Morgunblaðið - 06.07.2000, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 6. JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Trúður og
menningarviti
Tékkneski rithöfundurinn, tónlistarmaðurinn og sjón-
varpsmaðurinn Jan Burian er staddur hér á landi við
gerð sjónvarpsþáttar um Island. Hávar Sigurjónsson
fann hann í miðbæ Reykjavíkur.
Morgunblaðið/Ami Sæberg
Jan Burian gerir sjónvarpsþætti
um Island.
„Ég er lítill og feitur með svart skegg og
myndavél," segir tékkneski rithöfundurinn
og tónlistarmaðurinn Jan Burian við blaða-
mann í símann þegar við mælum okkur mót á
kaffihúsi í miðborginni. Hann er greinilega
ekki viðkvæmur fyrir sjálfum sér þrátt fyrir
að vera einn af vinsælustu listamönnunum í
heimalandi sínu, Tékklandi.
Sprakk út eins og blóm
Hann stjórnar spjallþætti í sjónvarpinu
sem nýtur vinsælda. Hann hefur gefið út
fjölda geisladiska með tónlist sinni og textum
og ellefu bækur. Allt þetta eftir að landið
varð frjálst undan einræði kommúnismans
fyrir tíu árum. „Ég sprakk út eins og blóm,“
segir hann sposkur en sautján árin þar á
undan gaf hann einungis út eina bók opinber-
lega. „Ég var flokkaður sem andófsmaður og
fékk ekki að gefa neitt út,“ segir hann. Árið
1995 gaf hann út bók um ferð sína til íslands
árið áður og var hún endurútgefin í Tékk-
landi í vor því fyrra 5.000 eintaka upplagið
var löngu uppselt.
Hann er staddur á Islandi við gerð sjón-
varpsþáttar um ísland og íslenskt mannlíf.
„Þetta verða tveir hálftíma langir þættir sem
sýndir verða í haust,“ segir hann og leggur
áherslu á að þeir séu tveir höfundar þátt-
anna, hann og Pavel Koutecký leikstjóri og
kvikmyndagerðarmaður. „Við Pavel höfum
gert saman tvær myndir áður, aðra um Borg-
undarhólm og hina um Dani og hamingjuna
sem er afhjúpun á þeirri alþjóðlegu ímynd að
Danir séu alltaf glaðir og kátir.“ Ef dæma
ætti tékknesku þjóðina eftir Jan Burian ætti
hún vafalaust vinninginn í spaugilegri sýn á
veröldina. Hann er húmoristi en þó ekki
grínisti," segir hann og hristir höfuðið þegar
ég spyr hvort myndin af honum utan á nýj-
asta geisladiskinum hans sé dæmigerð fyi'ir
hann. Þar er hann klæddur að hálfu eins og
trúður og að hálfu eins og menningarviti.
„Nei, þetta er bara hugmynd ljósmyndar-
ans,“ segir hann og enn veit maður ekki
hvort honum er alvara því á maga hans sjálfs
trónir myndavél atvinnumannsins.
Hefð í fjölskyldunni
„Það er hefð fyrir því í minni fjölskyldu að
skrifa bók um Island,“ segir hann. „Móðir
mín átti þann draum í mörg ár að koma hing-
að og árið 1980 lét hún drauminn rætast
þrátt fyrir erfiðleika við að komast út úr
Tékkóslóvakíu á þeim tíma. Hún kom hingað
sextug að aldri með bakpoka og eldgamalt
rússneskt landakort af Islandi. Hún komst
aftur til baka og skrifaði bók um ferðina. Ég
kom hingað 14 árum síðar og skrifaði bók um
mína ferð og í sumar hef ég hitt tékkneska
ferðamenn hér á íslandi sem eru með bókina
mína meðferðis. Þeir hafa komið hingað í
þeirri von að verða fyrir svipuðum áhrifum
og ég.“
Ferðabók Jans Burian er ólíkindalegt safn
af dagbókarbrotum hans, köflum úr íslensk-
um skáldskap og ýmiss konar upplýsingum
sem hann hefur dregið saman héðan og það-
an um land og þjóð. Þórbergur Þórðarson er
í sérstöku uppáhaldi hjá honum. „Tvær bóka
Þórbergs hafa verið þýddar á tékknesku;
Steinarnir tala og íslenskur aðall.“ Myndirn-
ar í bókina hefur Burian tekið
sjálfur og er greinilega glúrinn
ljósmyndari. „Ég er núna að
skrifa aðra bók um eyjar á
Eystrasalti sem verður væntan-
lega tilbúin á næsta ári,“ segir
hann.
fslendingar kvarta ekki
Sjónvarpsþættirnir hafa verið
í vinnslu frá því í vetur er þeir
féjagar komu hingað til lands.
„Ég vildi ná myndum af Islandi
utan ferðamannatímans, þegar
lífið gengur sinn vanagang hjá
Islendingum. Við vinnum ekki
eftir handriti heldur hugmynd
og ég sem þulartextann á eftir
þegar búið er klippa myndina og
orðið klárt hvernig hún á að
vera. Þetta er ekki kynningar-
mynd um ísland heldur persónu-
leg sýn okkar Pavels á landið,
menninguna og þjóðina. Það sem
mér finnst skemmtilegast við ís-
lendinga er hvernig þeir bregð-
ast við erfiðleikum. Þeir kvarta
ekki, að minnsta kosti ekki við
mig heldur bera allir sig vel. I
Tékklandi er hefð fyrir því að
kvarta. Annars tek ég ekki viðtöl
við stjórnmálamenn eða forset-
ann heldur tala ég við venjulegt
fólk og við förum vítt og breitt
um landið og finnum okkur efni
til að mynda. Einmitt núna erum
við á leiðinni austur að Hala í
Suðursveit þar sem Þórbergur
fæddist." Það er greinilegt að
þetta verður eins konar pílagrímsför fyrir að-
dáandann sem líklega hefur gert meira fyrir
kynningu á Islandi 1 Tékklandi upp á eigin
spýtur en flestir aðrir. „Forsetinn okkar er
reyndar sérstakur Islandsvinur og það getur
vel verið að honum bregði fyrir í sjónvarps-
þáttunum þar sem svo vel vill til að Pavel er
að vinna að heimildarmynd um líf Vaclavs
Havel, mynd sem hefur verið mörg ár í smíð-
um og lýkur ekki fyrr en embættisferill hans
er á enda,“ segir Jan Burian um leið og hann
snarar sér upp í bílinn á leið austur að Hala.
Skúlaskeið 4, Hafnarfirði
Til sölu gamalt timburhús
Þarfnast mikilla endurbóta
Hæð, kjallari og ris, alls 114 fm. Eignin er á eftirsóttum
stað ofan við Hellisgerði. Tilboð óskast.
Árni Gunnlaugsson, hrl.,
Austurgötu 10, sími 555 0764.
Útsalan
hefst í dag
kl. 9.00
30 - 40 %
afsláttur
Eigin veruleiki í
li ósmyndaverkum
Sjálfsmynd Elinu Brotherus
FINNSKI listamaðurinn Elina
Brotherus opnar sýningu á ljós-
myndaverkum sínum í i8 í dag,
fimmtudag kl. 17.
Elina Brotherus er fædd í Hels-
inki árið 1972 og er í hópi þeirra
ungu finnsku ljósmyndara sem hafa
vakið athygli í myndlistarheiminum
undanfarið. í ljósmyndaverkum sín-
um lýsir hún á opinskáan og einlæg-
an hátt eigin veruleika.
í tilefni af sýningunni gefur i8 út
sýningarskrá í samvinnu við An-
hava-galleríið í Helsinki. Þar er m.a.
að finna þennan texta eftir Caryn
Faure Walker.
„Þær tvær stóru raðir ljósmynda
eftir Elinu Brotherus; Landscapes
and Escapes (1998-1999) og Suites
Francaises I (1999), sem sýndar eru
í Gallerí i8 í Reykjavík og Gallerí
Anhara í Helsinki, má þekkja um
leið sem portrett og landslög. Þegar
við bregðumst við því að sjá þær
sýndar saman færa þær okkur ekki
aðeins nær skilningi á berskjaldaðri
mannlegri viðveru, heldur sjáum við
þessa viðveru „lita landslagið og
gefa því blæ hugarflugs sem það
hefði annars ekki“.
Þegar hún var að læra ljósmynd-
un við Lista- og hönnunarháskólann
í Helsinki, UIAH (1995-1998), lauk
Brotherus einnig við mastersgráðu í
greiningarefnafræði. Sem vísinda-
maður ímyndunaraflsins fylgist
Brotherus grannt með er hún fram-
kvæmir nauðsynlegar en ófyrirsjá-
anlegar tilraunir. Viðfangsefni til-
raunanna er lífið. Þegar hún
gengur, gerir, hugsar, er íhugul eða
á kafi í því sem er að gerast er hún
hvort tveggja í senn miðja viðfangs-
efnis síns og í fjarlægð frá því, þar
sem hún afmarkar reynslu innan
ramma ljósmyndar.
Þessi leit með myndavél er mikil-
vægur hluti þess að gera heimildar-
ljósmyndir, samkvæmt skilgrein-
ingu Brotherus; „ Ég held að
heimildarmyndagerð reyni [að
segja] frá einhverskonar sannleika,
og það geri ég einnig: Ég vinn líka
oftast út frá kringumstæðunum eins
og þær koma fyrir, nota til dæmis
það ljós sem fyrir hendi er og þá
hluti sem finnast á staðnum fyrir til-
viljun; ljósmynda þegar eitthvað
raunverulegt gerist; þetta felur í sér
leit að mínum „afgerandi augnablik-
um“, að vera næm og leiftursnögg
þegar þrungið augnablik birtist.“
Með því að tengja heimildarljós-
myndun við beina samantekt
reynslu krefst Brotherus samstilltr-
ar þátttöku myndasmiðs og áhorf-
anda. Vegna þessarar nálgunar lík-
ist meginþorri ljósmynda hennar
uppstilltri bresk-amerískri ljós-
myndun níunda áratugarins og lífs-
stíls-ljósmyndun tíunda áratugar-
ins.“
Sýningin stendur til 7. ágúst og er
opin fimmtudaga til sunnudaga frá
14-18.