Lögrétta - 01.01.1936, Síða 10

23
LÖGRJETTA
24
nokkrum rjetti afsala í hendur Dana, eða um-
ráðum íslenzkra mála í hendur útlendinga,
og Heimastjórnarmenn neituðu því, að þeir
stæðu á móti breytingum á stjórnarfarinu,
banka og síma, en sögðust verja landsrjett-
indin og umráðarjett Islendinga yfir öllum
innlendum framkvæmdum. Frambjóðendurn-
ir við kosningarnar sáu sjer þann kost vænst-
an, annars vegar að heita öllum þeim málum
fylgi, sem til framfara miðuðu, og hins veg-
ar að sverja fyrir alt framsal rjettinda Is-
lands í sambandinu við Danmörk. Voru það
auðvitað Valtýingar, sem þá eiða urðu að
vinna, en andstæðingar þeirra að gefa yfir-
lýsingar um framfaraþrá sína. Af þessu var
það, að margir, sem buðu sig fram við þess-
ar kosningar, þóttu bera kápuna á báðum
öxlum. En forvígismenn flokkanna og blöð
þeirra hjeldu því fast fram, að alt væri undir
því komið, hvor flokkurinn ynni kosningarn-
ar. Og að kosningunum afstöðnum hjeldu
þau Þjóðólfur og Isafold því fram hvort um
sig, að sinn flokkur hefði unnið og töldu
fylgismenn sína fram með nöfnum. Isafold
taldi jafnvel fyrst eftir kosningarnar Hannes
Hafstein í sínum flokki. Margir nýir þing-
menn komust að við þessar kosningar, svo
sem Hannes Hafstein, Hannes Þorsteinsson
og Lárus Bjarnason heimastjórnar megin, en
Valtýinga megin Björn Kristjánsson og
sýslumennirnir Jóhannes Jóhannesson, mág-
ur Valtýs, og Magnús Torfason. En fram
til þingsins 1901 lifðu báðir flokkarnir í
þeirri von, að þeir mundu sigra þar.
Nú komu aldamótin.
Þeim, sem það hlotnast, að lifa aldamót,
finst þau vera merkileg og hátíðleg stund.
Svo mun það vera um allan heim.
Hjer á landi voru menn, eins og annar-
staðar, að skima fram og aftur og litast um
til beggja hliða þegar þeir liðu yfir alda-
mótin. Menn litu til baka yfir liðnu öldina
og reyndu að festa mynd hennar í huga sjer.
Lengst í baksýn var mynd af miklum
manni í skrautlegum einkennisbúningi, fræð-
ara og athafnamanni, þjóðlegum viðreisnar-
manni og heimsborgara undir eins, syni 18.
aldarinnar. En rökkurmóða var fallin yfir
svæðið í kringum hann.
Á miðri aldarmyndinni sást í fullri birtu
foringinn og frelsishetjan, fríð og glæsileg
mynd af hvíthærðum manni, sem á langri
æfi hafði unnið að frelsi og heill ættjarðar
sinnar. I kringum þá mynd var ljómi af minn-
ingarhátíðinni um þúsund ára bygging Is-
lands, sem haldin hafði verið fyrir rúmum
aldarfjórðungi, þjóðhátíðinni, sem svo var
nefnd, stærstu og mestu fagnaðarhátíð, sem
fram hafði farið á þessu landi, og svo af
stjórnarskránni, sem hátíðinni fylgdi og
veitti þjóðinni aukið sjálfsforræði, þótt nú
þætti mönnum sá stakkur, sem þá hafði
verið skorinn, ærið þröngur.
Þetta var meginsvið aldarmyndarinnar,
sem öllum varð helst að festa hugann við.
Frelsishetjan var fallin í valinn fyrir rúm-
um tuttugu árum. Hún var orðin átrúnaðar-
goð og kringum hana kominn helgiljómi.
Nafn hennar glitraði á hverjum fána, sem
lyft var í landinu í sókninni eftir auknu
frelsi og framförum. En að baki hennar
kom fram mynd af söngvaranum og mál-
snillingnum, sem dó ungur fyrir miðja öld-
ina, en ennþá talaði til landa sinna í ljóðum,
sem allir kunnu og sungin voru á öllum
samkomum, vorboða hinnar hverfandi ald-
ar. Og fjöldi annara söngva frá tímum for-
ingjans mikla ómuðu enn í eyrum manna.
Þetta er í fáum orðum sú yfirlitsmynd,
sem dregin verður út úr ummælum þeirra
manna, sem orð höfðu fyrir íslenzku þjóð-
inni um aldamótin. Þúsund ára hátíðin 1874
var mesti viðburður aldarinnar. Allir, sem
komnir voru um aldamótin nálægt miðjum
aldri, eða þar yfir, mundu þessi hátíðahöld
og höfðu margir átt meiri eða minni þátt í
aðdraganda þeirra, frelsisbaráttunni, sem á
undan var gengin. Því var það eðlilegt, að
einmitt þetta svið hinnar hverfandi aldar
væri í skærustu Ijósi í hugum þeirra.
En þegar menn litu í kringum sig, urðu
fyrir þrútnir hugir af nýju stjórnmálastríði,
í raun og veru illvígara stríði en hið eldra
hafði nokkru sinni verið, af því að nú átt-
ust við, miklu meira en áður, innlendir menn
og flokkar í stað þess að eldri baráttan hafði
nær eingöngu verið háð gegn erlendu valdi.
Þegar fram á við var litið, var lausn stjórn-
arfarsbreytinganna það málið, sem næst lá
fyrir, og því aðalmálið.