Morgunblaðið - 13.09.2000, Qupperneq 36

36 MIÐVIKUDAGUR 13. SEPTEMBER 2000
'
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Alltaf lj ótt
að stela
„Hann sagðist berjast fyrirframfórum í
vísindum, rétti einstaklinga til að njóta
ávaxtanna afhugverkum sínum, sjálf-
stœði háskóla til rannsókna. “
Petr Taborsky heitir 37
ára gamall maður í
Flórída sem hefur
með óvenjulegum
hætti ritað nafn sitt í
annála bandarískra dómsmála.
Hann hlaut árið 1996 þriggja og
hálfs árs fangelsisdóm fyrir af-
brot sitt, var meira að segja um
hríð í vinnuhóp í hlekkjum og
látinn fjarlægja runnagróður og
annað drasl.
En hann er fullur ofurtrúar á
ameríska drauminn, sannfærður
um að á endanum muni hann fá
uppreisn æru fyrir hæstarétti -
ellegar dómi sögunnar. Tab-
orsky var staðfastur og hafnaði
boði um dómsátt sem hefði
merkt að hann hefði sloppið við
að sitja inni, hafnaði meira að
segja boði um náðun úr hendi
þáverandi
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
ríkisstjóra.
En hvað
gerði hann af
sér? Tab-
orsky var líffræðinemandi við
Háskóla Suður-Flórída árið 1987
og fékk þá aukavinnu sem að-
stoðarmaður á rannsóknastofu
skólans. Hann vann að verkefni
sem einkafyrirtækið Florida
Progress hafði fengið stofuna til
að taka að sér, kanna átti hæfi-
leika bakteríu til að hreinsa
sand. Fyrirtækið vonaði að með
aðstoð bakteríunnar yrði hægt
að hagnast vel á að nota sandinn
við að sía og hreinsa vatn. Menn
komust að þeirri niðurstöðu að
þetta gengi ekki upp og hættu
við verkefnið.
En Taborsky var ósammála.
Hann hélt áfram í frístundum
sínum, notaði sér auðvitað alla
aðstöðu á kvöldin á stofunni og
datt loks niður á lausn.
Hann tók saman vasabækur
og önnur gögn um niður-
stöðurnar, sýndi prófessornum
og var tjáð að uppgötvunin gæti
orðið margra milljóna virði í
dollurum. Nei, ekki fyrir hann
heldur háskólann og fyrirtækið
sem hafði á sínum tíma pantað
rannsókn á sandinum. En hon-
um var boðið í sárabætur að
Florida Progress myndi ráða
hann í vinnu.
Taborsky varð sárreiður,
stakk gögnunum inn á sig og yf-
irgaf skólann. Hann var fundinn
sekur um að hafa stolið gögnun-
um (sínum?), þau gerð upptæk
og hann hlaut skilorðsbundið
fangelsi.
Daginn eftir úrskurðinn sótti
hann um nokkur einkaleyfi er
tengdust uppgötvuninni. Níu
mánuðum síðar, þegar sérfræð-
ingar háskólans og Florida
Progress höfðu legið yfir gögn-
unum um langa hríð, sóttu þau
einnig um einkaleyfi en banda-
ríska einkaleyfaskrifstofan veitti
á hinn bóginn Taborsky tvö
leyfi. Háskóli Suður-Flórída,
sem óttaðist að fordæmið gæti
grafið undan öðrum samningum
hans við einkafyiártæki, kærði
nú Taborsky og sakaði hann um
glæp. Hann hefði framið stór-
þjófnað á viðskiptaleyndarmáli.
Menn voru svolítið vandræða-
legir í framan út af þessu máli
öllu, hefðu helst viljað geta
gleymt því en of mikið var í húfi.
Fordæmi og peningar. Kannski
miklir peningar. Og Taborsky
vildi frekar fara í grjótið en
beygja sig. Hann sagðist berjast
fyrir framförum í vísindum, rétti
einstaklinga til að njóta ávaxt-
anna af hugverkum sínum, sjálf-
stæði háskóla til rannsókna.
Héraðsdómari úrskurðaði að
Taborsky ætti að afhenda skól-
anum réttinn til einkaleyfanna.
Enn þrjóskaðist hann við og var
á endanum dæmdur í þriggja og
hálfs árs fangelsi sem hann var
þó ekki látinn afplána að fullu.
Mál Taborskys er dæmi um
þróun sem er að gerbreyta hefð-
bundnu rannsóknaumhverfi í
vísindum og fræðum á Vestur-
löndum. Skyndilega er svo kom-
ið að musteri andans, háskólarn-
ir, sem stundum voru sökuð um
að vera einangraðir fílabeins-
turnar, eru á kafi í viðskiptum.
Samið er við stórfyrirtæki um
samstarf, skóli í fjársvelti réttir
úr kútnum og geysist fram. Og
áherslurnar breytast, sumar
greinar gefa meira af sér en aðr-
ar og það sést á skiptingu tekna.
En ekkert er ókeypis, vandinn
er að um leið verða háskólar og
vísindamenn háðir þáttum sem
eiga ekki neitt skylt við þekking-
arleit. Þessir þættir geta bjagað
margt, jafnvel ýtt undir að menn
riti fjálglega um lyf og aðrar
uppfinningar af þeirri ástæðu
einni að þeir fá borgað fyrir það.
Svo er nú komið að virt
læknatímarit erlendis eru oft í
vandræðum með að finna ein-
hverja til að lýsa nýjum lyfjum á
hlutlægan hátt. Þekktir sérfræð-
ingar eru oftast tengdir hags-
munum lyfjafyrirtækjanna og
þvf vanhæfir.
Undanfarna tvo áratugi hafa
háskólar í Bandaríkjunum marg-
faldað tekjurnar sem þeir fá
með samstarfi við einka-
fyrirtæki, þeir vísa áreiðanlega
veginn eins og oft áður. íslensku
háskólarnir eru byrjaðir að feta
sig inn á þessar brautir og væri
líklega ráð að menn hugi að því
hvort búið sé að setja nægilega
skýr lög og reglur um þau við-
skipti.
En kannski eru þegar komin
nægilega mörg fordæmi. Hvern-
ig er eiginlega háttað lögum og
reglum um störf og rannsóknir
íslenskra lækna sem eru í vinnu
hjá ríkinu á spítölum? Þeir gera
þar rannsóknir en selja niður-
stöðurnar einkafyrirtæki, t.d. líf-
tæknifyrirtæki eins og íslenskri
erfðagreiningu eða Urði, Verð-
andi, Skuld. Eiga þeir allan sölu-
rétt á því sem þeir uppgötva í
vinnutímanum? Ef til vill er það
svo, jafnvel þótt þeir séu að nýta
vinnutíma, aðstöðu og tæki sem
opinbera stofnunin leggur þeim
til. En þá hlýtur að vera kominn
tími til að ræða málið opinskátt
og setja skýrar reglur séu þær
ekki fyrir hendi.
Hér er ekki verið að tefla um
smáaura heldur milljónir og
hugsanlega tugmilljónir króna í
greiðslum sem oftast munu vera
hlutafé í einkafyrirtækjunum
sem fá að hagnýta sér niður-
stöður rannsóknanna. Og væri
ekki ráð að læknar gerðu grein
fyrir þessum tengslum sínum við
fyrirtækin opinberlega eins og
einn þeirra mun hafa gert á
fundi Læknafélags Islands fyrir
skömmu?
Opið bréf til starfsmanna
FSA vegna útboðs á
líkamsræktarþj ónustu
TILEFNI þessa
bréfs er nýafstaðið út-
boð á líkamsræktar-
þjónustu fyrir starfs-
menn Fjórðungs-
sjúkrahússins á
Akureyri (FSA) sem
var sent til heilsu- og
líkamsræktarstöðva á
Akureyri 30. ágúst sl.
Ég hef ýmislegt við út-
boðið að athuga, eða
öllu heldur þá niður-
stöðu sem væntanlegur
verkkaupi kemst að.
Utboðsgögnin
í útboðsgögnum var
farið fram á ákveðnar
upplýsingar. í fyrsta lagi var beðið
um almenna lýsingu á fyrirtækinu og
starfsemi þess (staðsetning, af-
greiðslutími, stærð húsnæðis,
hámarksfjöldi í búningsklefum og sal,
tegundir og fjöldi tækja, fjöldi starfs-
manna). I öðru lagi var beðið um lýs-
ingu á þeirri þjónustu sem í boði væri
(tímatafla og stutt lýsing á einstökum
þáttum hennar, sérþjónusta, leiðsögn
sem veitt er, menntun starfsmanna
og starfshlutfall hvers og eins). í
þriðja lagi var beðið um önnur atriði
sem íyrirtækið vildi vekja sérstaka
athygli á (t.d. samstarfsaðilar á Akur-
eyri eða annars staðar). Þeim fyiir-
tækjum sem þátt tóku í útboðinu bar
að svara öllum liðum á faglegan hátt.
I útboðsgögnunum var sérstaklega
tekið fram að auk þess að meta hvert
tilboð út frá þeim afslætti sem veittur
yrði áskildi verkkaupi sér rétt til að
íáta þjónustuframboð og gæði ráða
niðurstöðu matsins að hluta.
Þekkingarskortur
verkkaupans
Útboðsgögnin voru sem sé góðra
gjalda verð en það sama verður ekki
sagt um úrvinnslu tilboðanna. í mat-
inu var eingöngu tekið tillit til verð-
þátta og þeir látnir ráða í einu og öllu
en ekkert gert með allt hitt.
Heilsuræktarstöðin World Class á
Akureyri fékk send útboðsgögn og
lagði undhrituð mikla vinnu í að
svara umræddum
gögnum. Þar var sýnt
fram á að World Class á
Akureyri er með best
búna húsnæðið og besta
tækjakostinn fyrir þá
starfsemi sem um er að
ræða.
Baldur Dýrfjörð,
starfsmannastjóri FSA
og lögfræðingur, stóð
fyrir þessu útboði. I við-
tali við undirritaða
sagðist hann vera, eins
og hvert annað fyrir-
tæki á frjálsum mark-
aði, að leita eftir lægsta
verði sem fyndist, óháð
því hvort húsnæðið full-
nægði heilbrigðiskröfum um lofthæð,
loftræstingu og að í þessu umrædda
útboði hefði það gerst að þeir sem yf-
ir tilboðin fóru af hálfu FSA hefðu
ekki haft þekkingu til að meta þá
þætti sem þar voru nefndir.
Baldur Dýrfjörð gleymdi því að
hann er ekki eingöngu að versla með
eigið fé heldur einnig starfsmanna
sinna, þar sem ætlunin var að niður-
greiða verðið aðeins um 185 krónur á
mánuði á hvem starfsmann FSA,
miðað við þá 200 starfsmenn sem
tækju þátt í „líkamsræktarþjónust-
unni“. Það sem Baldur Dýrfjörð er
raunverulega að gera er að versla
með heilsu starfsmanna sinna og ráð-
stafa að verulegu leyti þeirra eigin
peningum.
Samið við
bæjarstyrkt fyrirtæki
Hið „ódýra fyrh-tæki“ sem á hugs-
anlega að semja við, þ.e. ef næg þátt-
taka fæst, heitir Vaxtarræktin á Ak-
ureyri og er Sigurður Gestsson
eigandi að henni. Það skal upplýst
hér að Vaxtarræktin er styi'kt af Ak-
ureyrarbæ, því frá nóvember 1997
hefur Vaxtarræktin greitt 98.514 kr.
á mánuði í húsaleigu fyrir 747 fer-
metra húsnæði í kjallara íþróttahall-
arinnar á Akureyri. Húsaleiga þessi
er tengd vísitölu neysluvöruverðs og
innifalin í leigunni er rafmagnsnotk-
un og notkun hitaveituvatns. Það seg-
Útboð
Fáið skýr svör hjá
starfsmannahaldi FSA,
segir Ásta Hrönn
Björgvinsdóttir, um það
hvað því hafí gengið til
með útboðinu og úr-
vinnslu tilboðanna.
ir sig auðvitað sjálft að leiguupphæð-
in er fáránlega lág og nær að tala um
gjöf en gjald í því sambandi.
Það sem vekur athygli í þessu sam-
bandi er að leigusamningur Vaxtar-
ræktarinnai' við Akureyrarbæ er
unninn af Baldri Dýrfjörð, sem á
þeim tíma var lögfræðingur Akureyr-
arbæjar. Baldur hlaut því að vita fyr-
irfram þegai' hann sendi út útboðs-
gögnin fyrir FSA að Vaxtarræktin
yrði lægst, því hún situr einfaldlega
ekki við sama borð og World Class á
Akureyri eða aðrir hugsanlegir sam-
keppnisaðilar. Þá er það stóra spurn-
ingin: Hvers vegna var farið út í út-
boð? Var það til að neyða eigendur
World Class á Akureyri til að selja
vöru sína undir kostnaðarverði eða
hékk eitthvað annað á spýtunni?
Látið ekki ráðskast með ykkur
Ágæta starfsfólk FSA. Sættið ykk-
ur ekki við að láta ráðskast með ykk-
ur á þennan hátt. Fáið skýr svör hjá
starfsmannahaldi FSA um það hvað
því hafi gengið til með_ útboðinu og
úrvinnslu tilboðanna. Ég vil minna
ykkur á (þótt þið vitið það auðvitað
fyrir) að við fáum bara einn líkama og
hann verður að duga allt lífið. Þetta
er ykkar líkami og ykkar heilsa og þið
hafið fullan rétt á að ráðstafa hvoru
tveggja sjálf. Verið velkomin í World
Class á Akureyri.
Höfundur er framkvæmdustjóri
World Class á Akureyri.
Ásta Hrönn
Björgvinsddttir
Hj ólreiðastíg’ar í Garðabæ
Á undanfömum ár-
um hefur orðið mikill
vöxtur í reiðhjólanotk-
un á höfuðborgarsvæð-
inu. Bæði má sjá aukn-
ingu þeirra sem hjóla til
og frá vinnu en ekki síð-
ur þeirra sem hjóla sér
til skemmtunar. Innan
Garðabæjar er tiltölu-
lega auðvelt að komast
um hjólandi og gang-
andi eftir allgóðu neti
útivistarstíga. Til að
mynda er samfelld og
greið leið ft'á Arnames-
vogi upp í Heiðmörk.
Hið sama verður hins
vegar ekki sagt um
tengingar við nágrannasveitarfélögin
Kópavog og Hafnarfjörð. Á skipulag-
suppdráttum þessara þriggja sveitar-
félaga em vissulega sýndir útivistar-
stígar, en hingað til hefur ekki verið
hugað að því að tengja þá saman.
Þegar málið snýr að bílaumferð er
það hins vegar Vegagerðin sem gegn-
ir samræmingarhlutverki svo að um-
ferðin geti gengið greiðlega fyrir sig
um stofnbrautir yfir mörk sveitarfé-
laganna.
Hvað tengingar á milli Garðabæjar
og Kópavogs áhrærir er ljóst að
Kópavogslækurinn og brúin yfir
hann er þar Akkilesarhæll. Leita þarf
lausna með Vegagerðinni, en bent
hefur verið á þann möguleika að
hengja mætti létta brú utan á sjálfa
bílabrúna. Vegagerðin hefur svo sem
ekki aftekið þá hug-
mynd tæknilega, en
ljóst er þó að gijótgarð
við voginn þyrfti að
breikka verði hjólreið-
astígur sjávarmegin
fyrirvalinu. Hvað Hafn-
arfjörð varðar er teng-
ing á milli Flatahverfis
og Kaplakrika vænleg-
ur kostur.
Samráð
nauðsynlegt
Fyi-ir skemmstu var
samþykkt tillaga frá
mér í bæjarráði Garða-
bæjar þess efnis að
bæjarstjóra yrði falið að
taka upp viðræður við bæjarstjórana
í Hafnarílrði og Kópavogi um tenging-
ar hjólreiða- og útivistarstíga. Jafn-
framt yrði Vegagerðin höfð með í ráð-
um varðandi lagfæringar meðfram
stofnbrautum. Rétt er að geta þess að
bæjarstjórinn í Garðabæ hefui' verið í
viðræðum við Vegagerðina um það
hvemig hægt sé að koma við útivistar-
stíg yfir Kópavogslæk. Landið beggja
vegna lækjarins er aftur á móti í lög-
sögu Kópavogs og því verðum við
Garðbæingar að vinna náið að lausn
með þeim Kópavogsmönnum. Sama
gildir vitanlega um Hafnarfjörð.
Gera má ráð fyrir aukinni umferð
hjólreiðamanna ef lagðfr verða hjóla-
stígar meðfram helstu umferðaræð-
um. Þá er hjólaskautiiumferð að ryðja
sér til rúms í flestum borgum með
Sveitarstjórnarmál
Hér þurfa sveitarfélögin
á höfuðborgarsvæðinu,
segir Einar G. Svein-
björnsson, að taka
höndum saman í sam-
ráði við Vegagerðina og
kippa tengingum
í liðinn.
miklum hraða og sú þróun er þegar
hafin hér. En stærstur er nú samt sá
hópurinn sem notar útivistarstígana
sér til skemmtunar og heilsubótar.
Það sést best í Reykjavík á þeim vin-
sæla stíg sem liggur frá Fossvogi
meðfram sjónum vestur á Ægisíðu.
Hér þui’fa sveitarfélögin á höfuð-
borgarsvæðinu að taka höndum sam-
an í samráði við Vegagerðina og
kippa tengingum í liðinn. Það er mín
skoðun að ónógt samstai'f hafi bein-
línis hamlað gegn lagningu stíga á
milli sveitarfélaganna, mörgum íbú-
um til furðu og skapraunar.
Nánar má lesa um þessi mál á
heimasíðu minni um málefni Garða-
bæjai' (www.maddaman.is/einar).
Höfundur er bæjarfulltrúi
Framsóknarflokks í Garðabæ.
Einar G.
Sveinbjörnsson