Lögrétta - 01.01.1936, Síða 45

93
LÖGRJETTA
94
Stóð nú hörð blaðadeila um þessar tvær
skoðanir á málunum.
I byrjun marz 1915 kvaddi konungur
Hannes Hafstein einan á sinn fund, og fór
hann, enda þótt þá þegar væri byrjaður sá
sjúkdómur hjá honum, sem síðar svifti hann
ferlivist. Ekkert var opinberlega birt af við-
ræðum hans við konung. En að hans ráðum
mun það hafa verið, að konungur kvaddi
síðan þrjá þingmenn úr meirihlutaflokknum
á sinn fund, þá Einar Arnórsson, Guðmund
Hannesson og Svein Björnsson.
f sjálfstæðisflokknum kom þegar upp megn
sundrung út af kvaðningu þessara manna á
konungs fund. Þeir, sem óánægðir voru,
kendu Hannesi Hafstein um valið á mönn-
unum, og svo það, að konungur hefði ekki
snúið sjer beint til flokksstjórnar sjálfstæðis-
manna. Áður en þrímenningarnir fóru, birti
miðstjórn sjálfstæðisflokksins svohljóðandi
yfirlýsingu: Miðstjórnin ályktar að lýsa því
yfir, að hún lætur það alveg í sjálfsvald sett
þeirra manna úr flokknum, sem konungur
hefur boðað á sinn fund, til þess að ræða
við þá pólitísk málefni íslands, hvort þeir
fara eða eigi, en finnur á hinn bóginn ástæðu
til að lýsa því yfir, að þótt sú verði niður-
staðan, að þeir þiggi boðið, þá hafa þeir þó
eigi eina nje neina heimild til að semja um
eitt eða neitt fyrir flokksins hönd, eða skuld-
binda hann á annan hátt.
Þessu lauk svo, að eftir að þrímenning-
arnir höfðu átt tal við konung og danska
stjórnmálamenn, og síðan komið heim hingað,
varð Einar Arnórsson ráðherra og tók jafn-
framt að sjer að koma fram stjórnarskránni
og fánamálinu. Voru málin tekin fyrir í ríkis-
ráði 19. júní. Einar Arnórsson tók fyrirvara
alþingis upp í tillögu sína um staðfesting
stjórnarskrárinnar, eins og fyrirrennari hans
hafði gert, en gaf þá skýringu á honum, að
geigur sá, sem þar kæmi fram, væri sprott-
inn af ótta við það, að auglýsingin, sem boðuð
væri í Danmörku um konungsúrskurðinn,
mundi verka sjerstaklega á rjettarlegt eðli
hans, þar sem hún mundi gera íslenzkt
stjórnskipulegt málefni háð dönsku löggjaf-
arvaldi eða dönskum valdhöfum. Þessi geig-
ur væri formfræðilegs eðlis. En á Islandi
teldu menn þetta formlega atriði svo mikið
grudvallaratriði, að þeir álitu jafnvel, öld-
ungis gagnstætt því, sem til gæti hafa verið
ætlast með umræðunum í ríkisráði 20. okt.
1913, skipun þá, er þar væri fyrirhuguð,
afturför í rjettarstöðu íslands, með því að
gildandi stjórnarskipunarlög, ásamt ríkisráðs-
ákvæði sínu, væru að lögum, samkvæmt skoð-
un íslendinga, einvörðungu háð löggjafar-
valdinu íslenzka. Með tilvísun til þingsálykt-
unarinnar og skýringar sinnar á henni óskaði
hann að stjórnarskrárfrumvarpið yrði stað-
fest og konungsúrskurður gefinn út um
flutning íslenzkra mála í ríkisráðinu fram-
vegis eins og áður.
Forsætisráðherra Dana kvaðst fallast á þá
skoðun, að ágreiningsatriðið væri formfræði-
legs eðlis. En danska skoðunin á þessu færi
í þá átt, að því yrði eigi breytt nema ný
skipun yrði gerð, sem fæli í sjer álíka trygg-
ingu og þá, sem nú ætti sjer stað. Einhver
ákveðinn staður yrði að vera til, þar sem
ræða mætti og fjarlægja vafamál, frá hvorri
hlið sem er, um takmörk hins sjerstaka og
sameiginlega löggjafarvalds. Hann bað um
leyfi konungs til að birta í Danmörku það,
sem nú gerðist í þessu máli. — Ráðherra
íslands kvaðst halda sjer við íslenzku skoð-
unina á ríkisráðsmálinu, en þó ekki mæla
gegn því, að það, sem nú gerðist í þessu
máli, yrði birt í Danmörku, þar sem hann
gengi að því vísu, að slík skýrsla muni ekki
geta varðað neinu um rjettareðli málsins um
uppburð sjermála Islands í ríkisráði. Kon-
ungur staðfesti þá stjórnarskrárfrumvarpið
og gaf út konungsúrskurðinn. Jafnframt
ákvað hann, að þríliti fáninn skyldi vera
sjerfáni Islands.
Þar með var þessum deilumálum lokið. En
fjarri fór því, að allir vildu sætta sig við
úrslitin. Sjálfstæðisflokkurinn klofnaði og
voru þeir, sem fylgdu Einari Arnórssyni og
þeim, sem með honum fóru á fund konungs,
kallaðir langsummenn, en hinn klofningur-
inn, sem í var Skúli Thoroddsen og land-
varnarmennirnir gömlu ásamt fleirum, fjekk
nafnið þversummenn. Vildu þversummenn-
irnir þegar á þinginu 1914 koma fram van-
traustsyfirlýsingu á Einar Arnórsson, en
gátu ekki komið henni fram, með því að nú
fylgdu heimastjórnarmenn honum að málum,