Eimreiðin - 01.01.1896, Side 1

Landsrjettindi íslands og stjórnarbarátta.
(Fyrirlestur haldinn í »Juridisk Samfundt í Khöfn 6. nóv. 1895.)
Amicus Plato, amicus Socra-
tes, sed magis amica veritas.
Staða Islands í ríkinu er ákveðin með stöðulögunum 2. jan.
1871. Samkvæmt þessum lögum (1. gr.) er ísland óaðskiljanlegur
hluti Danaveldis með sjerstökum landsrjettindum. I 3. gr. er ákveðið,
hver málefni sem sjerstakleg islenzk mál sjeu hinu almenna danska
löggjafarvaldi óviðkomandi, og þau eru þessi: 1. Hin borgaralegu
lög, hegningarlögin og dómgæzlan, er hjer að lýtur; þó verður
engin breyting gjörð á stöðu hæstarjettar sem æðsta dómstóls í
íslenzkum málum, án þess að hið almenna löggjafarvald rikisins
taki þátt í því; 2. lögreglumálefni; 3. kirkju- og kennslumálefni;
4. lækna- og heilbrigðismálefni; 5. sveita- og fátækramálefni; 6. vegir
og póstgöngur á Islandi; 7. landbúnaður, íiskiveiðar, verzlun, sigl-
ingar og aðrir atvinnuvegir; 8. skattamál beinlinis og óbeinlinis;
9. þjóðeignir, opinberar stofnanir og sjóðir.
Oll önnur málefni en þau, sem hjer eru talin, verða því að
skoðast sem almenn mál og liggja sem slík undir hið almenna
löggjafarvald ríkisins. En í löggjöíinni um hin almennu málefni
ríkisins tekur Island engan þátt, á meðan það hefur ekki fulltrúa
á ríkisþinginu; en aptur á mót verður þess ekki krafizt, að ísland
leggi neitt til hinna almennu þarfa ríkisins á meðan svo er á statt.
Hvort Island skuli hafa fulltrúa á ríkisþinginu, verður ekki ákveðið
nema með lögum, sem bæði hið almenna löggjafarvald ríkisins og
hið sjerstaklega löggjafarvald Islands samþykkir (2. gr.).
Með ákvæðum þessara laga er staða íslands í rikinu þannig
ákveðin, og með skírskotun til þeirra er stjórnarskáin 5. jan. 1874
1