Lögrétta - 01.01.1936, Blaðsíða 9

21
LÖGRJETTA
22
að stjórnin ætti að rjúfa þing og efna til
nýrra kosninga. En úr því varð ekki og hlaut
þá deilumálið að bíða þings 1899. En á því
þingi voru flokkarnir enn svo jafnir, að
ekkert komst fram. Frumvarp dr. Valtýs
var enn felt. En þetta var síðasta þing kjör-
tímabilsins og skyldu nýjar kosningar fram
fara áður næsta þing kæmi saman 1901.
Á þingtímanum 1899 andaðist Benedikt
Sveinsson. Honum hafði veizt sú ánægja, að
frjetta á banasængina, skömmu fyrir and-
látið, að frumvarp Valtýs væri fallið í annað
sinn. Benedikt hafði verið skörungur á þingi,
svo sem kunnugt er, og eftir dauða Jóns
Sigurðssonar forvígismaður Islendinga í
sjálfstæðisbaráttunni. En eins og sjá má á
gengi Valtýskunnar höfðu ýmsir þingmenn á
síðari árum fylgt kenningum hans með hang-
andi hendi, enda var þeim aldrei fylgt fram
á alþingi eftir 1897. En mikil ítök átti Bene-
dikt altaf í íslenzku þjóðinni. Hannes Haf-
stein orti eftir hann og tek jeg hjer nokkur
erindi upp úr kvæðinu:
Fyrir ættjörð hrærðist heitt
hjartablóðið rauða.
Orð og hugur hans var eitt.
Hann var trúr til dauða.
Hugann buga hvorki vann
harðfeng sótt nje elli.
Fram til bana barðist hann.
Brjánn fjell, en hjelt velli.
Hetju, sem er hnígin þar,
hylja bautasteinar.
Hinzta orð hans eggjan var.
Enn er vígljóst, sveinar.
Snjöll lýsing á Benedikt er í erfiljóði eftir
Matthías Jochumsson:
Fjell sem flaumiða,
foss og háskriða —
fólk stóð forviða —
fall hans málkviða.
En und brábarði
brann sem logvarði
hugurinn skapharði,
er sitt hauður varði.
Fullhuginn djarfi,
Fróns högum þarfi,
líf í lífs arfi
þó að Ijettir starfi.
Sjái þinn andi
sífelt hækkandi
loga leiftrandi
ljóma yfir Islandi.
Það rýrir ekki þessi ummæli, þótt þess sje
jafnframt getið, að sjera Matthías var eng-
inn dáandi Benedikts meðan þeir urðu sam-
ferða á lífsleiðinni og fylgdi honum aldrei
í stjórnmálum.
Stefnurnar, sem um var deilt, fengu þegar
í upphafi nöfnin Valtíska og Benediktska.
Báðir flokkarnir gyltu sig með fögrum nöfn-
um. Andstæðingar Valtýs kölluðu sig Heima-
stjórnarmenn, en mótflokkinn Hafnarstjórn-
armenn. Áttu þau nöfn að sýna aðalmuninn
á stefnu flokkanna, að annar vildi færa
stjórnina inn í landið, en hinn halda henni
í Kaupmannahöfn. Valtýingar kölluðu sig
stjórnarbótarmenn, en mótflokkinn stjórn-
arbótarfjendur, eða þeir kölluðu sig fram-
sóknarflokk, en hina afturhaldsflokk, og
stundum voru þeir kallaðir landshöfðingja-
flokkur.
Til þess að sýna í sem fæstum orðum af-
stöðu flokkanna við kosningarnar í aldarlok-
in, haustið 1900, reyni jeg að draga saman
í fáar setningar stefnuskrár flokkanna hvors
um sig. Valtýringar sögðu við kjósendurna:
Viljið þið fá ráðgjafa með þekkingu á hög-
um þjóðarinnar og ábyrgð á gerðum sínum
inn í þingið í stað brots af dönskum ráð-
gjafa, þekkingarlausum og ábyrgðarlausum ?
—Viljið þið fá peningastofnun inn í landið
með fjármagni til framkvæmda í stað lítils
banka , sem öllum er ónógur? Það var stofn-
un íslandsbanka, sem þá lá fyrir dyrum. —
Viljið þið fá síma til landsins, sem kemur
okkur inn í viðskiftalíf umheimsins í stað
þeirrar einangrunar, sem nú á sjer stað?
Heimastjórnarmenn svöruðu:
Við viljum fá sjerstakan ráðgjafa fyrir Is-
land, en við viljum ekki kaupa hann fyrir
uppgjöf fornra landsrjettinda. — Við vilj-
um fá sterkari peningastofnun en við höfum,
en við viljum ekki erlent fjármagn, sem verði
þess valdandi, að landið verði eign útlend-
inga. — Við viljum fá síma til landsins og
aukin sambönd við umheiminn, en við viljum
ekki hafa öll umráð þeirra í höndum erlendra
manna.
Frá sjónarmiði almennings horfðu deilu-
málin svona við: Menn vildu fá sjerstakan
ráðgjafa inn á þingið, en engum rjettindum
afsala. Menn vildu fá banka og síma, en ráða
báðum sjálfir, að svo miklu leyti sem unt
væri. Valtýingar neituðu því, að þeir vildu