Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1960, Side 97

RÆÐA VIÐ DOKTORSPRÖF 16. JANÚAR 1960
101
getur vel verið, að þessi niðurstaða sé rétt, enda ekkert því til fyrir-
stöðu, að svona fjalir geti borizt milli bæja. Báðar jarðirnar voru
lengi í eigu Hólastóls, og meira að segja var rekið stólsbú á báðum,
auk þess sem finna má persónuleg sambönd milli jarðanna á 19. öld,
eins og höf. bendir á. En það skortir nokkuð á að höf. beiti nógu
harðri heimildagagnrýni í þeim þætti, sem fjallar um útskurð í Flata-
tungu, og skal ég drepa á nokkur atriði.
Munnmæli um að fjalirnar í Bjarnastaðahlíð væru þangað fluttar
frá Flatatungu verða ekki lengra rakin aftur í tímann en til Kálunds
1874. Einhver virðist hafa frætt hann um þetta, en það er furðulegt,
að hvorki Jónas Hallgrímsson né Sigurður málari skuli geta þessara
munnmæla. Jónas er að vísu fáorður, en Sigurður er að sama skapi
langorður, og það verður að teljast alveg víst, að Sigurður hefur ekki
heyrt þessi munnmæli; hann hefur meira að segja aldrei heyrt Bjarna-
staðahlíðarfjalir nefndar. Þar fyrir hefðu þessi munnmæli vel getað
verið á kreiki, en furðulegt er að þau skyldi ekki leggja í eyru Sig-
urðar. Og hvernig sem á því stendur, hefðu þessi munnmæli mjög vel
getað myndazt vegna þess, að tilhneiging var afar sterk til að tengja
allan gamlan útskurð við Þórð hreðu, en allir vissu að hann hafði
smíðað skála í Flatatungu. Honum er eignaður allur stór miðalda-
útskurður, og hví þá ekki einnig Bjarnastaðahlíðarfjalirnar? En sem
sagt, þessi munnmæli geta haft við rök að styðjast, þótt þau séu í
aðra röndina tortryggileg.
Eitt er það sem þegar í stað gerir það nokkuð vafasamt að Bjarna-
staðahlíðarfjalir hafi nokkurn tíma verið í Tungu, og það er það, að
frá Tungu eru til fjórar útskornar fjalir, frá svipuðum tíma, kannske
aðeins eldri, þær raunverulegu Flatatungufjalir, og þær eru skornar
í öðrum stíl en Bjarnastaðahlíðarfjalir og að mörgu ólíkar þeim, þótt
þeim hins vegar svipi saman. Meginmunur er t. d. það, að Bjarna-
staðahlíðarfjalir eru láréttar, en Flatatungufjalir lóðréttar. Merki-
leg er nú þessi tvískipting: Allt sem til er af fjölum úr Bjarnastaða-
hlíð er lárétt, allt sem til er úr Flatatungu er ióðrétt, en samt eiga
allar f jalirnar að hafa verið í sömu byggingu. Hér hefur líkt og verið
dregið sundur eftir marki. En höf. hyggur, að hér sé um tilviljun
eina að ræða, eins og líka getur verið, og færir fram það, að 19. aldar
höfundar, Jónas Hallgrímsson og þó fyrst og fremst Kálund, hafi
áreiðanlega séð láréttar fjalir í Tungu, þótt báðum láist því miður
að segja berum orðum frá þessu mikilvæga atriði. Þær fjalir hafi
síðan farizt í brunanum í Tungu 1898.