Morgunblaðið - 19.11.2000, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
AP
Hjúkrunarfræðingar í Minneapolis safna bldði úr naflastrengjum til að
nota við beinmergsígræðslu. Blóð úr naflastreng er afar heppilegt til
slíkra aðgerða vegna þess hve mikið er af stofnfrumum í því.
vara eru skilgreindir með þessum
hætti vegna þess að við ákveðum að
skilgreina þá þannig,“ sagði hann.
Holm minnti á fræg ummæli
Nóbelshafans Cricks sem sagði að
gera ætti DNA-könnun á erfðaefni
nýfæddra barna til að hægt yrði að
meta hvort þau ættu skilið að lifa.
Holm velti fyrir sér hvort við vildum
heim þar sem slíkar spurningar
væru taldar eðlilegar.
Vilhjálmur Árnason, prófessor í
heimspeki við Háskóla Islands,
sagðist ekki álíta mikilvægt að tíma-
setja nákvæmlega hvenær fóstur
yrði mannvera. „Við myndum ekki
standa fyrir þessari umræðu ef við
gengjum ekki út frá því að fóstur sé
mannvera í vissum skilningi. Við
göngum út frá því að fóstur sé líf-
vera sem eigi rétt á ákveðinni virð-
ingu.
Mér finnst ekki hægt að bera
saman það að búa til fóstur til rarin-
sókna og hitt að fólk reyni að búa til
barn og viti að fyrir hvert frjóvgað
egg eru nokkur sem mistakast. Að
búa fóstrið til, framleiða það meðvit-
að til að nota það í rannsóknum, er
allt annað og við finnum innra með
okkur að eitthvað er að því,“ sagði
Vilhjálmur.
Óviðunandi leynd yflr
rannsóknaniðurstöðum
Ole Didrik Lærum, læknir í Nor-
egi, sagðist álíta að brýnast af öllu
væri að niðurstöður rannsókna
væru aðgengilegar öllum. Leyndin
sem hvíldi yfir þekkingunni á
stofnfrumum vegna einkaleyfa
drægi úr framförum og óviðunandi
væri að vitneskjunni væri ekki deilt
meðal allra vísindamanna. Því frum-
stæðari sem þekkingin og tæknin
væri þeim mun meiri hætta væri á
slysum.
Norski læknirinn Dag Helland
benti hins vegar á að ekkert nýtt
væri við að tilraunir með nýjar að-
ferðir gætu mistekist. Ef menn
hefðu aldrei viljað reyna nýja tækni
fyrr en þeir væru 100% öruggir í
sinni sök hefði ekki verið mikið um
framfarir í læknavísindum. Og þeg-
ar notuð væri kemoþerapía og
geislalækningar gegn krabbameini
væri vitað að skemmdir yrðu á vefj-
um og aðferðirnar væru hættulegar
en menn yrðu að taka áhættuna.
Kostirnir væru tveir, báðir slæmir
en annar skárri en hinn.
Vita vísindamenn hvað
þeir eru að gera?
Finnski siðfræðingurinn Martti
Lindquist hjó sérstaklega eftir er
prófessor Lars Áhrlund-Richter
sagði frá tilraunum á fósturvísum er
„Stundum er ekki
hæg’t að bjarga lífí
sjúkra með líffæra-
flutningum vegna
skorts á líffærum en
með því að nýta þekk-
ingii á stofnfrumum
verður að líkindum
hægt að fjölfalda
mörg þeirra að vild.“
hann hefði tekið þátt í ásamt
finnska sérfræðingnum Outi Hov-
atta en þau fluttu bæði erindi um
rannsóknir sínar á Huddinge í Sví-
þjóð. Svíinn sagði að hópurinn hefði
á sínum tíma beðið vísindasiða-
nefndina sænsku um að fá að ganga
lengra en heimild hefði verið veitt
fyrir og reyna að stýra þróun fóst-
urvísa í tilraunaglasi. „Við viljum
vita hvað við erum að gera,“ sagði
Áhrlund-Richter. Lindquist benti á
að einmitt þessi óvissa væri eitt af
því sem vekti einna mestan kvíða
hjá mörgum, vísindamenn virtust
ekki vita hvað þeir væru að gera.
„Það sem er sálfræðilega úrslitaatr-
iði er að öll höfum við verið á því
stigi tilverunnar að við vorum ekki
enn orðin mannverur og við finnum
innst inni að tilurð okkar er í þeim
skilningi óskiljanleg," sagði Lindqu-
ist. „I undirmeðvitundinni vitum við
að uppruninn er hulinn myrkri. Ef
við reyndum að gera þessar stað-
reyndir að hreinræktuðu tæknilegu
atriði væri það afar slæmt. En ég
held að við ættum ekki að ímynda
okkur að markmið okkar með þess-
ari umræðu sé að ákveða að eitt-
hvað eigi að banna. Við erum hérna
til að reyna að gera eitthvað kleift,
góðar og jákvæðar rannsóknir,
framfarir, menningu I orðsins besta
skilningi. Samt þurfum við reglur
þótt við getum ekki sett reglur um
lífið allt og framgang þess. Siðfræði
fjallar um svo margt fleira en
reglur.
Eg vona að fólkið sem stundar
rannsóknir með fósturvísa átti sig
vel á því að tilgangurinn skipti öllu
máli. Ef tilgangurinn með rann-
sóknum hættir að skipta máli dettur
botninn úr allri siðfræði okkar.
Oft er ágætt að setja upp
ákveðnar reglur en vandinn er sá að
þær taka ekki á öðrum vanda sem
er að við erum svo oft tvíbent í af-
stöðu okkar og markmiðum. Ástæð-
umar fyrir gerðum okkar geta verið
mótsagnakenndar, ólík gildi togast
á í okkur. Ekki einu sinni siðfræð-
ingar geta lofað öllum öllu!“ sagði
Martti Lindquist.
«Étt sS-.vULL'C!i-L'dcL
Lagfærir ýmis húðiýti, td. háræða-
siit, ör eftir bólur og aðgerðir, húðslit,
öldrunarbletti, fínar hrukkur o.ft.
Fyrir Eftir
HðFUIi O iwm'
«Mekka húðarinnaiM
í Kringlunni, 3. hað
20%
kynningarafsláttur
af húðmeðferð og
ýmsum húðkremum
til 1. des. 2000
Kringlunni 8-12, 3. hæð S. 588 0909
„Menn bjuggu
í fílabeinsturni“
Nils Axelsen er læknir og deildarstjóri hjá
Statens Serum Institut, einni öflugustu
rannsóknamiðstöð Danmerkur 1 læknisfræði.
Starfsmenn hennar eru um 1.200. Axelsen
á sæti í Norrænu lífvísindasiðanefndinni.
Morgunblaðið/Kristján Jónsson
Nils Axelsen, deildarstjóri hjá Statens Ser-
um Institut í Danmörku.
NILS Axelsen
mælti í erindi
sínu með því að ýtt
væri undir samstarf
einkafyrirtækja og
opinberra stofnana í
rannsóknunum enda
væru þær orðnar svo
fjárfrekar að ekki
væri annar kostur í
stöðunni en að fá til
þeirra aukið einka-
fjármagn. Ríkisvaldið
myndi aldrei veita
nógu mikið fé til
rannsóknanna.
„Sjálfur var ég
starfsmaður við há-
skóla í níu ár, til 1978.
Þá var gríðarleg and-
staða á læknadeildum háskólanna
við allt samstarf við atvinnulífið,"
segir Axelsen. „Menn bjuggu í
fílabeinsturni og sögðust stunda
frjálsar og óháðar rannsóknir.
Þeir sem hefðu tengsl við einka-
fyrirtækin væra að óhreinka
hendurnar.
Nú eru aðstæður gerólíkar í
þessum efnum, afstaða manna allt
önnur. Búið er að setja lög um að
vísindamenn sem stunda rann-
sóknir hjá opinberum stofnunum
skuli sækja um einkaleyfi á upp-
götvunum sínum áður en skýrt sé
frá þeim opinberlega. Þeir geta
fengið leyfi til að nýta sér upp-
finninguna, hagnast á henni. En
kostnaðurinn við að fá einkaleyfi
er mikill, vinnan er oftast svo mik-
il við að lýsa uppgötvuninni.“
Axelsen segn- að miklu skipti að
fyrir hendi séu ákveðnar reglur
um verklag í rannsóknum og þeim
sé fylgt eftir til að tryggja að unn-
ið sé heiðarlega. „Við erum með
nefnd í Danmörku sem fólk getur
leitað til ef það álítur að vísinda-
menn hafi svindlað, þ. e. ekki sagt
sannleikann um árangurinn af
rannsóknum sínum. Eg sit í þess-
ari nefnd, hún hefur starfað frá
1993 og svipaðar nefndir starfa nú
í Noregi, Finnlandi og Svíþjóð en
ekki á Islandi af einhverjum
ástæðum."
Siðferðisleg gildi og
markaðurinn
Hann er spurður um vægi sið-
ferðislegra gilda í líffræðilegum
rannsóknum andspænis markaðs-
lögmálum og hlutabréfaverði.
„Það er alveg ljóst að þeir sem
leggja fram fé til rannsókna gera
kröfur um að tekið sé tillit til
ákveðinna siðferðislegra gilda.
Ástæðan er sú að þeim, sem haga
sér þannig, gengur best þegar til
langs tíma er litið, einnig á mark-
aðnum.
Mig minnir að ég hafi heyrt að
allt að 40% af allri hlutabréfaeign
í Bandaríkjunum séu á hendi líf-
eyrissjóða sem yfirleitt fjárfesta
með langtímasjónarmið í huga.
Og lífeyrissjóðirnir eiga sam-
kvæmt lögunum að festa fé sitt
fyrst og fremst í traustum bréf-
um. Rannsóknafyrirtækjunum
hentar best að hlutafjáreigend-
urnir sé ekki líklegir til að selja
allt hlutaféð í skyndingu, það
veldur truflunum og hættulegum
sveiflum á verðgildi fyrirtækisins.
Mörg einkafyrirtæki hafa þeg-
ar sett sér ákveðnar siðferðisleg-
ar viðmiðunarreglur um starfsemi
sína. Þar er kveðið á um að þau
viiji vera heiðarleg og koma fram
af einlægni."
Hann segir það vandamál að
margir vísindamenn freistist til að
birta opinberlega niðurstöður sín-
ar áður en rannsóknum og til-
raunum er raunverulega lokið.
Leyndarhulan yfir því sem máli
skipti í niðurstöðunum sé hins
vegar mikil, vernda þurfi einka-
leyfið og mögulegan hagnað af
niðurstöðunum. En Axelsen við-
urkennir aðspurður að einnig í op-
inberum stofnunum sé það orðið
vandamál að menn séu sumir
tregir að láta of mikið uppi við
starfsbræður sína af ótta við að
missa af tækifærinu til að hreppa
heiðurinn af uppgötvun og ef til
vill hagnast.
„Niðurstöður eru oft birtar þótt
þær hafi ekki sætt svonefndri
ritrýni í fagtímariti, þ.e. vönduðu
og hlutlausu mati annarra fag-
manna og þetta er slæmt. Eg er á
móti svona vinnubrögðum. Oft
eru niðurstöður kynntar með lát-
um en síðan heyrist ekki minnst á
þær oftar.
Þrýstingurinn er oft svo mikill
á vísindamenn að segja frá því
hvað þeir séu að gera og hverjar
niðurstöðurnar séu. Utkoman
getur orðið stórar fyrirsagnir í
blöðunum og fréttir af því sem
ekkert er og almenningur er
leiddur afvega. Hins vegar er það
einkenni á mörgum stórum fyrir-
tækjum á þessu sviði að þau gæta
þess yfirleitt vel að fara ekki of-
fari í auglýsingamennsku, þau
vilja ekki
verða uppvís að því að hafa lof-
að upp í ermina á sér,“ segir Nils
Axelsen.
Sorgar og
samúðarmerki
Borið við minningaraíhafiiir
og jarðariárir.
Allur ágóði rennur til
líknarmáia.
Fæst á bensínstöðvum,
í Kirkjuhúsinu og í
blómaverslunum.
H KRABBAMEINSSJÚK BÖRN
<3tr HJÁLPARSTOFNUN
KIRKJUNNAR
LEIÐRÉTT
í GREIN Péturs Péturssonar í
Morgunblaðinu í gær, laugardag,
misritaðist nafn Benedikts Sveins-
sonar, og hann sagður Lárusson.
Leiðréttist þetta hér með.