Morgunblaðið - 03.11.2000, Blaðsíða 58

MORGUNBLAÐIÐ
58 FÖSTUDAGUR 3. NÓVEMBER 2000
HORPU
10
Ódýrtl
Vönduð íslensk
innimálning á
einstöku tilboðsverði.
Verð á 4 lítra dós
1.990k]t'
í verslunum HÖRPU veita reyndir
sérfræðingar þér góða þjónustu og
faglega ráðgjöf við val á hágæða
málningarvörum.
HARPA MÁLNINGARVERSLUN,
BÆJARLIND 6, KÓPAVOGI.
Sími 544 4411
HARPA MÁLNINGARVERSLUN,
SKEIFUNNI 4f REYKJAVÍK.
Sími 568 7878
HARPA MÁLNINGARVERSLUN,
STÓRHÖFÐA 44, REYKJAVÍK.
Sími 567 4400
HARPA MÁLNINGARVERSLUN,
DROPANUM, KEFLAVÍK.
Sími 421 4790

MÁLNINGARVERSLANIR
UMRÆÐAN
Að léttast eða grennast?
UNDANFARNA
daga hefur ritdeila
tveggja mætra
menntamanna beint
kastljósinu enn og aft-
ur að mataræði og
þyngdartapi. Það er
álit höfundar að í þess-
ari tilteknu deilu hafi
næringarfræðingurinn
rétt fyrir sér enda hef-
ur hann rannsóknir í
þúsundavís á bak við
sig. Staðhæfa má að
þegar vafasamir megr-
unarkúrar skjóta upp
kollinum líkt og gerist
nú, gæti alltaf sama
misskilnings hjá tals-
mönnum þeirra, lagt er að jöfnu að
grennast annars vegar og léttast
hins vegar. Staðreyndin er sú að
þetta tvennt þarf alls ekki að fara
saman, það að léttast er ekki endi-
lega hið sama og að grennast.
Þegar við léttumst getum við verið
að missa fitu og þar af leiðandi að
grennast en þó er mun líklegra að
þyngdartapið eigi sér aðrar orsakir
enda er fita ekki eini vefur líkamans
sem getur minnkað og aukist. Þegar
við hættum t.d. að borða kolvetni
(sykrur) á sér stað þyngdartap sem
fyrst og fremst má rekja til vökya-
taps og lækkunar í kolvetnaforða
líkamans. Þetta útskýrir mikið
þyngdartap fyrstu daga og vikur
megrunarkúra sem annaðhvort tak-
marka neyslu hitaeininga um of eða
raska „eðlilegu" jafnvægi kolvetna,
fitu og prótíns í fæðunni.
Nú kann einhver að spyrja hvort
það sé ekki af hinu góða að léttast að-
eins - en sá galli er á gjöf Njarðar að
um leið og við röskum þessu við-
kvæma jafnvægi í orkubúskap lík-
amans gerum við honum auðveldara
að safna fitu þegar til lengri tíma líð-
ur. Ef við tökum bara einfalt dæmi
um einstakling sem ætlar að „létt-
ast“ og notar til þess megrunarkúr
sem sker óhóflega niður hitaeiningar
(sem sagt neysla hitaeininga verður
mun minni en eyðsla þeirra að jafn-
aði) er það fyrsta sem gerist að við-
komandi léttist mikið fyrstu dagana
(og er væntanlega í sjöunda himni
yfir því svona til að byrja með) en
þegar hungurtilfinningin verður há-
værari er það einungis spurning um
tíma hvenær látið er í minni pokann.
Þegar megrunarkúrnum svo lýkur,
hvort sem er vegna þess að viðkom-
andi gefst upp eða nær tilteknu
markmiði í líkamsþyngd, fer niður-
rifsstarfsemin í gang. Þegar líkam-
inn býr við neikvæðan
hitaeiningamismun
(fær færri hitaeiningar
en hann þarf) bætir
hann upp þennan mis-
mun með þeim forða
sem hann geymir - en
sá forði er ekki ein-
göngu í formi fitu held-
ur líka sem kolvetni og
prótín. Einföld rök-
fræði sýnir það að lík-
aminn byrjar ekki á að
ganga á fituforðann
strax, líkt og sumir
vilja halda fram, heldur
fer hann fyrst í „að-
gengilegri" orkuna,
sem eru kolvetnin, í
þeii'ri von að sveltið sé tímabundið.
Þegar kolvetnunum fækkar á sér
stað mikið vökvatap eins og áður
Neysla
Markmið okkar á ekki
að vera að léttast, segir
Haukur Skúlason, held-
ur að grennast.
segir og viðkomandi léttist. Haldi
kúrinn áfram fer líkaminn í æ ríkari
mæli að ganga á prótínforðann en
hann er helst að finna í vöðvum lík-
amans og með því að ganga á prótín-
ið á undan fitunni nær líkaminn að fá
orku til að starfa áfram auk þess að
hægja á brennslu líkamans - það eru
vöðvamir sem eru brennsluofn lík-
amans og þegar þeir minnka minnk-
ar brennslan og þegar þeir stækka
herðist á brennslunni. Það er svo
ekki fyrr en í lokin að líkaminn fer að
ganga á fituna.
Af hverju er þetta svona? Stillum
upp dæmi: Ef þú ert með 10 kg af
fitu í forðageymslunni og 15 kg af
vöðvamassa skulum við segja að þú
brennir 1.600 hitaeiningum á dag
(hlutfall er mismunandi á milli ein-
staklinga en reglan alltaf hin sama).
í svona megrunarkúr er það auðvit-
að mun skynsamlegra fyrir líkam-
ann að spara orkuforðann eins og
mögulega hægt er því megrunarkúr
er jú ekkert annað en sjálfskipað
svelti. Með því að minnka vöðva-
massann strax er hægt á brennsl-
unni og fitan endist mun lengur en ef
henni væri „sóað“ þegar vöðvamassi
er mikill (ef á skylli hungursneyð
væri íþróttafólkið fyrstu einstakling-
arnir sem hrykkju upp af þar sem
þeir eru með mjög lítinn fituforða!).
Þessi atburðarás á sér stað í öllum
megrunarkúrum. Staðreyndin er sú
að eina leiðin til að grennast er að
borða rétta fæðu (varast allar öfgar
eins og þær sem flestir megrunar-
kúrar predika) og stunda reglulega
líkamsrækt. Þetta er eina leiðin til að
grennast, allar aðrar aðferðii- eru
gagnslausar. Það fyi-sta sem þarf að
gera í þessu sambandi er að gera áð-
urgreindan mun á því að léttast og
grennast. Við viljum missa fitu, það
er markmiðið, ekki vöðvamassa eða
vökva (hvenær stærir fólk sig af því
að hafa misst þrjá lítra af vatni á
einni viku?). Vigtin ein og sér getur
ekki sagt okkur hvað er að gerast í
brennslunni, sveiflur í þyngd um
þrjú kg á milli daga eru ekki óal-
gengar og skýrast ekki af fitutapi
heldur vatnsbúskap og öðrum þátt-
um. Til þess að fá rétta mynd af
ástandinu þurfum við að láta mæla í
okkur fituna en það er einfalt og
fljótlegt og gert á næstu líkams-
ræktarstöð. Það er einungis þá að
við getum séð hvort þyngdartap okk-
ar stafar af fitutapi eða öðrum þátt-
um. Það hefur sýnt sig að fólk sem
fer í megrunarkúra líkan þeim sem
að ofan var lýst léttist en fitumæling
sýnir að fitutap er nánast ekkert.
Nokkrum mánuðum seinna er nán-
ast öruggt að þyngdin er komin aftur
og að stórum hluta á formi fitu í stað
kolvetnanna sem töpuðust. Ergo: við
fitnum af því að fara í megrunarkúr.
Markmið okkar á ekki að vera að
léttast heldur að grennast og það
tekst ekki án rétts mataræðis (þar
sem kolvetni eru veigamikill þáttur)
og réttrar hreyfingar, fitutap á sér
ekki stað nema hreyfingin sé til stað-
ar.
Að endingu vil ég beina því til les-
enda þessarar greinar að varast
öfgakennd afbrigði mataræðis. Það
er mjög slæmt og jafnvel hættulegt
að minnka mikið neyslu kolvetna en
það er hálfu verra að bæta það upp
með stóraukinni fituneyslu. Vestur-
landabúar neyta nú þegar allt of
mikillar mettaðrar fitu og er sú
neysla bein orsök ýmissa hjarta- og
æðasjúkdóma. A meðan fituneysla í
hófi, og þá sér í lagi á ómettuðum fit-
um, svo sem ólívuolíum og fiskolíum,
er okkur nauðsynleg, er rjómi á
skyrið og þykkt lag af smjöri á
brauðið út í hött. Höldum mataræð-
inu „eðlilegu“, hreyfum okkur og
höldum þannig heilsunni.
Höfundur starfar sem líkamsræktar-
þjálfari íPlanet Pump.
Haukur
Skúlason
UNDANFARIÐ
hefur nokkuð verið í
umræðunni í þjóðfé-
laginu að leiðrétta
skammtastærð af Int-
erferon Beta sem rann-
sóknir hafa sýnt fram á
með óyggjandi hætti að
hægir á og mildar sum
tilfelli af MS-sjúk-
dómnum. Frá því 1998
hafa niðurstöður rann-
sókna sýnt fram á að
allt að sex sinnum
stærri skammtur en
gefinn hefur verið hér-
lendis sýnir besta ár-
angur, þrisvar sinnum
stærri er næst besti kostur. Einnig
sýna nýjustu rannsóknir að ef lyfið er
gefið strax við fyrsta grun í þeim
skammti sem verið hefur, frestar það
þróun sjúkdómsins um mörg ár.
Eitthvað hefur þó vafist fyrir
mönnum í heilbrigðiskerfinu með
framkvæmd þessa máls þrátt fyrir að
taugalæknar hafi upplýst um málið
strax og niðurstöður bárust.
Heilbrigðiskerfið á íslandi er mjög
gott og við vitum að hagsmunh- okkar
og þess fara saman. Gallinn við þetta
kerfi er hins vegar sá að það mælir
kostnaðinn út frá stofn-
unum en ekki einstakl-
ingum. Það læðist að
mér sá grunur að engin
stofnun hafi viljað af-
greiða lyfið þar sem það
rúmaðist ekki innan
fj árveitingarammans.
Það er því augljóst að
rétt væri að mæla
kostnað og árangur út
frá einstaklingnum en
ekki út frá stofnunum
eins og gert er. Eg
minni á að tryggingafé-
lög í Bandaríkjunum
sjá sér hag í að greiða
lyfið fyrir skjólstæð-
inga sína þar sem það frestar og kem-
ur jafvel í veg fyrir varanlega fótlun.
Það er ekkert feimnismál að fatlaður
einstaklingur er „dýrari í rekstrí" ef
svo má segja en ófatlaður. Ég er
sannfærð um það að setja á stofn sér-
staka nefnd til að meta umsóknirnar
er óþarfi. Það er nýmæli að nefnd
meti einstakan sjúklingahóp eins og
gert er nú við MS-sjúklinga, öðru
máli gegnir um lyfjanefndir sem
fjalla um lyf og verkun þeirra á fólk.
Taugasérfræðingar sem stunda
sjúklingana eru hæfastir og best
Lyf
Rétt væri að mæla
kostnað og árangur út
frá einstaklingnum, seg-
ir Vilborg Traustadótt-
ir, en ekki út frá stofn-
unum eins og gert er.
treystandi til að meta þörf hvers og
eins. Eða eins og heilbrigðisráðherra
benti réttilega á þegar leyfi var veitt
til að auka skammtinn þá er það ekki
í verkahring heilbrigðisráðuneytisins
að ákvarða skammtastærð. Hvað
sem býr að baki tel ég að ekki sé
hægt að setja nefnd í að ákveða með-
ferð á sjúklingi, það er í verkahring
viðkomandi taugalæknis eins og heil-
brigðisráðuneytið hafði áður rétti-
lega bent á. Læknarnir okkar eiga að
sjálfsögðu að meta þörfina í góðri
samvinnu hver við annan eins og þeir
hafa jafnan gert og ekki síður í sam-
vinnu við sjúklinginn sjálfan, á fag-
legum grunni byggðum á marktæk-
um rannsóknum. Allt annað eru
útúrsnúningar. Það er kominn tími til
að tengja, þannig að þær lausnir sem
finnast séu teknar í notkun strax og
þær liggja fyrir miðað við þai-fir ein-
staklinga en ekki stofnana.
Höfundur er formaður MS-félags
íslands.
Er ekki tími til
kominn að tengja?
Vilborg
Traustadúttir