Skírnir - 01.01.1916, Side 86

86
Ritfregnir.
Skirnir.
kint sjer vel allar heimildir, vegið þær á metaskálar sögulegra
rannsókna, lesið alt, sem um sögu vora hefur verið ritað fir og síðar.
f>að má kalla, að næstum því hver lína í bókinni beri þess vott,
að hún er bigð á víðtækum og nákvæmum sögulegum rannsóknum,
og að höf. hefur það til að bera, sem mest er um vert, heilbrigða
dóragreind til að skilja gang sögunnar, dæma milli heimildanna,
velja hið rjetta, enn hafna hinu ranga. Auðvitað getur það verið
álitamál, hvað eigi að taka í slíka bók og hverju að sleppa. Vini
mínum, aðjúnkt Þorleifi H. Bjarnason, sem hefur ritað um bókina
í »Iðunni«, þikir höf. hafa verið of fjölorður um Guðmund Arason
og Sturlungaöldina. Það finst mjer nokkuð vafasamt, því að biskups-
dórnur Guðmundar, og sjerstaklega deilur hans við höfðingja, marka
nokkurs konar tímamót í kirkjusögu landsins, þó að mart megi að
■Guðmundi finna, og um Sturlungaöldina er það að segja, að breitirrg
sú sem varð á stjórnarfarinu, þegar landið komst undir konutrg,
vetður ekki skilin til neinnar hlítar, nema saga Sturlungaaldarinnar
sje rakin með talsverðri nákvæmni. Aftur á móti er jeg samþikkur
Þ. H. B. um það, að höf. hefði átt að skíra betur frá sögu kirkju
legra mála á 19. öldinni — um það atriði er sama sem ekki neitt
í bókinni. Ifir höfuð að tala fer höf. nokkuð fljótt ifir sögu 19.
aldarinnar og þess sem af er tuttugustu, nema ifir stjórnmála-
söguna, sem er mjög vel sögð, og hlutdrægnislaust að mínu áliti.
Enn þetta finst mjer gera minna til, því að saga þessara níjustu
tíma er flestum meira eða minna kunn, svo að þar er síður þörf
á fræðslu, enda hægt að afla sjer hennar af öðrum ritum. Hitt er
meira vert, að höf. hefur rakið mjög rækilega sögu miðaldanna,
frá því er landið komst undir konung til siðaskiftanna, og níja
tímans frá siðaskiftunum til loka 18. aldar, því að um þessa kafla
sögu vorrar var skorturinn á góðu ifirliti tilfinnanlegastur, þó að
ímsar vel samdar ritgjörðir sjeu til um einstök atriði, ekki síst
eftir Jón Jónsson sjálfan.
Höf. er sú list lagin að rita alþíðlega um vísindaleg efni. Jeg
er sannfæríur um, að hver óbreittur alþíðumaður getur haft full
not af þessari bók og get undirskrlfað það, sem Þ. H. B. segir í
ritdómi sínum: »íslandssaga þessi er alþíðubók í orðsins besta
skiiningi«. Búningur hugsananna er víöast hvar ljós og málið lip-
urt. Þó bregður sumstaöar firir úreltum fornirðum, sem stinga
óþægilega í stúf við hið óbreitta og eðlilega daglega mál í kring.
Á bls. 197 og 309 kemur firir »mælti af stundu«; slíkt finst
mjer ópríða og ekki eiga við í bók, sem er ætluð skólum og alþíðn.