Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1960, Blaðsíða 4

8
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
rautt berg, er hann lét brjóta upp og telgja, er heim hafði verið fært,
B'ps. III 71n.
Síðar nefnist Raftahlíð Rauðuskriður í Hólabyrðu fyrir framan
staðinn, DIIII 610, sbr. Bibl. Amam. X 95.
Úr því grjóti lét hann gera steinofn í timburstofuna; enn fremur
háaltarið, holt innan og járnhurð fyrir, svo úr yrði eldtryggt geymslu-
hólf, og gráður eða þrep öll, er í kirkjunni voru eftir heimildinni í
Lárentíus sögu. Segir þar og, að hann hafi látið gera pílárana í kórn-
um, en þeir hljóta að hafa verið úr tré, Bps. III 72.
Arngrímur lærði eignar í Crymogæa Jóni helga smíði altaris-
ins og enn fremur gráðurnar. En um þær segir hann, að þær séu
„juxta altare“: nálægt altarinu, sem þá er enn hið forna háaltari.
Bibl. Arnam. X 95. Sennilega styðst hann þar við munnmæli Hóla-
manna, en hefur þó þekkt Lárentíus sögu, sem hann styðst við í sama
riti og vitnað var til, sbr. Jakob Benediktsson: Arngrímur Jónsson
and his works, bls. 99.
Árni Magnússon lýsir altarinu skömmu eftir 1700. Segir hann það
af steini og járnhurð fyrir baka til. Þau atriði koma þó betur fram
í úttektum, er getið verður. Hins vegar segir hann, að innan í altar-
inu sé „cavitas", hol, „sem kölluð er enn í dag karina“. Og bætir við:
„Það segja menn verið hafa eitt slags fangelsi.“ DIIII 607. Hér mun
Árni greina frá þjóðsögukenndum munnmælum þeirra Hólamanna.
Carena er 40 daga yfirbótarfasta, sem lögð var á sem refsing.
1 úttektinni 1685 kemur veruleikinn í Ijós. Segir þar um altarið:
„Gamalt altari af steinum og málaðri(!) brík fyrir, item skrúðahúsi
að innanverðu með járnhurð á annarri hjör.“ Bps. B VIII 5, bls. 38
og 76.
Eins er tekið til orða 1692. Hins vegar segir 1698: Húsmynd í
innanvert altari með járnhurð lausri. Ibid. 110, 153.
Ef til vill kemur þetta geymsluhólf fram í Sigurðarregistri 1569
undir heitinu múrhús. Þar er enn fremur nefnt litla múrhúsið, sem
engin lýsing er til af, nema ske kynni að væri geymslan, múrhúsið,
er samföst var anddyri Nýjahúss, er Guðbrandur biskup reisti 1587.
DI XV 213, 216, III 609.
Þessum heimildum ber saman við Lárentíus sögu og má af þeim
ráða með nokkrum líkindum, að enn í Halldórukirkju standi altarið
óbreytt frá dögum Auðunar biskups og þá væntanlega í þeim sama
stað, enda er gólfið í kring lagt höggnum steinum eftir ofannefndum
úttektum.