Skírnir - 01.04.1913, Page 81

Ritfregnir.
177
dregiS upp með ránui, þannig aS hún var dregin upp eftir siglu-
trjenu meS bandi, sem kallaS var dragreip og gekk úr miSri
ránni upp í gegnum gat á siglutrjenu rjett firir neSan húninn, er
hjet h ú n b o r a, og þaSan aftur niSur í skipiS hinumegin siglu-
trjesins. Þegar búiS var aS vinda upp segliS, var neðri enda drag-
reipsins fest um nagla í borðstokk skipsins aftan til, og hjet hann
varnagli, Af því er dreginn talshátturinn »aS slá varnagla við
einhverju«. Á stórskipum var seglið undiS upp meS vindu, og er
þá kallaS aS vinda segl eða snúa upp segl, enn aunars að
draga (u p p) s e g 1 eSa setja segl. AuSvitað mátti lækka
seglið — þaS er kallað að lægja segl — eða fella það alveg
(f e 11 a s e g 1, h 1 a ð a1) s e g 1 i, 1 e g g j a eSa 1 á t a o f a n
s e g 1) — með því að slaka á dragreipinu eftir vild. Þegar
siglt var firir fullu segli, var ráin dregin fast upp aS húnboru, og
jafnframt vóru hornin á seglinu, sem niður vissu, strengd niður í
borSstokkana beggja vegna; þessi horn seglsins vóru ímist nefnd
skaut eSa h á 1 s a r,2) og sömu nöfnum hjetu líka oft b ö n d i n,
sem reirSu seglhornin niður í borSstokkinn (líka nefnd skautreip).
í farmannalögum Jónsbókar 18. k. (sbr. 17. k. farmannalaga
í Bæjarmannalögum Magnúsar lagahætis) standa þessi orð:
Miuka skal sigling með hálsan eða hefla-
s k u r ð i.
Um þessi orð hefur mikið verið skrifaS. Páll Yídalín ritar um
þau alllanga og aS sumu leiti góSa grein í Skíringum sínum ifir
fornirði lögbókar, og síðan hafa aðrir ritað um sama efni. Páll
Yídalin heíur skilið nokkurn veginn rjett, hvað h á 1 s a n þíðir.
Entt enginn hefur, svo jeg viti, skírt rjett orðiS heflaskurðr,
fir enn H. Falk kom til sögunnar.
H á 1 s a n er það að h á 1 s a s e g 1 i S, og er í því tvennu
fólgið, 1. að lægja seglið aS ofan eða láta tána með seglinu síga
niður á við frá húnborttnni með því að slaka á dragreipinu, mikið
eSa lítið eftir vild, — enn jafnframt er, 2. brotið upp á seglið að
neðanverðu jafnmikið og lækkuninni svarar aS ofan; til að
*) Svo nefnt af því að segiið hlóðst niðnr á þilfarið, þegar það
var felt alveg.
2) Jeg filgi hjer Páli Vidalín (Skiringar 213. bls.). Nú er víst
vanalega það hornið kallað h á 1 s, sem horið er fram eftir skipi, þegar
beitt er, en hitt nefnt s k a u t sem borið er aftnr eftir skipi, og þennan
mnn vill H. Falk einnig gera á hálsi og skauti. Enn jeg higg, að
Páll Vídalin hafi hjer rjettara firir sjer, að þvi er hina fornn þiðing
orðanna snertir.
12