Morgunblaðið - 04.05.2000, Blaðsíða 32

32 PIMMTUDA(3UR 4. MÁf 2000
LISTIR
MÖfeGUbÍBLAÐIÐ
„Besta leikhúsið
er tveir plankar
og ástríða“
í Mansfíeld, í einu af Miðskírum Englands,
starfar farandleikhús sem eitt og sér er
ekki í frásögur færandi. Hitt er merkilegra
að leikhúsið réðst í það stórvirki að láta
semja leikgerð upp úr einni af ástsælustu
--------------7--------------------------
bókum okkar Islendinga, Sjálfstæðu fólki
eftir Halldór Laxness. Að auki fengu þau
saman en oftar en ekki stöðvaði lög-
reglan áform okkar. Mansfield var á
þessum árum allt annar bær og hér
voru mjög sterk samtök námumanna.
Fólk var stolt og sá um sig sjálft en
stóð samt saman. Það var mikið áfall
fyrir þetta fólk þegar undirstöðunum
var gersamlega kippt undan þeim og
við tóku smánarlega lágar bætur frá
ríkinu. Bærinn er enn í sárum, en það
má segja, að botninum sé náð og leið-
in liggi nú uppá við.“
The New Perspectives
þrjá íslenska leikara til að vera með í verk-
efninu. Til þess að komast að því hvað
mönnum gengur til með þessu uppátæki
þarna í Englandi fór Grímur Atlason og
kynnti sér innviði og umhverfí leikhússins.
FYRIR 800 árum herj-
aði margfrægur heið-
ursmaður á fjárhirslur
sýslumannsins í Nott-
ingham. Bækistöðvar
sínar hafði hann í Skír-
isskógi og voru her-
menn sýslumanns ekki
öfundsverðir af því að
þurfa að fara þar um.
Villisvín og dádýr
spásseruðu um skóginn
og var gnógt af felu-
stöðum og aðstæður til
launsátra afar heppi-
legar enda um stóran
skóg að ræða. Það fór
því vel um Hróa hött og
Litla Jón. Samkvæmt sögunni, sem á
að hafa gerst á tólftu og þrettándu
öld, sveik munkur einn vondur að lok-
um Hróa og menn sýslumanns fóng-
uðu hann og drápu. Iðnbyltingin var
ekki vinsamleg skóginum og í dag er
varla meira eftir af honum en sem
svarar meðalstórum íslenskum skógi.
Kolin tóku við og trén þurftu að víkja.
í miðjum Skírisskógi byggðist bær-
inn Mansfíeld sem í dag liggur á
norðvesturmörkum Nottinghamskír-
is. Bróðurpart 20. aldarinnar lifði fólk
þar við nokkuð góð kjör enda næga
atvinnu að fá við kolanámumar og
launin í betri kantinum miðað við það
sem almennt var hjá bresku lágstétt-
inni. Síðan tók að halla undan fæti
með tilkomu nýs sýslumanns, sem
bjó nú ekki í Nottinghamkastala,
heldur við Downingsstræti 10. Þetta
var auðvitað Margaret Thatcher en
áherslur hennar á einkavæðingu
námanna gerði það að verkum, að
fólkið sem hafði átt allt sitt undir
námunum missti svo þúsundum
skipti atvinnuna og er svo komið í dag
að einungis tvær námur eru starfandi
á svæði þar sem tugir náma voru áð-
ur. Gangi maður um götur Mansfield
fer þessi staðreynd ekki framhjá
manni; allsstaðar sjást merki fátækt-
ar og vonleysis. Hrói höttur er hvergi
sjáanlegur en ekki er víst að hann sé
dauður úr öllum æðum þó verklýsing
hans hafi breyst nokkuð.
Gamla bókasafnið -
vin í eyðimörkinni
Ferðalangurinn gengui' um göt-
umar og leitar að svaladrykk; ekki
endilega í vökvaformi heldur til upp-
lyftingar. Bærinn hefur uppá lítið að
bjóða annað en endalausa beikon og
eggstaði, þar sem kaffið kemur frá
Nesi, og pöbba þar sem atvinnulausir
karlmenn stunda félagslífið alla daga
vikunnar, enda ekki í vinnu. En eins
og alltaf í öllum eyðimörkum er vin -
og það er eins um þessa andlegu
auðn. í „Gamla bókasafninu“ eru höf-
uðstöðvar farandleikhússins „The
New Perspectives" og
þar er heimasvið leik-
hópsins. Það segir ekki
alla söguna, því ýmis-
legt annað uppbyggi-
legt fer þai- fram.
Ferðalangar, sem vilja
eitthvað annað en beik-
on og egg eða hlusta á
hörmungarsögur at-
vinnuleysingjanna á
pöbbinum, geta sest
niður og gætt sér á
grænmetisréttum og
notið góðra veiga -
áfengra og óáfengra - í
björtu umhverfi. Að
auki býður leikhúsið í
samstarfi við bæjarfélagið uppá
tölvuaðstöðu, námsflokka fyrir gamla
jafnt sem unga og sýningar annarra
farandleikhópa.
Námamenn og
Thatcherisminn
Til þess að fræðast frekar um leik-
húsið og starfssemina settist ég niður
með framkvæmdastjóra leikhússins:
Gavin Stride. Gavin er maðurinn á
bakvið enduruppbyggingu leikhúss-
ins sem hófst fyrir um 7 árum. Hann
segir mér að húsnæðið, sem er, eins
og nafnið gefur til kynna, gamalt
bókasafn, hafi leikhúsið fengið til um-
ráða frá bæjarfélaginu með því skil-
yrði að hafa umsjón með öllu viðhaldi
og rekstri. „Við höfðum haft aðstöðu í
hliðarsölum bókasafnsins og þegar
það var flutt buðumst við tU þess að
taka við rekstrinum. Bæjarfélagið
hefur reynst okkur ágætlega þennan
tíma þó kannski megi kvarta yfir litl-
um framlögum en það er nú oftast
þannig með framlög til lista - þau eru
sjaldnast nægjanleg."
Það kemur fljótlega í ljós að það er
ekki tilviljun að Gavin er í Mansfield
að búa til leikhús en ekki einhver-
staðar annarstaðar. Hann segir mér
frá námsárum sínum á miðjum 9. ára-
tugnum, þegar hann studdi náma-
menn ákaft í 18 mánaða verkfalli
þeirra og baráttu gegn einkavæðing-
aráformum Mai-garet Thatchers.
„Þetta voru merkilegir tímar. Auð-
vitað var gaman að vera til og vera
róttækur námsmaður á umbrotatím-
um, en líti maður til baka verður ekki
hjá því komist að sjá hvernig þessi ár
mörkuðu upphaf nýrra tíma. Sam-
staða og samheldni létu í minni pok-
ann og gildi dagsins í dag, sem tengj-
ast einstaklingshyggju og trú á
sjálfsbjargarviðleitnina, tóku við af
þeim.“ Baráttan við yfirvöld kostaði
fórnir, tveir námamenn misstu lífið
og margir slösuðust í átökum við lög-
reglu. Þetta virðist ekki hafa dregið
úr Gavin. „Við reyndum að elta uppi
staði þar sem námamenn hópuðust
Gavin Stride
Eftir þennan pólitíska inngang og
með tilkomu Saint Etienne á fóninn
tekur leikhúsið og tilgangur þess við.
The New Perspectives er leikhús
sem var stofnað árið 1972 en endur-
skipulagt frá grunni árið 1993.
Markmið leikhússins er að vera nú-
tímaleikhús sem gerir fólki í sveitum,
þorpum og bæjum í East Midlands
kleift að taka þátt í og njóta leiksýn-
inga. Gavin tekur fram að hann kæri
sig ekkert um leikhús sem byggir
einungis á leikurum með stóru L,
heldur fólki sem getur leikið og sagt
sögu sem geri það að verkum, að
áhorfandinn upplifir að leikarinn hafi
skilað meiru en bara vinnunni sinni.
„Eg vil að áhorfandinn finni að hann
hafi eytt kvöldinu meðal vina en ekki
peningaryksuga. Kraftur og ást á
vinnunni verður að vera sýnileg, eða
eins og Amaud sagði: Besta leikhúsið
er tveir plankar og ástríða.“ Á skrif-
stofu leikhússins hangh- kort af Nott-
ingham-, Leicester-, Derby- og Lin-
colnskírum og á því eru tugir ef ekki
hundruð títuprjóna í öllum regnbog-
ans litum. Þetta er sýninganet leik-
hússins, en það hefur verið byggt upp
með 3 leikverkum og yfir 125 sýning-
um á ári sl. 7 ár frá Fulstow í Lincoln-
skíri til Mowsley í Leicesterskíri.
Sýningarnar eru hannaðar fyrir sam-
komuhúsin, kii'kjurnar og skólana.
Leikmyndin verður að passa en leik-
ararnir sjá um að setja hana upp og
taka niður fyrir og eftir sýningar.
„Mér finnst við ekki hafa frumsýnt
leikverkin fyrr en við komum í þorp-
in. Héma í Mansfield sýnum við 1-2
sýningar í byrjun sýningarferða og
er það oftast leikhúsfólk og velunnar-
ar leikhússins sem koma á þær sýn-
ingar. Þetta er auðvitað fólk sem mér
þykir vænt um en í mínum huga á
eiginleg frumsýning sér ekki stað
fyrr en við heimsækjum fólkið útá
landi.“
Við elskum söguna
Hvernig stendur á því að leikhús í
Englandi er að setja upp verk byggt
á sögu Halldórs okkar Laxness?
„Okkur langaði til að víkka sjóndeild-
arhringinn og komast hjá því að
verða einhæf og missa þannig sjónar
á tilgangi starfsins. Við höfðum skoð-
að möguleika á samstarfi við Lett-
land, Tansaníu, Katalóníu og ísland.
Þegar Nottinghamskíri bauð okkur
aukafjárveitingu til að setja upp verk
í samstarfi við fólk frá öðm landi
völdum við ísland. Við töldum að ein-
faldast yrði að eiga samstarf við Is-
lendinga þar sem landið er kannski
næst okkur hvað lýðræði, bókmennt-
ir og listamenn snertir. Markmiðin
með samstarfmu em þrjú: Að stuðla
að samskiptum milli listamannanna
og samfélaga á landsbyggðinni í Eng-
landi; að setja upp erlent verk sem
eykur fjölbreytni þess sem er í boði
fyrir almenning í East Midlands; og
að eiga möguleika á að skiptast á
hugmyndum, upplýsingum og tækni
milli landanna tveggja." Með þetta í
farteskinu hélt Gavin til íslands þar
sem hann talaði við ýmsa og skoðaði
hugsanleg verk sem gætu komið til
greina. „Það var sláandi hversu vel
Islendingar vom að sér í bókmennt-
The Old Library
Úr leikgerð farandleikhússins The New Perspectives á Sjálfstæðu fólki.
um, hversu stór þáttur lestur er í
daglegu lífi fólks og hve mikið af góðu
efni er til. Eftir nokkra leit fannst
okkur að Sjálfstætt fólk væri full-
komin bók tO að vinna með. Efnið er
heillandi, möguleikar á leikgerð mikl-
ir, rithöfundurinn fremur óþekktur í
Englandi og einfaldlega: Við elskum
söguna."
Dave frá bflaverkstæðinu
Hvernig skildi Laxness ganga of-
aní sauðsvartan breskan almúgann?
„Við eram mjög ánægð með útkom-
una, þ.e. hvernig uppfærslan er og
hvemig leikaramir standa sig. Það
hafa verið 12 sýningar núna og er
ekki hægt að segja annað en að fólk
hafi tekið okkur afskaplega vel. Mikið
af leikhúsfólki hefur komið og er
undrandi á því hversu góður textinn
er og hve söguþráðurinn er magnað-
ur. En ég er samt ánægðastur með
hvað fólkið, sem sýningin er gerð fyr-
ir og öll okkar hugmyndafræði geng-
ur útá, er ánægt. Skemmtilegasta
dæmið um þetta finnst mér vera
Dave frá bílaverkstæðinu héma við
hliðina á leikhúsinu.“ Kaffi og enn
meira kaffi, en rennur ljúflega - Gav-
in er góður sögumaður. „Þegar ég
byijaði hérna í Mansfield fóram við
fljótlega að spjalla saman og hann
kom stundum hingað yfir í kaffi.
Hann hafði aldrei áður farið í leikhús
og þótti lítið til okkar koma, enda
ekki vinna fyrir karlmenn að túlka til-
finningai'. Þetta breyttist þó fljótlega
og hefur hann komið á nokkrar sýn-
ingar og því ákvað ég að bjóða honum
á framsýninguna á Sjálfstæðu fólki.
Hann sat við hliðina á mér og ég lýg
því ekki; hann gapti alla sýninguna
og eftir á sagðist hann ekki hafa
trúað því að hægt væri að búa svona
tO. Dave verður áreiðanlega íslands-
vinur,“ segú' Gavin og hlær, en tekur
það fram að fyrir hann séu þetta afar
dýrmæt ummæli og meira mark á
þeim takandi en jákvæðri gagnrýni
reyndra leikhúsrotta. „Okkur finnst
einnig merkilegt að þrátt fyrir Nób-
elsverðlaunin er Laxness lítið þekkt-
ur utan íslands og Skandínavíu en við
vonum að þessi uppfærsla kynni
þennan frábæra rithöfund fyrir fleira
fólki.Gavin skýtur hér inní að það hafi
verið magnað að sjá viðbrögð fólks
við sýningunni í Lincolnskíri en að
hans mati sé gransamlega margt líkt
með Bjarti og íbúum Lincolnskíris.
„Sauðkindin var það eina sem þau
trúðu á og alveg sama hvemig mark-
aðirnir litu út, ekkert gat komið í
staðin fyrir kindurnar. í dag er
ástandið afar slæmt og margir búnir
að bregða búi. Það var allt önnur
stemmning á sýningunni þarna en
annars staðar - fólk var einhvern
veginn alvarlegra og meira hugsi.“
Bókamessa í Frankfurt
England hefur breyst síðustu árin
og áratugina. Bæimir höfðu áður
hver sitt fótboltafélag sem allir bæj-
arbúar hópuðust um og mættu hvern
laugardag til að styðja. I dag era pen-
ingamir famir að streyma til íþrótt-
arinnar og verkamennimir hafa ekki
lengur efni á að fara á völlinn í hverri
viku - sjónvarpið hefur tekið við. Á
íslandi voru það bækumar sem vora
almenningseign og eru, guði sé lof,
ennþá nokkuð sterkar þótt sjónvarp-
ið og Netið keppi æ meir um athygli
manna. Halldór Laxness skrifaði
bækur um íslendinga, þjóðfélagssýn
þeirra og baráttu. Bækurnar höfðuðu
sterkt til þjóðarinnar og varð höfund-
urinn fljótt uppáhald og stolt íslend-
inga. Útí heimi er Laxness auðvitað
stóri rithöfundurinn sé tekið mið af
öðram íslenskum rithöfundum, en
hversu vel þekkir t.d. hinn almenni
Englendingur stolt okkar Islend-
inga? Á bókamessurnar í Frankfurt
mæta vel menntaðir bókamenn og
bækur Laxness fanga þannig athygli
fólks í efri skala þjóðfélagsins - Lord
John í Glasgow kynnist kannski
þannig lífinu í sveitum íslands fyrir
80 árum. En útbreiðsla bókmennta
frá íslandi nær ekki til fólksins með
þeim hætti utan Norðurlanda, en þar
er nafn Laxness löngu þekkt og bæk-
ur hans enn lesnar. í East Midlands
er þessu öðra vísi farið um þessar
mundir. Næstu vikurnar ferðast far-
andleikhópur með enska uppfærslu á
Sjálfstæðu fólki og sýnir fyrir 100
manns á kvöldi, alls 33 sýningar fyrir
alls 3.500 manns, venjulegt fólk, eins
og Dave á bflaverkstæðinu, sem
kæmi aldrei til með að heyra Hall-
dórs getið ef leið leikhópsins hefði
ekki einmitt legið í gegn um bæinn
þeirra. Það er fagnaðarefni fyrir okk-
ur íslendinga að The New Perspect-
ives hafi ráðist 1 það stórvirki að búa
til leikgerð úr Sjálfstæðu fólki og það
er spennandi að eiga möguleika á því
að sjá afraksturinn á íslandi, því
þangað er ferðinni heitið í lok maí. Eg
kveð Mansfield með kjörorð Gavins
Stride í huga: „Homo fabula - maður-
inn er frásögn". Eg er sannfærður
um að andlátsfregn Hróa hattar sé
stórlega ýkt.
New Perspectives Theatre verður
með sýningar í Möguleikhúsinu 18.,
19., 20. og 21. maí. Þær hefjast kl.
20:30.
Höfundur er ráðgjafi