Eimreiðin - 01.09.1900, Page 51

21 I
stefnunnar (upplýsingaraldarinnar), Magnús Stephensen (f 1833) í
valinn, svo lítið varð um viðnám gegn fylking hinna ungu ídealista,
er nú vildu brjótast til valda í bókmentaheiminum íslenzka. En
fram að 1830 má heita að fræðslustefnan ein væri ríkjandi, því'
Bjarna Thórarensens gætir ekki fyr en síðar, þó hann hefði þegar
frá byrjun gengið undir merki hugsjónastefnunnar og yrði einn
hinn helzti frömuður hennar. En það var Jónas Hallgrímsson og
Fjölnismennirnir, sem ráku á smiðshöggið, og síðan má heita, að
klealisminti hafi verið ríkjandi í íslenzkum skáldskap alla öldina
út. Kringum 1880 fer reyndar t(51uvert að brydda á realisma eða
sannreyndarstefnunni (sem hófst í Danmörku um 1870) hjá nokkr-
um hinna yngri skálda; en tæplega verður þó sagt að sú stefna
hafi nokkurn tíma fest rætur á íslandi eða orðið þar ofan á.
ídealisminn hefir þar enn fyllilega yfirtökin, hvað sem 20. öldin
kann að færa okkur. En lítt benda bókmentastraumar annara
landa á, að realisminn eigi mikla framtíð fyrir höndum úr þessu.
Hann virðist vera búinn að lifa sitt fegursta,
Að því er snertir aðrar greinir bókmentanna en skáldskapinn,
þá hefir vald ídealismans yfir hugum manna einnig þar orðið þess
valdandi, að menn hafa mest snúið sér að fornöldinni. Langflestir
vísindamenn vorir hafa því nær eingöngu fengist við rannsókn á
fornritum vorum og forntungu, en í þeirri grein hafa líka sumir
þeirra afrekað mikið, Aftur hafa náttúruvísindin orðið herfilega út
undan, þó nokkur breyting hafi orðið til hins betra í því efni á
hinum síðasta fjórðung aldarinnar. Annars hefir töluvert birtst af
bókum í flestum greinum bókmentanna: málfræði, sögu, þjóðsagna-
fræði, lögfræði, náttúrufræði, læknisfræði, heimspeki, guðfræði, þjóð-
hagsfræði (búfræði o. s. frv.), pólitík o. fl. Bókmentirnar eru því
nú orðnar margfalt fjölbreyttari en í byrjun aldarinnar, og yfirleitt
má segja, að þær séu öllum vonum fremur hjá jafnfámennri og
fátækri þjóð. Tað væri stök ósanngirni að heimta öllu meiri fram-
farir í þeim, en orðið hafa. I lýriskum l'veðskap og fornfræði
standa íslendingar jafnfætis öðrum þjóðum. 19. öldin á fyllilega
skilið að heita endurfæðingaröld íslenzkra bókmenta.
LISTIR. t’egar skáldlistin er fráskilin, verður eigi annað sagt,
en fagrar listir hafi alla öldina staðið hollum fæti á íslandi, og það
svö ffeklegá, að mörgum mundi jafnvel verða það, að neita því,
að þær vá'ru þar til sumar hverjar. En það væri þó of langt
farið, því lítið er í eiði ósært.