til fimm ára, en
að loknum fjórum árum er hvoixi
ríkisstjórn um sig heimilt að fara
fram á endurskoðun samkomu-
lagsins og munu þá Bandaríkin og
Island leitast við að hefja samráð
um endurskoðun skilmála þess
innan fjögurra
VIÐHORF
Eftir Karl
Blöndal
mánaða frá
dagsetningu
beiðninnar um
endurskoðun.
í samkomulaginu er einnig
kveðið á um það að Bandaríkja-
menn og íslendingar skuli hafa
með sér samráð um það hvemig
lækka megi kostnað við rekstur
stöðvarinnar. Það er Ijóst að
Bandaríkjamenn eru tilbúnir að
leggja talsvert upp úr því að halda
góðum samskiptum við Islendinga.
Þeir vanmeta ekld þann stuðning,
sem þeir hafa átt frá íslandi innan
Atlantshafsbandalagsins. Þeim er
ekki síst umhugað um að halda í
þann stuðning eftir að skriður
komst á mótun öryggis- og utan-
ríkisstefnu Evrópusambandsins.
Einnig kemur til að með fjölgun
aðildarríkja NATO er þungamiðja
bandalagsins að færast sunnar og
austar. Mikilvægi stuðnings smá-
þjóðarinnar fór ekki íram hjá nein-
um þegar bandaríska dagblaðið
New York Times tók sérstaklega
til þess að á fundi utanríkisráð-
herra NATO í Sintra í Portúgal ár-
ið 1998, þegar verið var að fjalla
um það hversu mörgum ætti að
hleypa inn í bandalagið í fyrstu
umferð eftir lok kalda stríðsins, að
Halldór Ásgrímsson, utanríkis-
ráðherra íslands, skyldi vera sá
eini sem tók sama pól í hæðina og
Bandaríkjamenn í málflutningi
sínum.
Bandaríkjamenn hafa einnig
látið í veðri vaka að þeim sé um-
hugað um hagsmuni Islands líkt
og kom í ljós þegar Strobe Talbott,
varautanríkisráðheiTa Banda-
ríkjanna, kom hingað til lands á
síðasta ári frá Bretlandi og sagði
að hann hefði bent á að við mótun
öryggis- og utanríkisstefnu
Evrópusambandsins skyldu menn
varast að bera fyrír borð hagsmuni
þeirra Evrópuríkja, sem væru í
NATO, en stæðu utan ESB. Hall-
dór Ásgrímsson hefur einmitt ít-
rpkað vakið máls á þessu í viðræð-
um við kollega sína í Evrópu.
Það er hins vegar Jjóst að í
Bandaríkjunum eru ýmsir þeirrar
hyggju að óþarflega mikill viðbún-
aður sé í Keflavík og þar séu ýmis
hergögn, á meðan þau sjónarmið
finnast hér á landi að hann sé of h't-
ill. Undirritaður hefur átt samtal
við yfirmenn í Bandaríkjaher, sem
í skjóli nafnleyndar sögðu óhikað
að þau tæki, sem væru á Islandi,
myndu nýtast betur annars staðar,
þar á meðal orrustuþotumar.
I bókuninni frá 1996 komust
Bandaríkin og Island að sam-
komulagi um að til þess að standa
við þá skuldbindingu að rækja
sameiginlegar skyldur varðandi
öryggi og vamir skyldi tryggja
virka loftvamagetu með því að
hafa a.m.k. fjórar orrustuflugvélar
á Islandi, halda áfram að reyna
eftir megni að bæta aðstöðu til æf-
inga yfir landi og með lágflugi inn-
an lofthelginnar, viðhalda í Kefla-
vík viðbúnaði og stoðveitum sem
nauðsynlegar em til þess að halda
úti orrustuflugvélum, viðhalda
þyrlubjörgunarsveitinni, halda
áfram að kanna leiðir til þess að
ísland taki á sig aukna ábyrgð á
sviði björgunarmála, viðhalda flug-
stöð flotans, viðhalda loftvama-
kerfi íslands og halda áfram her-
æfingunum Norðurvíkingur. Eftir
viðræðumar í Washington undan-
fama daga em öll þessi atriði nú
uppi á borðinu, ekld aðeins sjó-
flutningarnir.
Flutningarnir fyrir vamarliðið
hafa verið þrætuepli um nokkurt
skeið. 1986 var gert samkomulag
um að flutningamir skyldu boðnir
út og skiptast milli íslensks og
bandarísks skipafélags. Árið 1998
áttu fyrirtækin Trans Atlantic
Lines og Atlantsskip lægsta tilboð.
Eimskipafélagið, sem hafði séð um
íslenska hlutann, iýsti þegar yfir
því að veiting flutninganna til
þessara fyrirtækja bryti í bága við
samkomulagið frá 1986, meðal
annars vegna þess að Atlantsskip
og Trans Atlantic Lines væra bæði
að meirihluta í eigu sama aðilans,
American Automar, og systurfyr-
irtækjum væri bannað að bjóða í
íslenska og bandaríska hlutann í
sama útboðinu. Eimskip höfðaði
mál og hafði sigur á fyrsta dóm-
stigi. Dæmið snerist hins vegar við
fyrir áfrýjunardómstólum og þá
var dæmt Atlantsskipum og Trans
Atlantic Lines í hag.
Utanríkisráðuneytið hefur hald-
ið því fram að rangt hafi verið
staðið að útboðinu. Þar á bæ ganga
menn ekki svo langt að segja að
samkomulagið hafi verið brotið,
hins vegar hegði Bandaríkjamenn
sér ekki í samræmi við það. Þetta
mál hefur hins vegar ekki aðeins
vakið viðbrögð í íslensku stjóm-
kerfi. Tveir bandarískir öldunga-
deildarþingmenn, demókratamir
Robert Torricelli og Ernest Holl-
ings, hafa látið málið til sín taka og
hefur sá fyrmefndi verið mun at-
kvæðameiri.
Dómarinn, sem úrskurðaði í
málinu er því var áfrýjað, sagði í
dómsorðinu að í samningnum frá
1986 um vamarliðsflutningana
skorti skiigreiningu á því hvað átt
væri við með íslensku skipafélagi.
í haust hóf utanríkisráðuneytið
undirbúning að lagasetningu þar
sem bætt skyldi úr því. Fyrr á
þessu ári var síðan framvarp lagt
fyrir þingið um framkvæmd tiltek-
inna þátta í vamarsamstarfi Is-
lands og Bandaríkjanna, sem Hall-
dór Ásgrímsson sagði í fyrradag
að óvíst væri hvenær yrði að lög-
um. Þetta framvarp hefur hins
vegar ekki farið vel í Banda-
ríkjamenn ogreyndarvaldið
nokkrum titringi vestan hafs. Og
það þarfenginn að efast um að
Halldór Ásgrímsson hitti naglann
á höfuðið þegar hann sagði að
raunar væra þessi mál „á við-
kvæmara stigi en ástæða [væri]
til“.
________UMRÆDAN___
Fæðingarorlof
frelsi eða fjötrar?
FIMMTUDAGINN
6. apríl sl. kom frétt í
Morgunblaðinu þess
efnis, að karlanefnd
jafnréttisnefndar hefði
borist 30-40 heillaóska-
skeyti vegna „sam-
þykktar laga um leng;
ingu fæðingarorlofs". í
áframhaldi segir orð-
rétt: „Þegar breytingin
hefur náð fram að
ganga standa Islend-
ingar fremstir allra
þjóða, hvað varðar rétt
karla til fæðingaror-
lofs“. Tilvitnun líkur.
Og mér varð spum. Ef
það er eftirsóknarvert
að vera „fremstir allra þjóða hvað
varðar rétt karla til fæðingarorlofs",
hversvegna í ósköpunum gildir ekki
hið sama hvað varðar rétt kvenna?
Þegar lengra er lesið, kemur í ljós að
þama er framvarp á ferð, sem felur í
sér ýmislegt til bóta, en felur ekki í
sér fyrirheit um lengingu fæðingar-
orlofs fyrir konur, gengur fi-eklega á
hlut einstæðra mæðra, setur heima-
vinnandi húsmæður á mjög lágan
stall og bömum er stórlega mismun-
að!
Að feður fái fæðingarorlof er mjög
gott mál og sannarlega fagna ég því,
enda hef ég barist meira en flestir
aðrir fyrir rétti þeirra til að taka þátt í
fæðingu og umönnun bama sinna. En
að setja lög, sem skerða rétt bamsins
til að hafa foreldri heima ef ekki er
farið eftir lagasetningu Alþingis um
skiptingu orlofs er fráleitt. Fæðing
bams við eðlilegar aðstæður er fjöl-
skyldumál og engum betur treystandi
en foreldranum sjálfum til að ráðstafa
orlofinu eins og best er.
Orlofsréttur kvenna er nú sex mán-
uðir og karla 2 vikur. Framvarp það,
sem nú liggur fyrir, gerir ráð fyrir að
móðir taki 3ja mánaða orlof sem ekki
má framselja, að faðir taki þriggja
mánaða orlof sem ekki má framselja
og síðan komi þrír viðbótarmánuðir,
sem foreidrar geti ráðstafað að viid
eða skipt á milli sín. Hinsvegar, ef fað-
ir nýtir ekki sína þrjá mánuði, skerð-
ist fæðingarorlofsrétturinn þannig,
að orlofið verður eftir sem áður að-
eins sex mánuðir. Það setur íslenskai-
konur á lægstu skör hvað fæðingar
orlof snertir miðað við þann staðal
sem stefnt er að í Evrópu og miðað
við þá, sem við gjarnan beram okkur
saman við. Þar fá konur 10 mánaða
orlof á fullum launum eða 12 mánuði á
80 prósent launum og til viðbótar
launalaust leyfi í heflt ár
án þess að missa vinn-
una. Ef sú skipan orlofs,
sem gert er ráð fyrir í
frumvarpinu, nær fram
að ganga efast ég ekki
um, að hún mun ýta úr
vör nýrri tegund for-
ræðisdeilu, mun fll-
skeyttari en sú sem fyr-
ir er og þar sem ekkert
tfllit verði tekið tfl hvít-
voðungsins.
Að karlar fái sinn rétt
er gott mál, en það má
ekki verða á kostnað
barna eða á kostnað
mæðra. Kombamið
þarf sannarlega alla þá
ást sem við getum veitt, en svo er og
með forskólabamið og unglinginn.
Þetta era aldurshópar, sem sjá oft lít-
ið af foreldrum sínum. Einmitt þá er
rétti tíminn til þess að foreldramir
séu heima tfl skiptis og fái til þess all-
an þann styrk, sem samfélagið getur
veitt. Með djúpri virðingu fyrir föður-
hiutverkinu og mikilvægi þess og
einnig í djúpri þökk fyrir allt það, sem
feður hafa kennt mér um ævina og
þökk fyrir sameiginlegar gleðistundir
við lífsundrið mikla, þegar bamið
fæddist, verð ég að segja þetta. Með-
an ekki hefur orðið breyting á sköp-
unarverkinu karlmaður, er það konan
sem þarf að vera heima hjá hvítvoð-
ungnum fyrstu mánuðina, ef það er
mögulegt og hún treystir sér til. Því
lengur því betra. Komböm þurfa
brjóst til að liggja við og að nærast af,
til að njóta og til að öðlast öryggi. Það
öryggi lifir með þeim svo lengi sem
þau lifa. Að hindra það ferli með póli-
tískum aðgerðum má ekki gerast.
Réttur kvenna til þess að annast böm
sín fyrstu vikumar, ef þær geta það,
er ótvíræður og það sem náttúran
ætlast tfl. Það þarf ekki að horfa langt
til sköpunarverksins í heild tfl að sjá,
að þar er verkaskiptingin skýr og klár
og sú verkaskipting skiptfr máli. Það
er ekki úr vegi að nefna hér að við,
sem vinnum við fæðingarhjálp og um-
önnun ungbarna, höfum lagt okkur
fram um að brýna fyrir konum gildi
þess að hafa börn sín á brjósti, helst
sem lengst. Nú á að rústa þessu starfi
með lagasetningu, sem byggð er á al-
röngum forsendum. Sú hugmynd að
nefnt framvarp styrki stöðu kvenna á
vinnumarkaðnum, tel ég einnig mik-
inn misskilning. Allt annað og meira
þarf til. Enda að mati flestra kvenna
of miklu fómað ef svo væri, fyrir örfá-
ar auka krónur í launaumslagið.
Fæðingarorlof
Það eru forréttindi að
eignast börn, segir
Hulda Jensdóttir, og
ætti því ekki að vera til-
efni til krafna, misréttis
eða missættis.
Jafnrétti í þessum málum er að
sjálfsögðu að foreldrar ráði sjálfii-
hvemig þeir nýti fæðingarorlofið, að
öllum sé gert jafnt undir höfði og fái
sömu styrki úr fæðingarorlofssjóði
hvar í stétt sem þeir standa. Annað er
beinlínis rangt. Eitt foreldri er ekki
öðra fremra néeitt barn öðra dýr-
mætara. Það er fráleitt að þeir, sem
hafa hæstu launin, fái hæstu orlofs-
greiðslumar á meðan þeir, sem hafa
lægstu launin, lækki enn í launum og
dragi varla fram lífið. Við eram öll af
sama meiði og það er beinlínis rangt,
að fólki sé mismunað. Þessvegna er
framvarp það, sem nú liggur fyrir,
stórslys að því leiti sem hér hefur ver-
ið um fjallað, ef það verður að lögum.
Eg skora því á háttvirta alþingismenn
að fara sér hægt. Ekkert liggur á!
Að lokum vil ég nefna, að brýnt er
að létta af atvinnurekendum þeÚTÍ
kvöð að greiða fólki laun í fæðingar-
orlofi. Það hefur dregið slæman dilk á
eftir sér. Hinsvegar efast ég ekki um
að atvinnurekendum er ljúft að greiða
í orlofssjóð ákveðna prósentu á móti
ríki eða sveitarfélagi, því allir eru
sammála um að börn séu blessun fyr-
ir samfélagið. Oskastaða í nefndu
máli hlýtur þó að vera sú, að allir
hefðu svo góð laun, hvai’ í stétt sem
þeir standa, að þefr þyrftu ekki fjár-
hagsaðstoð frá hinu opinbera. Áður
þótti skömm að því að vera á
„hreppnum“. Nú er öldin önnur og öf-
ugstreymið ótrálegt. Ef fyrirliggjandi
framvarp nær fram að ganga, verða
þeir launahæstu mestu ómagarnir.
Það era forréttindi að eignast börn
og ætti því ekki að vera tilefni til
krafna, misréttis eða missættis.
Guð blessi og styi’ki íslensk heimili,
að þau mættu vera homsteinn sem
um munar og geti af sér heilbrigð og
hamingjusöm böm, sem tími sé til að
sinna.
Höfundur er fyrrverandi
forstöðukona Fæðingarheimilis
Reykjavíkur.
Hulda
Jensdóttir
Hver á ísland?
MÉR datt þetta í
hug þegar ég var að
fara yfir íslandssöguna
með dóttur minni, en
þar las ég þessa spum-
ingu:
Af hverju vildu léns-
menn ekki að verslun-
armenn fengju búsetu
á landinu?
Og svarið var: vegna
þess að þeir vora
hræddir um að þeir
réðu tfl sín vinnufólk og
greiddu því betra kaup
en þeir sjálfir gerðu og
sköpuðu þannig
óánægju á meðal
vinnuhjúa.
Þama var verið að tala um 15. öld.
Ég gat nú ekki annað en hlegið
með sjálfum mér, þó þetta sé nú ekk-
ert gamanmál.
Mér var hugsað til nútímans og af
hverju Sjálfstæðisflokkurinn væri á
móti því að við gengjum í EBE.
Væri það kannski af sömu ástæðu?
Þeir vilja sitja einir að kökunni og
besta leiðin til að hindra það er að við
kynnumst því ekki hvað aðrir hafa að
bjóða.
Aðferðin sem þeir
nota er að telja okkur
trú um að það sé verið
að vernda okkur fyrir
vondu mönnunum út í
heimi.
Ekki era rökin betri
hjá Vinstri grænum,
þar er verið að verja
hagsmuni verkalýðsfé-
laga og annarra sem
hafa lífsviðurværi af að
hafa vit fyrir öðrum.
Það hefur margsann-
ast að þau þjóðfélög
sem eru opnust eru
best undir það búin að
taka á móti nýjungum
og breyttum aðstæðum í samskipt-
um þjóða.
Sjálfsagt vegna þess að þar era
menn móttækilegastir og era ekki
alltaf í vamarstöðu né einblína bara
á að slá varnarvegg utan um eigin
hagsmuni í staðinn fyrir að innleiða
nýjungar og nýja viðskiptahætti til
að læra að vinna með þeim en ekki á
móti þeim.
Ég er ekki að meina að allt sé gefið
frjálst í algera stjórnleysi, heldur að
þjóðfélagið gefi einstaklingum sem
Jóhannes Þór
Guðbjartsson
Lénsskipulag
Þeir vilja sitja einir að
kökunni, segir Jóhannes
Þór Guðbjartsson, og
besta leiðin til að hindra
það er að við kynnumst
því ekki hvað aðrir hafa
að bjóða.
þar búa svigrám til að vinna og gera
það sem hugur þeirra stendur til,
með þeim formerkjum að þeir skili
réttlátum hluta þess til baka í formi
skatta og annarra gjalda, og leggi
þannig sitt af mörkum til að halda
uppi þeirri þjóðfélagsbyggingu sem
gerir þeim þetta kleift.
Tel ég að þessu markmiði sé best
náð með því að hafa þjóðfélagið sem
opnast og leita fanga sem víðast.
Því aðalmarkmið stjórnvalda á að
vera að bæta hag allra íslendinga því
það eru allir íslendingar sem eiga
landið en ekki fáir útvaldir.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sjálfsbjargar á höfuðborgarsvæð-
inu.