Skírnir - 01.01.1898, Blaðsíða 27

Styrjöld Bandaríkja við Sp&n.
27
nú um hríð verið ncíndir á íslenzbu, og er það heppilegt orð að því leyti,
að það táknar frumatriðið í stefnu þeirra, að hvert ríki hafi sem fylst sér-
ráð eðu .sérvaldi. Hinir, sem sambandsveldið vildu efla, nefndust fyrst
federalistar, en síðar repúblíkanar (þ. e. þjððveldismenn), en á íslenzku
hafa þeir verið nefndir samveldismenn. Þessar ðlíku, og að sumu leyti
gagnstæðu, grundvallarskoðanir eru grundvöllurinn undir flokkaskifting-
unni í stjðmmálum. Bn þeim eru og náskyldar ýmsar aðrar skoðanir.
Sérveldit.menn unna eðlilega einstaklings-frelsinu, og vilja láta einstakling-
inn hafa sem fylst sjálfstæði, en ríkið skifta sér af sem allra minstu öðru,
en að varðveita þetta frelsi og sjálfstæði þeirra einstöku ríkja, sem í
bandalaginu eru. Þeir vilja því helzt kosta sem allra fæst af almanna fé,
og ekki hafa álögur (skatta, tolla) nema sem minstar að komast má af
með. Samveldismenn vilja efla ríkja-sambandið, sambandsstjðrnina, en
leggja minna upp flr Bjálfstæði sér-ríkjanna. Þeir vilja láta bandaveldið
vaxa og færast margt í fang, sem sérveldismönnum þykir sambandsvald-
inu moð öllu ðskylt við að fást. Þegar frá öndverðu hagaði svo til legu
rikjanna, að nokkur lágu að sjö, en önnnr uppi i landi og náðu lítt eða
ekki til sjávar. Því var það sýnt, að það mundi mesti atvinnuhnekkir,
ef hvert ríki mætti tálma frjálsum viðskiftum rikjanna sin á milli með
tollböndnm, og því var verzlunin ríkja á milli og við fltlönd látin vera
sambandsmál. Tolla gat því að eins bandaþingið lagtá, en ekki löggjafar-
þing rikjanna hvers um sig. Tolltekjurnar urðu því sambandstekjur (lands-
sjóðs-tekjur), en ekki tekjur fyrir sjðði ríkjanna hvers um sig (ríkissjðð-
ina). Bn með því að verzlun ríkjanna við útlönd óx snemma og blðmg-
aðist, þá urðu tolltekjur af henni þegar á öðrum áratug þessarar aldar
svo miklar, að stjórnin gat létt af þjóðinni öllum beinum sköttum. —
Þrælahald höfðu menn í Ameríku, og mest i suður-ríkjunum, þar sem lofts-
lagið ar lítt þolandi við vinnu hvítum mönnum. Þegar hreyfing í þá átt
að sporna við þrælahaldi fðr að magnast í Bandarikjunum, vóru suður-
ríkjamenn eðlilega henni andstæðír, en suðurríkjamenn vóru því nær allir
sérveldismenn. Samveldismenn vildu takmarka þræl.ihald á þann hátt, að
eigi mætti þræla halda fyrir norðan 36. stig norðurbreiddar. Bn sunnan-
menn álitu þrælahald ekki vera samveldismál. Þegar þeir sáu sit.t óvænna,
gengu 10 ríki úr sambandinu 1861 og mynduðu nýtt ríkja-Bamband;
norðurríkin álitu, að ekkert sérstakt ríki gæti gengið ör sambandinu að
því fornspurðu, og flt af því kom samþegnastyrjöldin mikla 1861—65.
Það var þannig að eins óbeinlínis, að stríðið reis af þrælahaldinu, sem.