Eimreiðin - 01.05.1911, Síða 1

Jón Arason.
Erindi flutt á Akureyri 7. nóvember 1910.
Eftir MATTH. JOCHUMSSON.
Pað mun þykja jafn-auðvelt sem maklegt, að minnast Jóns
biskups Arasonar á »stórafmæli« aftöku hans, er fram fór þennan
dag fyrir þrem »stóröldum«. En í raun réttri er minnistala eftir
þá þjóðhetju lands vors jafn-torveld, sem ef semja skyldi rétta
og röklega æfisögu hans. En það er ógert enn. Og svo segir
enskur norrænufræðimaður, Ker prófessor, að slíkt sé undarlegt
hjá sögufróðri þjóð, því að hinn sami hetjubragur hvíli yfir
Jóni Arasyni og sögu hans, sem einkent hafi fornsögur vorar
og fornkvæði, alla tíð frá Völsungsögum eða kvæðum um Sigurð
Fofnisbana. Enda er sannast að segja, að ekki er skortur á
sögnum um Jón Arason; mun og nafn hans og Grettis vera þau
tvö, sem alþýðumenn á landi hér kannast bezt við allra íslenzkra
nafna. í tvær aldir hafði sagnaritun legið niðri á landi voru,
þegar tekið var aftur að rita sagnir og sögur, en það var um
1600, 50 árum frá falli Jóns biskups. Gafst því drjúgur tími til
að hugleiða, hvað orðið hafði og orðið var, og þó einkum til að
mynda sagnir um hinn mesta mann hinna nýju siðaskifta, er
kölluð hefur verið siðabót eða »reformazíón«. Mun það ekki hafa
aftrað fleirum en einum vorra nýju sagnfræðinga frá að semja til
fulls sögu hans, að hinar mörgu sagnir um hann og ótal ritkorn
frá 17. öld, er lítt ber saman, hafa vafist fyrir þeim? En hins-
vegar vissu þeir, að alþýðan, þjoðin sjálf, er merkilegur sagna-
meistari á sinn hátt. Pað sjáum vér á þjóðsögum vorum og
tilorðning fornsagna vorra. Eða mundi B. Björnson hafa gleymst
og glatast fyrir það, þótt enginn sagnaritari hefði verið á hans
dögum í Noregi? Nei, hann hefði ekki dáið sögulaus að heldur,
heldur endurrisið sem sagnhetja og sögu hans verið á loft
haldið um Noreg endilangan, og það sögu með breyttu letri eða
6