Lögrétta - 01.01.1936, Side 5

13
LÖGRJETTA
14
asti andmælandi dr. Valtýs, því formaður
fjelagsins, sem einnig talaði, sló úr og í, og
endaði mál sitt með því, að mæla fyrir minni
Islands. Dybdal var vel máli farinn og flutti
langa ræðu. En afarilla fjell okkur íslenzku
áheyrendunum ræða hans. Um rjettarstöðu
Islands fylgdi hann þeim kenningum, sem
fram var haldið af Matzen prófessor, Nelle-
mann Islandsráðherra og öðrum helstu lög-
fræðingum Dana á þeim tímum. Að endingu
las hann upp lista yfir skuldir margra
Evrópuríkja og minti á, að ísland væri skuld-
laust land. Lauk hann ræðu sinni með þeim
orðum, að þetta sýndi, hve dásamlega Islandi
væri stjórnað, — hvor brillíant Island er
regeret. Þessi ályktunarorð hans hneyksluðu
okkur íslenzku áheyrendurna meira en nokk-
uð annað í ræðu hans.
Dr. Valtýr svaraði Dybdal. Um rjettar-
stöðukenningarnar sagði hann, að hann vissi,
að þær væru svo fluttar frá kennarastólum
háskólans í Kaupmannahöfn og vel mætti
vera, að við prófborðin þar yrðu íslenzkir
lögfræðingar að játa þessum kenningum, en
eftir að þeir væru staðnir upp frá prófborð-
inu neituðu þeir þeim allir undantekningar-
laust. Enginn íslenzkur lögfræðingur fylgdi
kenningum danskra lögfræðinga um rjettar-
stöðu Islands. Hann færði og ýmislegt fram
gegn þeim orðum Dybdals, að Islandi væri
dásamlega stjórnað.
Þriðji maðurinn, sem mikið talaði á þess-
um fundi, var landsþingsmaður og hæsta-
rjettarmálaflutningsmaður Oetavius Hansen.
Hann var stjórnarandstæðingur, hafði kom-
ið hingað til lands og var Islandi velviljað-
ur. Hann mælti fram með tillögum dr. Val-
týs og stefnu þeirri, sem alþingi hefði nú
tekið í málinu; taldi hana hyggilegri en hitt,
að halda fram landstjórakröfunum, og fyrir-
komulagið á þann hátt kostnaðarminna.
Hann talaði mikið um, að Danir ættu að
hjálpa Islendingum, hjálpa þeim til sjálfs-
hjálpar, eins og hann tók til orða. Ýmsum
okkar, sem á hann hlustuðum, þótti ekki
mikið til þessa koma. Okkar hugsunarhátt-
ur var sá, að við þyrftum enga hjálp frá
Dönum. Ef þeir fengjust til að láta okkur
afskiftalausa og sjálfráða, þá væri sú hjálp
nægileg.
Aðalefnið í þessum fyrirlestri dr. Valtýs,
sem er allmerkilegt skjal í stjórnmálasögu
lslands, er um rjettaraístöðu lslands og Dan-
merkur, og er ekki hægt að rekja þaö hjer.
Hann vítti mjög framkomu stjornarinnar
gegn alþingi og taldi sifeidar neitamr henn-
ar gegn kroíum isiendinga um stjornarbæt-
ur overjandi. íákipuiag það, sem þá var á
sambandi landanna, taldi hann vera bæði
særandi fynr þjoóermstiifinnmgu Isiendinga
og hka afaroheppilegt fyrir löggjafarstarf
landsms og ailar íramfarir þess, bæði and-
legar og eínalegar. En hann segist lika sjá
gaiia á endurskoðunarfrumvörpum þeim, sem
aiþingi hefði látið frá sjer fara, án þess þó
að fara frekara út í það mál, og leggur til,
að breytingin verði á þá leið, að skipaður
sje sjerstakur ráðgjafi fyrir Island, er sje
óháður ríkisráðinu í hinum sjerstöku mál-
efnum landsins og beri ábyrgð fyrir alþingi,
og þessi ráðgjafi sje Islendmgur, sem sjáif-
ur eigi sæti á alþingi og semji við það.*
Hann lýkur svo máli sínu með þeirri ósk,
að stjórnin verði vel við áskorunum al-
þingis og að henni mætti skiljast, að hið
ríkjandi skipulag sje skaðlegt bæði fyrir
Danmörk og Island. En hins vegar kveðst
hann sannfærður um, að með breyttu fyrir-
komulagi mundi sá kuldi og tvídrægnisandi,
sem óneitanlega eigi sjer stað milli Danmerk-
ur og Islands, hverfa, og í þeirra stað koma
vináttu- og bróðurandi, sem væri það öflug-
asta band, sem tengt gæti þessar þjóðir
saman.
Þegar alþingi kom saman 1897 varð það
fyrst kunnugt, að stjórnin neitaði að verða
við ósk þess um að leggja fyrir það frum-
varp um stjórnarskrárbreytingar, er sýndu,
hverjar málamiðlanir frá hennar hálfu gætu
komið til greina. En dr. Valtýr kom sjálfur
fram með frumvarp, sem fól í sjer þær
meginbreytingar á stjórnarfarinu, sem hann
hafði haldið fram í fyrirlestri sínum. Þó
hafði hann orðið að fella eitt stórt atriði
undan, sem bæði var fram tekið í þings-
ályktun alþingis 1895 og í fyrirlestri hans,
en það var, að sjermál Islands skyldu ekki
* Þetta er í samræmi við yfirlýsingu alþingis
i þingsályktuninni.