Lögrétta - 01.01.1936, Side 46

95
LÖGRJETTA
96
auk þess flokksbrots, sem hann hafði með
sjer af sjálfstæðismönnum. Neðri deild lýsti
ánægju sinni yfir staðfesting stjórnarskrár
og fána með 14 : 10 atkv. og efri deild með
8 : 5. Einar Arnórsson stóð því vel að vígi
í þinginu og sat við völd til ársloka 1916.
En um ósamlyndið milli langsummanna og
þversummanna var þetta kveðið:
Sundrungar þeir sungu vers
svo að kvein í grönum.
Að því loknu langs og þvers
lágu þeir undir Dönum.
Þetta eru síðustu átökin um samband Is-
lands og Danmerkur áður en fullveldissátt-
málinn komst á. Flutningur íslenzkra mála í
ríkisráði Dana hafði verið Islendingum þyrnir
í augum alt frá því, er Benedikt Sveinsson
hóf baráttuna um endurskoðun stjórnar-
skrárinnar. Islendingar litu þá svo á, að
lagafrumvörp alþingis væru borin undir at-
kvæði ríkisráðsins og væri þar að finna ástæð-
una til hinna sífeldu lagasynjana, sem þá áttu
sjer stað, en töldu gengið á rjettindi Islands
með því að sjermál þess væru þarna háð
vilja danskra valdhafa. Magnús Stephensen
var sömu skoðunar og Benedikt Sveinsson
um það, að þessi meðferð íslenzkra sjermála
ætti ekki að eiga sjer stað. Þegar svo Alberti
setti inn í stjórnarskipunarlögin 1903 beint
ákvæði um, að sjermál Islands skyldu flutt
fyrir konungi í ríkisráðinu, varð þetta aðal-
undirstaða innlimunarkenninga landvarnar-
manna, er sögðu, að nú væri þessi meðferð
málanna, sem mest hafði verið barist á móti,
lögfest af Islendingum. Hannes Hafstein
flutti fyrst þá skýringu á málinu, sem bæði
konungur og forsætisráðherra Dana hjeldu
nú fram, að þetta væri einungis gert vegna
eftirlitsins, eða til tryggingar því, að alþingi
færi ekki í löggjöf sinni inn á svið hinna
sameiginlegu mála. Samkvæmt þeim skiln-
ingi, sem Sigurður Eggerz hafði nú haldið
fram, að með upptöku ákvæðisins um flutn-
ing sjermála Islands í stjórnarskrána, væri
það orðið íslenzkt sjermál, sem Islendingar
ásamt konungi ættu að ráða án íhlutunar
frá Dana hálfu, þá voru í raun og veru inn-
limunarkenningar landvarnarmanna í sam-
bandi við stjórnskipunarlögin frá 1903 falln-
ar um sjálfar sig.
Á þinginu 1914 kom upp aftur gamla
flokkaskiftingin, sem truflast hafði við stofn-
un sambandsflokksins 1912. Meðan á þing-
inu stóð hófst heimsstyrjöldin með öllum
þeim miklu breytingum, sem hún hafði í för
með sjer, einnig hjer á landi. Gömlu flokk-
arnir voru endurreistir. I þinglokin gerði
heimastjórnarflokkurinn þá grein fyrir af-
stöðu sinni til sjálfstæðismálsins, að síðustu
stórviðburðir Norðurálfunnar hlytu að færa
þjóðinni heim sanninn um það, að henni
nægi ekki sú afstaða til annara þjóða, sem
landinu væri afmörkuð í stöðulögunum. Líf
og framtíð þjóðarinnar gæti verið í veði
vegna þess eins, að sú rjettarstaða gæti ekki
samrýmst við legu landsins nje þarfir þess
í friði og stríði. En öldungis óhjákvæmilegt
skilyrði fyrir því, að þeirri mikilvægu breyt-
ingu á rjettarstöðu landsins , sem nauðsyn-
leg sje, geti orðið framgengt, sje það, að
sjálfstæðisviðleitni vorri út á við verði haldið
utan við flokkadeilurnar í innanlandsmálum.
Sambandsflokkurinn sje rofinn til þess að
forða sambandsmálinu út úr flokkadeilunum.
Það er Jón Magnússon, sem nú er að taka
við forustu flokksins.
Staðfesting stjórnarskrárinnar 1915 hlaut
að hafa í för með sjer þingrof og nýjar
kosningar, bæði vegna þess, að nú skyldi
landskjör koma í stað konungskosninga, og
svo af því, að nú var kjósendum mjög
fjölgað. Fyrsta landkjörið fór fram í stept-
ember 1916. Fjekk heimastjórnarflokkurinn
þrjá menn kosna: Hannes Hafstein, Guðjón
Guðlaugsson og Guðmund Björnson; sjálf-
stæðismenn, þ. e. þversummenn, tvo: Sigurð
Eggerz og Hjört Snorrason, og óháðir bænd-
ur, sem svo voru nefndir, einn: Sigurð Jóns-
son frá Ystafelli. Þetta var nýr flokkur, sem
síðar nefndi sig framsóknarflokk. Þrír flokk-
ar, sem báru fram lista við fyrstu lands-
koningarnar: langsummenn, þingbænda-
flokkurinn og verkamannaflokkurinn, fengu
engan kosinn. Kjördæmakosningarnar fóru
fram 1. vetrardag. Við þær kosningar komu
margir nýir menn inn í þingið, þar á meðal
tveir, sem síðar urðu ráðherrar: Magnús
Guðmundsson og Einar á Eyrarlandi. Alþing