Eimreiðin - 01.05.1911, Page 78

i54
fornar sævarmenjar og skeljabakka á Norburlandi, einkum viö Húnaiióa
og tókst honum fyrir nokkrum árum að flnna jDar víða lítinn sævar-
kuðung (Purpura lapillus) fyrir ofan fjörumál, sem nú á ekki heima í
sjónum við Norðurland, og sýndi með því, að loftslag á Islandi hefir
skömmu eftir ísöldu verið nokkru heitara nyrðra en nú. Guðm. Bárðar-
son hefir síðan haldið rannsóknum þessum áfram og hefir samið nýja
ritgjörð um fornar sævarmenjar „Mærker eftir Klima og Niveaufor-
andringer ved Húnafiói i Nord-Island“ (Yid. Meddel. fra naturh. Foren.
i Kbhavn 1910, bls. 35—79). Höf. lýsir þar fornum sævarmenjum fram
með Hrútafirði og Húnaflóa að suövestan og hæð þeirra yfir sævarborð;
hann fann á ýmsum stöðum mó undir sævarmenjum og dregur af því
þá ályktun, að sjór hafi tvisvar gengið á land, fyrst um enda ístíöar og
svo á þeim tíma er Purpura-kuðungurinn lifði í Húnaflóa. I fyrra skift-
ið náði sjórinn 40—50 metrum hærra en nú, í seinna skiftið aðeins 4
metrum hærra, og á því tímabili lögðust sævarmenjarnar ofan ájarðveg
og mó. Skeljarnar sýna, að sævarhitinn í Húnaflóa var, þegar hafið stóð
hæst í seinna skiftið, nokkuð meiri en nú, viðlíka mikill eins og hann er
nú við vesturströndu Islands; svo kólnaði aftur og sædýralífið fékk á sig
kuldablæ þann, sem nú er á því nyrðra. I þessum sömu héruðum sést
það á mómýrum, eins og víða á útkjálkum, að þar hafa rétt eftir ísöldu
verið allmiklir birkiskógár, þó þar sé nú með öllu skóglaust. lJaö væri
óskandi, að Guðmundur Bárðarson gæti haldið áfram rannsóknum sínurn
víðar fram með strandiengju Islands, því þá fengist eflaust margur nýr
fróðleikur um loftslagsbreytingar eftir ísöldu og um afstöðu lands og
sjóar á fyrri tímum.
Porkell Porkelsson kennari kefir tvisvar ferðast um ísland 1904 og
1906 á kostnað Carlsbergsjóðsins, til þess að rannsaka hveragufur, loft-
tegundir, eðlí þeirra og efnasamsetningu, geislamagn (radíoaktivitet)
o. fl. A fyrri ferðinni fanst, að hveralofttegundirnar voru geislamagn-
aðar, en radíum fanst þó ekki; þá fundust einnig í hveralofti hin fágætu
efni argon og helíum. Nú liggur fyrir stór ritgjörð um rannsóknir og
árangur seinni ferðarinnar 1906: „The hot springs of Iceland11 (Viden-
skabernes Selskabs Skrifter 7. Eække. Naturvid.-math. Afd. VIII. 4.
Kbhavn 1019, 86 bls. 4°). Þar er fyrst lýsing á hverahópum þeim, sem höf.
hefir rannsakað; þar er lýst brennisteinshverum við Mývatn, í Kerlingar-
fjöllum og í Hengli, ennfremur vatnshverum við Reyki í Skagafirði, á
Hveravöllum, hjá Graíárbakka í Hreppum, í Laugarási hjá Skálholti og
Olfushverum; í lýsingum þessum er ýms fróðleikur um hverina og breyt-
ingar þær, sem á þeim hafa orðið. Pá er í öðrum kafla nákvæmlega
skýrt frá rannsóknum á geislamagni, aðferðum lýst við söfnun loftteg-
unda og verkfærum o. s. frv. í þriðja kafla er skýrt fra árangri mæl-
inga og efnarannsókna í hinum ýmsu hverum; þar eru einnig ýmis-
legar hugleiðingar um orsakir hveragosa. Hitgjörðin öll er þýðingar-
mikil viðbót við vísindalega þekkingu á íslenzkum hverum, en þar er
enn fyrir höndum afarmikið verkefni til rannsókna í framtíðinni. Ritinu
fylöa 18 ágætar ljósmyndir á 13 myndaspjöldum.
Þorv. Thoroddsen.