Eimreiðin - 01.01.1910, Side 3

3
rannsakað; það er eigi þeirra hlutverk, og fyrir utan það svæði,
sem þau ná yfir.
Vísindin fara hægt, en þau leggja stein á stein öld eftir öld,
þeim fer altaf fram, aldrei aftur; þó þjóðirnar hverfi, þá stendur
starf þeirra í vísindunum óhaggað, árangur rannsóknanna eybist
ekki, reynslugreinir þær, sem fundist hafa, verða undirstöðusteinar,
sem aðrir byggja ofan á; þó fræðikerfin falli og tilgáturnar reyn-
ist skakkar, þá halda athuganirnar gildi sínu; úr steinum hinnar
gömlu byggingar má reisa ný hús og hallir. Hver kynkvísl tekur
við af annarri, sérhvert stig, sem stigið er, léttir eftirkomendun-
um verk þeirra, vísindin komast hærra og hærra, þrep af þrepi,
sjóndeildarhringurinn víkkar og útsýnið yfir sköpunarverkið verð-
ur meira. Sjálfar reynslugreinirnar, sem fundist hafa, standa
óhaggaðar, en á ýmsum tímum er þeim ýmislega raðað niður, og
menn byggja á þeim ágizkunarkenningar, unz þau lög finnast,
sem náttúran fylgir í samræmi við mannlega skynjun og skyn-
semi.
Aldrei fyr hefir jafnmikið verið unnið að framförum vísind-
anna eins og nú, en almenningur verður þess mest var af hin-
um praktisku uppgötvunum, sem eru afleiðing vísindanna; þær
aukast daglega og gefa mönnum meira og meira vald yfir náttúr-
unni. Hér munum vér þó ekki fást við verklegar uppgötvanir.
heldur drepa lítilsháttar á nokkur grundvallaratriði í heimi vísind-
anna, sem sýnast benda mannsandanum inn á nýjar brautir.
Nokkru fyrir lok 19. aldar virtust fræðikerfi náttúruvísind-
anna vera búin að ná vissu heildar-takmarki, og lítið útlit var til
þess, að grundvallarsannindi þau mundu haggast, sem vísinda-
kerfin voru bygð á. Þó benda ýmsar athuganir og tilraunir, sem
menn hafa gjört um aldamótin og á hinum fyrstu níu árum ald-
arinnar á gagngjörða breytingu á mörgum hugmyndum vísindanna.
Menn hafa orðið varir við ýms fyrirbrigði og gert ýmsar upp-
götvanir, sem menn til skamms tíma höfðu ekki minstu hugmynd
um. Pó margar af nýjungum þessum séu þess eðlis, að þær virð-
ast aðeins vera hin fyrstu bernskutilþrif til skilnings á ýmsu, er
náttúruna snertir, þá er þó auðséð, að heimsskoðun náttúrufræð-
inga er töluvert að breytast, hinar eldri hugmyndir eru að leys-
ast í sundur, þó enn séu ekki alstaðar komnar varanlegar sann-
reyndir í staðinn. Nýtt tímabil í heimi vísindanna sýnist renna