Lögrétta - 01.01.1936, Blaðsíða 49

101
LÖGRJETTA
102
Heimsstyrjöldin hafði á margvíslegan hátt
afarmikil áhrif hjer á landi. Alt verðlag eldri
tíma fór á ringulreið og gömul viðskiftasam-
bönd voru slitin. Hin nýja viðskiftaleið til
aðdrátta lá vestur um haf, og það, sem mestu
skifti, var, að íslendingar urðu nú að öllu
leyti að spila á eigin spýtur. Landstjórnin
hafði þegar í byrjun ófriðarins tekið aðflutn-
ingana að mestu í sínar hendur kringum alt
land, og var það óhjákvæmileg ráðstöfun til
þess að fyrirbyggja vöruskort á ýmsum stöð-
um. Það bætti úr brýnni þörf, að einmitt er
mest lá á komu fyrstu skip Eimskipafjelags
íslands hingað til lands, smíðuð í Danmörku.
Það fyrsta kom snemma á árinu 1915 og
það næsta litlu síðar. Áður höfðu vöruskip
verið leigð vestan hafs fyrir reikning lands-
stjórnarinnar. Nú voru íslenzku skipin sett
í vöruflutningaferðir milli Islands og Ameríku
og í kringum land.
Það var mikill og almennur fögnuður hjer
á landi yfir komu þessara skipa, sem voru
almennings eign og fyrstu nýtízku skipin,
sem Islendingar eignuðust til millilandaferða,
auk togaranna. Bæði hjer í Reykjavík og í
öllum höfnum kringum land var þeim fagnað
eins og boðberum nýrra tíma. Bændur, verka-
menn og unglingar úti um alt land áttu hluti
í þeim og litu á sig sem meðeigendur, eins
og rjett var. Mannstraumurinn leið fram og
aftur um skipin til þess að skoða þau í krók
og kring, og meðvitundin um það var al-
menn, að þau kæmu einmitt, er mest reið
á. Auðvitað nægðu þau ekki ein sjer, en þau
hjálpuðu mikið.
Það var ekki lítið fjármagn, sem rann inn
í landið á þessum árum. Bretar höfðu þörf
fyrir framleiðsluvörur landsmanna og borg-
uðu þær vel, enda var það lífsháski að koma
þeim til þeirra, einkum eftir að kafbáta-
hernaður Þjóðverja magnaðist og höfin í
kringum England voru lýst ófriðarsvæði. En
miklu hærra verð fjekst þó fyrir vörurnar, ef
þær komust til Þýzkalands, og var það mesti
gróðavegurinn að koma þeim yfir bannlín-
una til Norðurlanda, en þaðan komust þær
svo eftir einhverjum leiðum til Þýzkalands.
Síðar komust þó á samningar milli land-
stjórnarinnar og Breta um það, að allar ís-
lenzkar vörur færu til þeirra, en þeir lof-
uðu í móti, að birgja ísland að ýmsum vör-
um öðrum en matvörum.
Útgerðarmennirnir stórgræddu. Þótt einn
og einn togari væri skotinn niður á ferðun-
um til Englands, var óðara annar kominn
í hans stað. Það var farið að tala um auð-
menn, jafnvel miljónaeigendur í Reykjavík,
því þar var aðalheimkynni togaraútgerðar-
innar. Bærinn óx. En byggingarefni var afar-
dýrt meðan á stríðinu stóð, svo að menn
gerðu sem minst að því, að byggja ný hús.
Fólkið tróð sjer saman í kjöllurum og á
hanabjálkaloftum. Alstaðar, þar sem rúm var
undir þaki, fyltist það, og húsaleiga marg-
faldaðist. Menn höfðu miklu meiri peninga
undir höndum en áður og fóru alt öðruvísi
með þá, en þeir höfðu áður gert. Margir,
sem áður höfðu verið taldir ríkir, urðu fá-
tækir, en aðrir, sem ekkert höfðu átt, urðu
ríkir. Þeir, sem lagt höfðu fyrir f je í bönk-
um. fengu nú að reyna, að lítið varð úr því,
en hinir græddu, sem eitthvað höfðu til að
selja.
Vörur bændanna stigu í verði, eins og
sjávarafurðirnar. Ærnar komust í sama verð
og kýrnar höfðu verið í áður. Jarðir voru
seldar með verði, sem aldrei áður hafði heyrst
nefnt. Bændurnir álitu eignir sínar hafa
margfaldast. Dilkarnir þeirra komust í hærra
verð en fullorðnir sauðir höfðu verið í áður.
Kaupf jelög bændanna mögnuðust og mynd-
uðu samband sín á milli með heildsölu í
Reykjavík, og þingflokkur þeirra, framsókn-
arflokkurinn, magnaðist meir og meir. Verka-
mannaflokkurinn tók nú einnig að magnast
í Reykjavík, undir forustu Olafs Friðriks-
sonar, og fyrsta kaupkröfuverkfallið hófst
hjer í bænum sumarið 1916. Stóð kaupdeilan
milli hásetanna á togaraflotanum og útgerð-
armanna og þótti þá hin mesta nýjung og
vakti mikla athygli.
Um tíma leit svo út sem Þjóðverjar mundu
verða ofan á í stríðinu, og hjer voru menn,
sem trúðu því, að svo mundi fara. Voru
nokkrir íslenzkir menn erlendis í þjónustu
Þjóðverja, einkum fyrir milligöngu þýzkrar
stöðvar í Kaupmannahöfn. Það hefur verið
upplýst, ekki alls fyrir löngu, eftir skjölum,
sem fundist hafa í Helsingfors í Finnlandi,
að þær ráðagerðir hafi um eitt skeið verið