Lögrétta - 01.01.1936, Síða 33

69
70
LÖGR JETTA
strandarsýslu íiaustiS 1911, en gat eftir það
lítt sint þingstörfum vegna veikinda og and-
aðist haustið 1912. Fór jarðarför hans hjer
fram með mikilli viðhöfn og að viðstöddu
svo miklu f jölmenni, að dómkirkjan tók ekki
nema nokkurn hluta þess. Var það öllum
ljóst, bæði fylgismönnum og andstæðingum,
að með honum hvarf stórbrotinn maður og
einkennilegur af sviði íslenzkra þjóðmála.
VIII.
Það mátti svo heita, að sjálfstæðisflokk-
urinn lægi í rústum eftir þingið 1911. En
það hafði samþykt nokkuð víðtækar breyt-
ingar á stjórnarskránni og því hlaut að
fylgja þingrof og nýjar kosningar. 17. júní
þ. á. var hundrað ára afmæli Jóns Sigurðs-
sonar haldið með mikilli viðhöfn í Reykja-
vík og víðar um land. I sambandi við það
var háskóli íslands stofnaður, iðnsýning hald-
in og alment íþróttamót. Voru allir stjórn-
málaflokkarnir að sjálfsögðu einhuga um, að
gera þessi hátíðahöld sem veglegust, en þó
urðu það einkum heimastjórnarmenn, sem
völdust þar til forgöngu ásamt ráðherran-
um (Kr. J.). Eru það þrír menn frá 19. öld-
inni, sem minst hefur verið með almennum
hátíðahöldum á hundrað ára afmæli þeirra:
Jónas Hallgrímsson 1907, Jón Sigurðsson
1911 og Matthías Jochumsson 1935. Sú
dýrkun var orðin á Jóni Sigurðssyni, að
allir stjórnmálaflokkar vitnuðu í kenningar
hans og töldu sig fylgja þeim.
Þingkosningar fóru fram í október og
lýsti miðstjórn heimastjórnarflokksins því
yfir, að hún ætlaðist ekki til þess, að kosið
yrði um stefnu flokksins í sambandsmálinu
að þessu sinni, heldur um stjórnarfarið á
tveimur undanförnum árum. Unnu heima-
stjórnarmenn nú engu minni kosningasigur
en sjálfstæðismenn höfðu unnið haustið 1908.
1 Reykjavík voru nú kosnir Lárus H. Bjama-
son og Jón Jónsson sagnfræðingur.
Auk höfuðstaðarins unnu heimastjórnar-
menn nú Mýrasýslu, Snæfellsnessýslu, Vest-
ur-ísaf jarðarsýslu, Strandasýslu, Húnavatns-
sýslu, Akureyri, Norður-Múlasýslu og Seyðis-
fjörð. Sjálfstæðisflokkurinn hjelt nú aðeins
eftir 9 þingsætum og þó þannig, að það lið
var mjög' aundurleitt innbyrðis. Sigurður
Eggerz, síðar forsætisráðherra, var nú fyrst
kosinn á þing í Vesttír-Skaftafellssýslu, og
var hann þá sýslumaður þar, en hann var
Utan flokka.
ÁUkaþingið 1912 kom samafí 15. júlí.
Heimastjómarmenn höfðu nú svo mikinn
meiri hluta í þinginu, að sjálfsagt þótti að
þeir tækju við stjórnartaumunum, og tók þá„
Hannes Hafstein við Völdum í annað sinn.
Kristján Jónsson hafði réyndar stuðst við
heimastjórnarflokkinn, en ekkí gengið í hann
og var utan flokka. Hannes Hafsteín hafði
um vorið, nokkru áður en þing kom saman,
farið að vinna að því, að koma á samtökum
milli heimastjórnarmanna og sjálfstæðis-
manna um lausn sambandsmálsins og varð
vel ágengt, enda þótt ýmsum heimastjórn-
armönnum væri þetta frá fyrstu ekki vel að
skapi. Björn Jónsson var nú orðinn svo
veiklaður á heilsu, að hann gat ekki átt
nokkurn virkan þátt í samtökunum. En
nánustu vinir hans og fylgismenn, svo sem
sjera Jens Pálsson, sögðu hann vera þeim
mjög hlyntan. Samtökunum átti að halda
leyndum, þar til þing kæmi saman, en blað
landvarnarmannanna, Ingólfur, náði þó í þau
og birti þau. Út af þessum samtökum sögðu
þeir sig úr sjálfstæðisflokknum þegar í byrj-
un þings Benedikts Sveinsson, Bjarni' frá
Vogi og Skúli Thoroddsen.
Til þess að lýsa viðhorfi málanna tek jeg
upp meginkaflana úr ræðu Hannesar Haf-
stein, þegar hann tók í annað sinn við stjórn-
artaumunum.
Aðaláhugamál mitt er, sagði hann, að
reyna eftir megni að efla friðinn í landinu,
ekki aðgerðaleysisins og kyrstöðunnar frið,
heldur frið til þróunar og starfa. Það eru
ekki aðeins skóglendurnar okkar, sem þurfa
frið til þess, að gróðurinn verði ekki tómar
kræklur. Þjóðlífið þarfnast hans vissulega
ekki síður.Þjóðin hefur ekki efni á því, að
ein höndin rífi niður það, sem önnur byggir
upp. — Síðan mintist hann á fjárhaginn og
taldi viðreisn á því sviði nauðsynlega, ekki
þó svo mjög á f járhag landsjóðs sem á f jár-
hag almennings. Fjárhag landsjóðs má bæta
með auknum tekjum honum til handa, sagði
hann. En því aðeins þolir þjóðin auknar