Morgunblaðið - 03.11.2000, Blaðsíða 14

14 FÖSTUDAGUR 3. NÓVEMBER 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Ragnheiður Ólafsdóttir, umhverfísstjóri Landsvirkjunar
Þjóðgarði og virkjun þarf ekki
að stilla upp sem andstæðum
Ragnheiður Ólafsdóttir, umhverfísstjóri
Landsvirkjunar, segir að vel sé hægt að
samræma stofnun Vatnaj ökulsþjóðgarðs og
virkjanir norðan Vatnajökuls. Arna Schram
ræðir við Ragnheiði um þessi mál og störf
hennar hjá Landsvirkjun.
smk-v.

ÁætluðKárahnjúkavir.kjuh
1' ^ É4 ' ióðgaröSmöfk;
éMW-W tAí^híÍ : ■ ; v'v- WjM6"*
■ y v / ,
ví / ■ J/Z ílí$ Af*cí 1 ! þ/ '
.'/
Laugafár-
m
veíta - veita
HSl8,on Gnötár-/ J
m
á
: •
f
veita
m l ; t / \ } 'S\ i f
m i/
Si '■'? \ ■■
•'?" *gg*i.
......................................I-....-r..........-......... T||1„|1T|,|| [rnir
<■/ ■
:j-..■ ;-r -- L.......:...........-
Mörk Vatnajökulsþjóðgarðs eins og Hjörleifur Guttormsson gerði ráð
fyrir í tillögu sinni.
RAGNHEIÐUR Ólafsdóttir, um-
hverfisstjóri Landsvirkjunar, flutti
erindi um Vatnajökulsþjóðgarð og
virkjanir norðan jökulsins á ráðstefnu
um Vatnajökulsþjóðgarð sem haldin
var á Kirkjubæjarklaustri í haust.
Ragnheiður bendir á að uppistöðulón
og vatnsaflsvirkjanir séu víða í heim-
inum hluti af eða í næsta nágrenni við
þjóðgarða. Þar hafi jafnframt verið
byggð upp öflug útivistarsvæði og
ferðaþjónusta er í miklum blóma. „Ég
hef því reynt að sýna fram á að virkj-
un norðan Vatnajökuls og Vatnajök-
ulsþjóðgarður getið farið saman.
Þessu tvennu þarf ekki að stilla upp
sem andstæðum.“
Eins og kunnugt er hefur ríkis-
stjómin kynnt áætlanir sínar um
stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs. Ragn-
heiður bendir á að í skýrslu sem unnin
hafi verið fyrir umhverfisráðherra
síðasta vetur um Vatnajökulsþjóð-
garð megi sjá að með þjóðgarði sé
stefiit að þremur eftirfarandi mark-
miðum. I fýrsta lagi að verndun sér-
stæðs landslags og lífríkis. í öðru lagi
að möguleikum fyrir útivist og ferða-
mennsku og í þriðja lagi að jákvæðri
byggðaþróun á jaðarsvæðum. Til að
sýna fram á hvemig virkjun eigi sam-
leið með þjóðgarðinum tekur Ragn-
heiður hvert markmið fyrir sig og
bendir á hvemig virkjun norðan jök-
ulsins geti stuðlað að því að þeim
verði betur náð.
í röksemdarfærslu sinni miðar hún
landamörk væntanlegs þjóðgarðs við
hugmyndir Hjörleifs Guttormssonar,
fyrrverandi alþingismanns, eins og
þær komu fram í þingsályktunartil-
lögu frá honum á árinu 1998, en þau
mörk eru nokkuð rýmri en gert er ráð
fyrir í áðumefndri skýrslu umhverfis-
ráðherra. Ragnheiður velur hug-
myndir Hjörleifs vegna þess að hún
telur að þjóðgarðsmörkin verði ekki
miklu þrengri, þ.e. að þjóðgarðurinn
verði ekki mikið minni, þegar fram
líða stundir. Innan þeirra rúmast líka
uppistöðulón fyrirhugaðrar Kára-
hnjúkavirkjunar eða svonefnt Hálsa-
lón.
Landsvirkjun kostar rannsóknir
norðan Vatnajökuls
Þegar Ragnheiður skoðar fyrr-
nefnd þrjú markmið með tilliti til
virkjunar kemst hún að þeirri niður-
stöðu að áhrif virkjunarinnar á það að
markmiðunum verði náð geti verið
nokkuð jákvæð. Fyrsta markmiðið,
verndun sérstaks landslags og lífríkis
við jökulinn, felur að sögn Ragnheið-
ar, í sér óheftar breytingar á svæðinu
af völdum eldgosa, jarðhræringa,
framgangi og hopi jökla og landnámi
plantna sem fylgir jökulhopi. Ragn-
heiður segir að áhrif virkjunar á það
að þessu markmiði verði náð geti ver-
ið bæði jákvæð og neikvæð. Þau já-
kvæðu séu fyrst og fremst sú þekking
sem fengist hafi eftir allar þær rann-
sóknir sem gerðar hafi verið á jöklín-
um og hegðun hans. Hún bendir á í
þessu sambandi að Landsvirkjun hafi
lagt mikið af mörkum til þess að gera
þessar rannsóknir mögulegar.
„Landsvirkjun hefur varið um 15
milljónum króna á ári til rannsókna á
Vatnajökli síðustu 20 árin,“ segir hún.
Við þessar rannsóknir bætast þær
náttúrurannsóknir sem gerðar hafi
verið að tilstuðlan Landsvirkjunar
norðan jökulsins vegna fyrirhugaðra
virkjana. Allar þessar rannsóknir,
segir hún, hafa aukið þekkingu og
Morgunblaðið/Golli
Ragnheiður Ólafsddttir um-
hverfisstjdri Landsvirkjunar
skilning á náttúrufari svæðisins og
vemdargildi þess. „Og þær rannsókn-
ir munu þar með allar nýtast hug-
myndinni um Vatnajökulsþjóðgarð."
Neikvæð áhrif virkjunar á þjóð-
garðinn, eru, að sögn Ragnheiðar,
sjálft uppistöðulónið, Hálsalón, því
þar mun gróður fara undir vatn. „Með
því verður til manngert umhverfi í
óbyggðum."
Ef annað markmiðið, möguleikar
fyrir útivist og ferðamennsku, á að
nást, að sögn Ragnheiðar, þarf að
byggja upp ferðaþjónustu á þannig að
ferðamenn geti notið umhverfisins á
sem jákvæðastan hátt án þess að
spilla því. Ferðamenn þurfi því að
geta fræðst um svæðið og sérstöðu
þess náttúrufarsins þar. Til þess að
svo megi verða þurfi m.a. að leggja
vegi, göngustíga, setja upp merking-
ar og byggja upp fræðslusetur.
Ragnheiður telur Ijóst að virkjun
muni hafa jákvæð áhrif á að þetta
markmið geti náðst. Virkjun muni
með öðrum orðum greiða fyrir að-
gengi ferðamanna að þjóðgarðinum
norðanverðum. „Það eru jú virkjanir
sem hafa opnað svæðin inni á hálend-
inu með vegagerð," segir hún og tek-
ur fram að uppbygging virkjunarinn-
ar geti átt sér stað í samvinnu við
ferðaþjónustuna á staðnum. Vegir
megi t.d. leggja í kringum virkjunina
með hagsmuni ferðamennskunnar í
huga. „Landsvirkjun myndi þannig
taka þátt í ákveðnum stofnkostnaði
við þjóðgarðinn sem myndi auðvelda
uppbyggingu ferðaþjónustu á svæð-
inu.“
Með þriðja markmiði Vatnajökuls-
þjóðgarðs er stefnt að jákvæðri
byggðarþróun á jaðarsvæðum og seg-
ir Ragnheiður að bygging virkjunar
muni að öllum líkindum fjölga fólki á
svæðinu. Áhrif virkjunar á byggða-
þróun norðan Vatnajökuls muni því
felast í auðugra mannh'fi á svæðinu og
þess vegna muniopnast möguleikar
fyrir fjölbreyttari ferðaþjónustu.
Fyrir umfjöllun sína um sambúð
virkjunar og Vatnajökulsþjóðgarðs á
ráðstefnunni um Vatnajökulsþjóð-
garð í haust reiknaði Ragnhildur út
stofn- og rekstrarkostnað væntanlegs
þjóðgarðs. í útreikningum sínum
gerði Ragnheiður ráð fyrir því að
þjóðgarðinum yrði skipt í fimm svæði
og að í hveiju þeirra yrði þjónustu-
miðstöð í líkingu við þá sem væri í
þjóðgarðinum Skaftafelli, með upp-
lýsinga- og fræðslusetri og aðstöðu
fyrir starfsmann allt árið um kring.
Þá gerði hún ráð fyrir því að á hverju
svæðanna fimm verði eitt til fjögur
íjallasel með aðstöðu fyrir landverði
yfir sumartímann. Ennfremur að
reisa þyrfti hús og veitur við hveija
þjónustumiðstöð auk þess sem leggja
þyrfti vegi og göngustíga og koma
m.a. upp tjaldstæðum og bílaplönum.
Á grundvelli þessara forsendna
komst Ragnheiður að því að stofn-
kostnaður Vatnajökulsþjóðgarðs yrði
um 700 milljónir króna, auk þess sem
vegir og slóðar myndu kosta um 1.800
milljónir króna. Þá komst hún að því
að rekstrarkostnaður þjóðgarðsins
yrði um 100 miHjónir króna á ári. Tek-
ur Ragnheiður fram að í þessum töl-
um felist fremur „hógværar kröfur"
til þjóðgarðsins og þjónustu hans.
Ragnheiður segir að víða erlendis
sé miklum fjármunum varið í upp-
byggingu og rekstur þjóðgarða en því
sé ekki þannig farið hér á landi. Hún
vitnar í upplýsingar frá Náttúruvemd
ríkisins og segir að friðlýst svæði á
hálendi íslands séu rekin með lág-
marksfjölda starfsmanna. Ef vel ætti
að vera þyrfti m.a. að fjölga landvörð-
um á friðlýstu svæðunum um allt að
helming. Ragnheiður kemst því að
þeirri niðurstöðu að til þess að ná
megi ofangreindum markmiðum um
Vatnajökulsþjóðgarð þurfi meiri fjár-
muni til en hingað til hafi verið varið
til friðlýstra svæð hér á landi.
„Ég varpa því fram þeirri spum-
ingu hvort virkjun norðan Vatnajök-
uls væri eina forsenda þess að við
gætum byggt upp Vatnajökulsþjóð-
garð sem stendur undir nafni. Þjóð-
garð sem.getur tekið á móti þeim
ferðamönnum sem við viljum.“ Bend-
ir Ragnheiður á að Landsvirkjun
myndi taka þátt í stofnkostnaði þjóð-
garðs með því að samnýta uppbygg-
ingu og rekstur virkjunar við upp-
byggingu og rekstur þjóðgarðs.
Ragnheiður telm- því vel hægt að
samræma stofnun Vatnajökulsþjóð-
garðs við virkjanir norðan Vatnajök-
uls. Telur hún þetta jafnframt
skynsamlega lausn og leggur áherslu
á að til að ná árangri í umhverfismál-
um þýði ekki að vera bara með eða
bara á móti. Árangur náist einungis
með umræðu og samvinnu og eitt at-
riði þurfi ekki að útiloka annað.
Fædd og alin upp í Soginu
Ragnheiður hóf störf sem umhverf-
isstjóri Landsvirkjunar fyrir nær
þremur árum. Áður hafði hún búið í
Svíþjóð í sautján ár og vann þar sem
umhverfissráðgjafi verkfræðifyrir-
tækis í Norður-Svíþjóð. Ragnheiður
er jarðfræðingur að mennt frá Há-
skóla íslands en nam síðan verkfræði
í Svíþjóð.
Þegar Ragnheiður tók við starfi
umhverfisstjóra hjá Landsvirkjun
var staðan nýtilkomin. Hún tók því
við nýju starfi sem hennar var að
móta í samvinnu við stjómun Lands-
virkjunar. Eitt fyrsta verkefni Ragn-
heiðar var að skoða allt fyrirtækið
með tilliti til umhverfismála og vinna
að uppbyggingu á alþjóðlega um-
hverfisstjómunarstaðlinum ISO
14001. í því felst að skoða alla starf-
semi fyrirtækisins, setja sér markmið
og greina hvað betur megi fara til að
markmiðinu verði náð.
„Þær nýframkvæmdir Landsvirkj-
unar sem hvað mesta umfjöllun fá í
fjölmiðlum em í raun minnsti hlutinn
af starfsemi minni,“ segir Ragnheiður
og bendir m.a. á að vel sé fylgst með
umhverfismálum í aflstöðvum Lands-
vii’kjunar. „Við rekum tíu aflstöðvar í
dag og ég fullyrði að umhverfisvænni
vinnustaðir finnast ekki á landinu.“
Segir hún starfsmenn stöðvanna sér
afar meðvitandi um meðferð spilliefna
og tekur reyndar fram að hefð sé fyrir
miklu hreinlæti í raforkugeiranum.
Þá bendir hún á að aldrei hafi orðið
stórir olíulekar frá vatnsaflsvirkjun-
unum vegna mikils metnaðar í við-
haldi. Um leið og fyrsti dropinn hafi
lekið væri búið að gera við.
Ragnheiður leggur þó mikla
áherslu á að umhverfismál séu ekki
eitthvað sem hægt sé að ganga frá og
klára. Þeim þurfi alltaf að fylgjast
með; alltaf sé hægt að gera betur.
Þegar Ragnheiður er spurð að því
hvemig henni hafi sem umhverfis-
fræðingi þótt að byrja að vinna hjá
Landsvirkjun segir hún að það hafi
verið mjög gott. „Faðir minn vann
reyndar hjá Landsvirkjun alla sína
starfsævi. Ég er því fædd og alin upp í
Soginu og þekki stöðvamar út og
inn.“
Ragnheiður segir að það hafi frem-
ur verið átak að koma inn í fyrirtækið
sem kona því Landsvirkjun sé hefð-
bundinn karlavinnustaður.
En svo haldið sé áfram að ræða
umhverfismálin segir Ragnheiður að
henni hafi þótt einkennilegt að mæta
því „hatri sem kom upp í garð
Landsvirkjunar í kjölfar umræðunn-
ar um Fljótsdalsvirkjun á síðasta ári“.
Vonar að umræðan
verði faglegri
„Mér fannst leiðinlegt hvemig um-
ræðan um Fljótsdalsvirkjun þróaðist.
Þar vora m.a. viðhafðar staðhæfingar
sem ekki áttu við rök að styðjast. Ég
er þó ekki að kenna neinum einum um
heldur getur það hafa verið báðum
aðilum að kenna.“ Ragnheiður telur
að þeir fréttamenn sem farið hafi fyr-
ir umræðunni um málið hafi haft litla
fagþekkingu á málefninu og ekki
skoðað nægilega vel það sem stóð að
baki. „Þeir settu sig ekki faglega inn í
það hvað var að gerast. Tóku bein-
harða afstöðu og gerðu allt til að
koma þeirri afstöðu sinni á framfæri.“
Ragnheiður bætir því við að Lands-
virkjun hafi í kjölfarið skoðað það
hvemig hún geti komið sjónarmiðum
sínum betur á framfæri. Landsvirkj-
un hafi ekkert að fela nema orkuverð-
ið, það sé það eina sem ekki megi gefa
upp. „Ég vona því að umræðan um
Kárahnjúkavirkjun og Vatnajökuls-
þjóðgarð eigi eftir að verða faglegri
því það veitir öllum aðilum, líka
Landsvirkjun, meira aðhald ef um-
ræðan er á faglegum nótum.“
Ragnheiður kveðst að lokum að-
spurð vera stolt af því að vinna hjá
Landsvirkjun. Innan fyrirtækisins sé
mikil fagþekking á umhverfismálum
og mikfil vilji til að taka á þeim mál-
um. En hefur Landsvirkjun hugað
meira að umhverfismálum almennt á
undanfömum árum eða er henni ein-
faldlega að takast að koma því betur á
framfæri nú en áður? „Bæði og,“ seg-
ir Ragnheiður. „Fyrirtækið hefur að
mér finnst á margan hátt staðið sig
vel í umhverfismálum. Við höfum að
mörgu leyti tekið vel á okkar málum
og jafnvel betur en mörg önnur fyrir-
tæki í landinu. En við getum alltaf
gert betur." Hún segir ennfremur að
Landsvirkjun hafi að mörgu leyti ver-
ið lokuð almenningi, þ.e. umhverfis-
málin hafi ekki verið kynnt almenn-
ingi nægilega vel hingað tíl.
Bragarbót hafi þó verð gerð á því
og sem dæmi nefnir hún heimasíðu
fyrirtækisins um framkvæmdir vegna
Káranhjúkavirkjunar. Þar sé að finna
allar upplýsingar um framkvæmdina
og ennfremur geti almenningur kom-
ið athugasemdum sínum og fyrir-
spumum á framfæri í gegnum Netið.
En er ekki í eðli Landsvirkjunar að
vinna gegn náttúnmni þar sem virkja
þarf vatnsöfl til að framleiða orku?
„Nei,“ segir Ragnheiður, „því raf-
magnsorkan er hrein og endumýjan-
leg. Hún er reyndar ekki alltaf vist-
væn til dæmis í þeim skilningi þegar
gróður fer undir uppistöðulón. En
hreinni orku er ekki að finna. Auk
þess losum við sem rafmagnsfram-
leiðendur minnst þjóða í heiminum af
gróðurhúsalofttegundum.“