Lögrétta - 01.01.1936, Side 50

103
LÖGRJETTA
104
uppi hjá Þjóðverjum á stríðsárunum, að gera
Norðurlönd að keisaradæmi í vináttutengsl-
um við Þýzkaland og Gustaf Svíakonung að
keisara. Hjer hefur það heyrst, að þeir ís-
lenzkir menn, sem sambönd höfðu við Þjóð-
verja, hafi haft tilboð um ýmisleg fríðindi
Islandi til handa, ef Þjóðverjar ynnu stríðið.
Skyldi þá Island verða sambandsland Þýzka-
lands og þýzkur prins fara hjer með æðstu
völdin. Engar sönnur veit jeg þó á þessum
málum. Og hjer heima gátu erindrekar Þjóð-
verja engu til leiðar komið, þar sem alt var
hjer á valdi Breta, og þeir líka miklu fleiri,
sem drógu þeirra taum og álitu, að sigurinn
yrði þeirra megin.
Ýmsar þrengingar hafði ófriðurinn að
sjálfsögðu í för með sjer hjer á landi, enda
þótt margir græddu á honum og enginn liði
neyð. Það var einkum, er líða tók að lokum
ófriðarins, en þó áður en sjeð yrði fyrir um
endalyktir hans, hverjar þær yrðu, að erfið-
leikarnir uxu, hjer eins og annarstaðar.
Skortur á matvörum og skipakosti fór sívax-
andi meðal bandaþjóðanna, því kafbátafloti
Þjóðverja eyddi skipum þeirra miklu meira
en uppi var látið á þeim tímum. Ensk her-
skip höfðu verið hjer alt í kringum land frá
byrjun stríðsins og lengi fram eftir því. En
þeim íækkaði mikið, er á leið, og munu þau
hafa verið tekin til þess að bæta úr skorti
annarstaðar, er þörfin krafði. Þýzkra kaf-
báta varð oft vart á sveimi hjer skamt undan
landi. Öll viðskifti hjeðan austur á bóginn
urðu meiri og meiri erfiðleikum háð. Fyrir
lok ófriðarins var íslenzki togaraflotinn seld-
ur bandamönnum. Sú sala var þó aðeins að
yfirvarpi, því landstjórninni var tilkynt, að
ef hann fengist ekki keyptur með góðu sam-
komulagi, yrði hann tekinn með valdi. Svo
mjög skorti bandamenn þá skip til aðflutn-
inga. Verðið ákváðu kaupendurnir. Það stóð
þó skamma stund, að Islendingar væru tog-
aralausir. Óðar en ófriðnum var lokið komu
nýir togarar, stærri en þeir eldri og betur
búnir. Varð þetta því enginn verulegur
hnekkir fyrir útgerðina hjer.
Nú er á það að líta, hver áhrif þetta, sem
hjer hefur verið frá sagt, hafði á stjórnmál-
in og stjórnmálaskoðanirnar hjer heima fyr-
ir. Höfuðatriðið var auðvitað það, að hern-
aðarráðstafanir Breta höfðu að nokkru leyti
skilið Island frá Danmörku. Það er víst eng-
um efa undirorpið, að við hefðum átt opna
leið til skilnaðar, ef við hefðum viljað. Áður
höfðu íslendingar aldrei staðið þannig að vígi
eftir að stjórnmálastríðið hófst við Dani, og
yfir höfuð aldrei áður nema ef til vill í byrj-
un 19. aldar, þegar Jörundaræfintýrið gerðist
hjer. Það var mikið talað og skrifað á stríðs-
árunum um þjóðernisrjettinn og rjettindi
smáþjóðanna. Einkum þóttust bandamenn
ætla að halda þeim rjettindum hátt í heiðri
og Bretar töldu sig á ófriðarárunum vernd-
ara smáþjóðanna. Stórar og æstar byltinga-
öldur voru risnar í hugum manna um allan
heim. Gamlar erfðakenningar, rótgrónar í
hugum manna, voru upprættar, og margra
alda rjettarfarsbyggingar í alþjóðamálum
voru hrundar í rústir. Samfjelag þjóðanna
átti að reisast á nýjum grundvelli, er þess-
ari styrjöld linti. Slíkum kenningum var nú
mjög haldið á lofti í blöðum og ritum stór-
þjóðanna. Ekkert stríð átti framar að eiga
sjer stað. Enga þjóð átti framar að beita
kúgun eða ofbeldi. Þetta hefur nú ekki reynst
í framkvæmdinni eins og þá var ráð fyrir
gert. En auðvitað lyftu þessi fögru fyrirheit
hugum og vonum hinna smærri þjóða, sem
áður höfðu talið sig ofríki beittar af þeim
stærri og sterkari.
Zahlestjórnin, sem á stríðsárunum fór með
völd í Danmörku, var frjálslynd stjórn og
víðsýn, sem vel skildi, hvað var að gerast í
umheiminum. Danir höfðu sjálfir orðið að
láta af hendi við Þjóðverja að sumu leyti al-
danskt land 1864. Nokkru fyrir lok ófriðar-
ins hafði danska stjórnin farið þess á leit
við þýzku stjórnina, að almenn atkvæða-
greiðsla yrði látin skera úr því að stríðinu
loknu í þessum landshluta, hvað af honum
skyldi fylgja Danmörku og hvað Þýzkalandi,
og þýzka stjórnin hafði fallist á þetta. Hinn
mikli umbrotatími, sem yfir stóð, sýndi
mönnum bæði hjer og í Danmörku, að sam-
bandið milli landanna væri ekki orðið fastara
en það, að því mundi verða slitið, ef báðir
málsaðilar gætu ekki orðið ánægðir með það.
Þegar samninganefnd var send hjeðan til
Englands seint á stríðsárunum, til þess að
semja um afhending allra íslenzkra vara til